ΠΟΙΟΣ ΦΤΑΙΕΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΣΤΗ ΒΕΝΕΖΟΥΕΛΑ; ΜΙΑ ΨΥΧΡΑΙΜΗ ΑΝΑΛΥΣΗ...

Μεταξύ κατεδαφιστικής κριτικής και ανεδαφικής υπεράσπισης: για την κρίση στη Βενεζουέλα

Δ. Χριστόπουλος*, Πρόεδρος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Δικαιωμάτων του Ανθρώπου

Πηγή: chronos.fairead.net

---

Η πόλωση που έχει δημιουργήσει διεθνώς η πολιτική και οικονομική κρίση στη Βενεζουέλα έχει μια μυρωδιά που θυμίζει ψυχρό πόλεμο και τις αντιπαραθέσεις σχετικά με τα καθεστώτα του πάλαι ποτέ «υπαρκτού». Από τη μια, άκριτη καταδίκη, από την άλλη, τυφλή υπεράσπιση. Μια κατάσταση απολύτως οικεία και στα καθ’ ημάς, όπου, για ειδικότερους λόγους, το θέμα «Βενεζουέλα» έχει πάρει διαστάσεις δυσανάλογα μεγάλες σχετικά με τη γεωπολιτική του σημασία για την Ελλάδα, αλλά εμβληματικές σε ό,τι αφορά τους ιδεολογικο-πολιτικούς συνειρμούς που προκαλεί στη χώρα μας.
Το σημείωμα ξεκινά με μια συνοπτική αναδρομή που κρίθηκε απαραίτητη για την ιστορική πλαισίωση αυτών που συμβαίνουν σήμερα στη μακρινή αυτή χώρα. Συνεχίζει με μια αναφορά στην κατάσταση που έχει διαμορφωθεί επί των ημερών μας και καταλήγει με κάποιες σκέψεις σχετικά με τα διλήμματα της Αριστεράς και του κόσμου των δικαιωμάτων που προκύπτουν από την αντιμετώπιση της κρίσης στη Βενεζουέλα, με παραβολές από την Κεντρική Αμερική και την Ευρώπη. 
Η αναφορά στις συνθήκες που επικρατούν σήμερα στη Βενεζουέλα προκύπτει από υλικό που καταγράφηκε σε αποστολή που διεξήγαγε η Διεθνής Ομοσπονδία Δικαιωμάτων του Ανθρώπου το καλοκαίρι του 2018.[1]

Κληρονομώντας τον Τσάβες
Για πενήντα περίπου χρόνια κι ως ότου εκλεγεί πρόεδρος της χώρας ο Ούγκο Τσάβες, η οικονομία της Βενεζουέλας βασίζονταν σχεδόν αποκλειστικά στην απόσπαση των υπερκερδών του πετρελαίου από μια συμμαχία των ντόπιων ολιγαρχών με το στρατό, υπό τις ευλογίες των ΗΠΑ. Παρά τον φυσικό πλούτο της χώρας, ο λαός της Βενεζουέλας ζούσε στην απόλυτη φτώχεια. Μετά την πρώτη του εκλογή το 1998 –ακολούθησαν άλλες τρεις το 2000, το 2006 και το 2012– ο νέος πρόεδρος εγκαινίασε μια ευρεία αναδιανομή πλούτου μέσω εθνικοποιήσεων και γενναιόδωρων κοινωνικών πολιτικών για την πρόσβαση των φτωχών στα στοιχειώδη κοινωνικά αγαθά, όπως η τροφή, η στέγαση, η υγεία και η εκπαίδευση. Η πολιτική αυτή βαπτίστηκε σοσιαλισμός, χωρίς όμως να είναι. Οι επενδύσεις κεφαλαίων στη Βενεζουέλα ποτέ δεν έπαψαν να είναι, κατά κύριο λόγο, ιδιωτικές. Οι υψηλές διεθνείς τιμές του πετρελαίου στην πρώτη δεκαετία του 2000 έστεψαν με επιτυχία τις πολιτικές αναδιανομής στις οποίες θεμελιώθηκε η λεγόμενη «Μπολιβαριανή Επανάσταση». Το απόθεμα κοινωνικής συναίνεσης που απολαμβάνει ακόμη και σήμερα η τσαβική κληρονομιά στη Βενεζουέλα εξηγείται πρωτίστως από αυτόν ακριβώς το λόγο. 
Το ενδεχόμενο πολιτικής εδραίωσης και η ακτινοβολία του τσαβισμού στη Λατινική Αμερική –και όχι μόνο– έκανε τις ΗΠΑ να εγκαινιάσουν μια πολιτική διαρκών επεμβάσεων και στήριξης σε απόπειρες πραξικοπημάτων σε βάρος του εκλεγμένου προέδρου. Οι απόπειρες αυτές απέτυχαν και συσπείρωσαν τα μεγαλύτερα τμήματα του λαού της χώρας γύρω από τον Τσάβες, ο οποίος το 2010 κήρυξε έναν «οικονομικό πόλεμο». Τον καιρό εκείνο, η Βενεζουέλα είχε ήδη αρχίσει να εμφανίζει τα πρώτα σημάδια οικονομικής κόπωσης. Η επιδεινούμενη κατάσταση, εντεινόμενη από τον στραγγαλισμό των ΗΠΑ και τις φίλα προσκείμενων προς αυτές κυβερνήσεις της Λατινικής Αμερικής οδήγησαν στην ενίσχυση της εσωστρέφειας, του πολιτικού αυταρχισμού και της διαφθοράς. 
Ο θάνατος του χαρισματικού ηγέτη το 2013 επιταχύνει τα φαινόμενα εκφυλισμού, ενώ η λαϊκιστική αμεριμνησία του καθεστώτος, που δεν ήθελε να βλέπει ότι οδεύει με ταχύτητα προς τον τοίχο, οδήγησαν τη Βενεζουέλα σε ένα σπιράλ ολικής επιδείνωσης. Η οικονομική και πολιτική κρίση έχει αποκτήσει πλέον μείζονες ανθρωπιστικές διαστάσεις, ενώ το πολιτειακό εποικοδόμημα παρουσιάζει καθοριστικά συμπτώματα ασυνταξίας. 

Μια πολύπλοκη κατάσταση έκτακτης ανάγκης
Η Βενεζουέλα βυθίστηκε, έτσι, σε μια πολύπλοκη κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Αιτία της δεν είναι μια φυσική καταστροφή, αλλά η συνδρομή ετερόκλητων πολιτικών και οικονομικών παραγόντων εντός και εκτός της χώρας. Η απάντηση στο ερώτημα «ποιος παράγοντας (ευθύνεται ή έστω) ευθύνεται περισσότερο;» είναι μια κατεξοχήν πολιτική απόφανση που εξ αντικειμένου καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο ο καθείς τοποθετείται απέναντι στα γεγονότα. 
Κάπου εκεί ξεκινά και η «γεωπολιτική του καφενείου». Όσο πιο μακριά είναι το καφενείο από το Καράκας, τόσο πιο σίγουροι είναι οι θαμώνες του για την ορθότητα των αποφάνσεών τους. Οι κρίσεις που εκφέρονται για τη Βενεζουέλα δεν προκύπτουν, ούτε καν προσχηματικά, από μια στοιχειώδη γνώση των δεδομένων στη χώρα, αλλά από την εν γένει πολιτική τοποθέτηση του κριτή. Αυτός, οριστικά απαλλαγμένος από τους δισταγμούς που επιβάλλει η αρετή της επίγνωσης μπορεί να λέει πραγματικά ό,τι νομίζει: από το ότι «ο Τσίπρας είναι ο Ευρωπαίος Μαδούρο» μέχρι το οικείο στα καθ’ ημάς αριστερά καφενεία πως «ο Μαδούρο είναι ο τελευταίος σοσιαλιστής», άποψη την οποία παρεμπιπτόντως, συμμερίζεται και ο πρόεδρος Τραμπ. Κάπως έτσι συγκροτούνται τα στρατόπεδα της αποστροφής και της ταύτισης.
Με λίγα λόγια, αν κάποιος θεωρεί ότι για όλα φταίει ο οικονομικός στραγγαλισμός που έχουν επιβάλλει οι Αμερικάνοι έχει ήδη δώσει την απάντησή του στην απόδοση των ευθυνών για τη σημερινή κρίση. Το ίδιο συμβαίνει και με αυτόν που θεωρεί τον Μαδούρο ως τη μοναδική εστία του κακού, ξεχνώντας την σημασία των αμερικάνικων επεμβάσεων στη Βενεζουέλα ή βλέποντας φαντάσματα του «μαδουρισμού» στην Ελλάδα και όπου αλλού. 
Στις περιπτώσεις των πολύπλοκων καταστάσεων εκτάκτου ανάγκης, τα πράγματα γίνονται ακόμα δυσκολότερα όταν από το πεδίο των πολιτικών αξιολογήσεων, οι διαφωνίες εκτείνονται και στην επιχειρησιακή αντιμετώπιση των καταστάσεων. Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι ο αριστερός δημοκράτης Μπέρνι Σάντερς εξόρκισε τον Μαδούρο να δεχθεί την ανθρωπιστική βοήθεια των ΗΠΑ.[2] Μάταια όμως. Ο Ρότζερ Γουότερς των Pink Floyd απάντησε στον Σάντερς πως ουσιαστικά έτσι συντάσσεται με τον νυν Αμερικάνο πρόεδρο για τον οποίο η «ανθρωπιστική επέμβαση» χρησιμοποιείται για την διάλυση της Βενεζουέλας.[3] Βλέπει λοιπόν κανείς πόσο σύνθετα μπορεί να γίνουν τα πράγματα και να οδηγήσουν σε σκληρές αντιπαραθέσεις στο ίδιο το αριστερό στρατόπεδο παγκοσμίως. 
Η αιτία της κατάστασης έκτακτης ανάγκης και η αντιμετώπισή της με την παροχή βοήθειας στους πληγέντες συνδέεται, σε μεγάλο βαθμό, με κρίσιμες πολιτικές διακυβεύσεις που αφορούν τον σκληρό πυρήνα της κυριαρχίας του κράτους. Η ίδια η απόφανση περί ανθρωπιστικής κρίσης στη Βενεζουέλα δεν είναι διόλου ουδέτερη. Διότι εφόσον υπάρχει ανθρωπιστική κρίση τότε η επέμβαση επιτρέπεται, κατ’ άλλους ακόμα και επιβάλλεται.

Όλα τα δικαιώματα παραβιάζονται
Αυτή τη στιγμή, φαινόμενα αδυναμίας διοικητικού ελέγχου και αδυναμίας παροχής ζωτικών υπηρεσιών και προστασίας στον πληθυσμό της Βενεζουέλας δεν υπάρχουν απλώς, αλλά εδραιώνονται. Το αποτέλεσμα είναι ότι τα δικαιώματα των ανθρώπων συστηματικά παραβιάζονται. Όλα τα δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένων –και μάλλον πρώτων πρώτων– των κοινωνικών για τα οποία, λίγα χρόνια πριν, η Βενεζουέλα μπορούσε εύλογα να επαίρεται ότι τα προστατεύει όσο καμία άλλη χώρα της περιοχής. 
Το ίδιο το καθεστώς της χώρας δεν φαίνεται διατεθειμένο να κρύψει τις προθέσεις του στο τομέα των ελευθεριών. Στις 10 Σεπτεμβρίου 2012, η κυβέρνηση κατήγγειλε την Αμερικανική Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Στις 28 Απριλίου 2017, κατήγγειλε τον Χάρτη του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών. Τα προηγούμενα κείμενα δεν είναι ιμπεριαλιστικά μανιφέστα. Είναι ό,τι προσπαθεί να είναι η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου στην Ευρώπη: το καλύτερο κεκτημένο των δημοκρατικών και φιλελευθέρων κατακτήσεων του 20ου αιώνα.

Κοινωνικά αγαθά
Την ίδια στιγμή, ο πληθωρισμός αγγίζει το δυσθεώρητο ένα εκατομμύριο τοις εκατό (1.000.000%): όσο κι αν η διεθνής επικοινωνιακή κάλυψη των γεγονότων στη Βενεζουέλα μεροληπτεί κραυγαλέα σε βάρος του καθεστώτος Μαδούρο, το νούμερο που δίνει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο δεν αφήνει και πολλά περιθώρια: και μισό εκατομμύριο τα εκατό (500.000%) να είναι ο πληθωρισμός, πάλι η κατάσταση βρίσκεται εκτός ελέγχου. Με τέτοιο πληθωρισμό δεν είναι δυνατό να αντέξει η πρόσβαση στα θεμελιώδη κοινωνικά αγαθά: το δικαίωμα στην εργασία, η σύσταση συνδικαλιστικών οργανώσεων, η εκπαίδευση και η υγεία, κυρίως η πρωτοβάθμια περίθαλψη. Το αποτέλεσμα είναι πως πλέον συζητάμε για δείκτες φτώχειας που αφορούν τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού, δηλαδή πάνω από το 80%. 
Η έλλειψη φαρμάκων και το υψηλό κόστος των διαθέσιμων εντείνονται. Το έλλειμμα του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού έχει επιδεινωθεί, όπως και οι ελλείψεις των υπηρεσιών στα δημόσια νοσοκομεία. Λόγω της έλλειψης αξιοπρεπών μισθών και των ανεπαρκών συνθηκών εργασίας, ένας ανησυχητικός αριθμός ιατρών και νοσηλευτών έχουν εγκαταλείψει την εργασία τους. Το υπερ-πληθωριστικό νόμισμα απαξιώνει πλήρως την ίδια την έννοια της μισθωτής εργασίας. Πλέον, στη Βενεζουέλα συμβαίνει το εξής αδιανόητο: είναι ακριβότερο να πηγαίνει κανείς για δουλειά παρά να μένει σπίτι. Πολλοί άνθρωποι επιλέγουν να μην εργάζονται. 
Με δεδομένα τα παραπάνω, η πρόσβαση στα τρόφιμα αποτελεί πλέον ζωτικό ζήτημα επιβίωσης για την πλειοψηφία του πολιτών. Οι οικογένειες με χαμηλό εισόδημα μπορούν να έχουν πρόσβαση σε ένα καλάθι βασικών προϊόντων που διανέμεται από τοπικές επιτροπές προμηθειών, τις λεγόμενες CLAP. Τα αγαθά που διανέμονται από τις επιτροπές αυτές, ως απάντηση στις ελλείψεις, είναι πρωταρχικής ανάγκης και, εννοείται, δεν επαρκούν για την κάλυψη των διατροφικών αναγκών ενός ατόμου κάθε μήνα. Συχνά, το περιεχόμενο διακινείται στη μαύρη αγορά τροφίμων, ενώ υπάρχουν ενδείξεις ότι πως η βοήθεια δεν διανέμεται από τις επιτροπές σε μη φίλα προσκείμενους στο καθεστώς. Αντί για μηνιαίο μισθό, πολλοί νέοι που καθαρίζουν τους δρόμους του Καράκας, λαμβάνουν τρόφιμα απο τις CLAP ως αντάλλαγμα. 
Υπάρχουν γειτονιές, ακόμη και στην πρωτεύουσα της χώρας, όπου το νερό μόλις φτάνει κάθε 20 μέρες, για λίγες μόνο ώρες. Οι χώροι όπου το νερό είναι εγγυημένο καθημερινά είναι ελάχιστοι. Η έλλειψη νερού επηρεάζει την πρόσβαση σε όλα τα κοινωνικά αγαθά εξου και γίνεται λόγος για αυτοτελές «δικαίωμα στο νερό». Είναι πλέον σταθερό φαινόμενο ότι στα σχολεία τα μαθήματα αναστέλλονται προσωρινά, για υγειονομικούς λόγους, λόγω έλλειψης ύδρευσης για αρκετές ημέρες.[4]
Η τραγική κατάσταση που έχει δημιουργηθεί από τις εντεινόμενες ελλείψεις βασικών αγαθών στη Βενεζουέλα οδήγησαν στη μεγαλύτερη μεταναστευτική κρίση που έχει καταγραφεί στη Νότια Αμερική. Από το 2015, έχουν εγκαταλείψει τη Βενεζουέλα περισσότερο από 3 εκατομμύρια άνθρωποι με κύριο προορισμό την Κολομβία, ένα ποσοστό 10% επί του πληθυσμού της χώρας. Αν κάποιος έλεγε στην Κολομβία πριν δέκα χρόνια ότι η χώρα θα γίνονταν προορισμός μεταναστών από τη Βενεζουέλα, αυτό θα φάνταζε ως ανέκδοτο.

 
Ατομικά δικαιώματα και δημοκρατία
Όταν τα κοινωνικά δικαιώματα συρρικνώνονται σε τέτοιο βαθμό, τότε η απάντηση των ανθρώπων είναι η διαμαρτυρία. Μεγάλες διαδηλώσεις που διοργανώνονται κατά του Προέδρου καταστέλλονται βίαια από τις αρχές. Αυτό μόνο πρωτοφανές δεν είναι. Μάλλον αναμενόμενο. Στη Βενεζουέλα, ωστόσο, έχουμε ακόμη πιο επιθετικές μορφές καταστολής. Το ρεπερτόριο περιέχει και εκκαθαρίσεις που γίνονται ακόμα και με εξωδικαστικές εκτελέσεις. Την ίδια στιγμή, στην ημερήσια διάταξη βρίσκονται πρακτικές που παραβιάζουν βάναυσα οποιαδήποτε έννοια οικογενειακού ασύλου, όπως κατ’ οίκον έρευνες με χρήση βίας, μέχρι και κλοπή τροφίμων και καταστροφή των σπιτιών από τις ίδιες τις διωκτικές αρχές, οι αξιωματούχοι των οποίων λόγω της ένδειας εθίζονται στο πλιάτσικο, πρακτική που ανατροφοδοτεί την εγκληματικότητα. 
Τον Μάρτιο του 2017, το ελεγχόμενο από τον Πρόεδρο Μαδούρο Ανώτατο Δικαστήριο της Βενεζουέλας αποφάσισε ότι η Εθνοσυνέλευση της Βενεζουέλας, που τον αντιπολιτεύεται, παύεται των αρμοδιοτήτων της και ότι θα αντικατασταθεί από Συντακτική Συνέλευση. Αυτή η Συνέλευση θα γράψει εκ νέου το Σύνταγμα του 1999 που, σημειωτέον, υιοθετήθηκε επί Τσάβες. Έκτοτε όλες οι νομοθετικές αρμοδιότητες της Εθνοσυνέλευσης παραδόθηκαν στην εκτελεστική εξουσία. Η εξέλιξη αυτή υπήρξε καθοριστική για τη συνέχεια. 
Έκτοτε στις συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας έχουμε έκρηξη αστυνομικής βίας: για να έχουμε αίσθηση των μέγιστων μεγεθών, σε μία μόνο διαδήλωση τον Απρίλη του 2017 είχαμε εφτά νεκρούς. Οι συνταγματικές εγγυήσεις που αφορούν τα δικαιώματα των κρατουμένων συρρικνώθηκαν δραστικά και το μέτρο της διοικητικής κράτησης εκτός δικαστικού ελέγχου γενικεύτηκε. Η κράτηση αυτή μπορεί να διαρκέσει και μήνες ενώ η αστυνομική αυθαιρεσία και η χρήση βασανιστηρίων αποτελεί κοινό τόπο, κυρίως όταν η κράτηση πραγματοποιείται από την SEBIN (Μπολιβαριανή Υπηρεσία Πληροφοριών). Η κατάσταση στις φυλακές είναι κακή και επιδεινώνεται διαρκώς. O στρατός, από την πλευρά του, μπορεί δυνητικά να ενεργήσει σε οποιαδήποτε κατάσταση με τον οπλισμό του και συνεπικουρούμενος από μια πολιτοφυλακή, τους milicinos, που αποτελείται από εκπαιδευόμενους πολίτες που ενεργούν προς υπεράσπιση της επανάστασης. 
Στις αρχές του Γενάρη του 2019, η καθαιρεμένη από το Ανώτατο Δικαστήριο Εθνοσυνέλευση αποφασίζει ότι ο νέος πρόεδρος της χώρας είναι ο πρόεδρός της, ο Χουάν Γκουαϊντό, ο οποίος λίγες μέρες αργότερα πανηγυρικά ορκίζεται και υποτίθεται πως αναλαμβάνει τα καθήκοντά του. Λέω «υποτίθεται» διότι, παρά το γεγονός ότι περίπου πενήντα κράτη τον έχουν αναγνωρίζει (τα περισσότερα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Λατινικής Αμερικής και εννοείται και οι ΗΠΑ) η πραγματική εκτελεστική εξουσία του κράτους δεν ασκείται από αυτόν. 

Αριστερά διλήμματα 
Προκύπτει λοιπόν το ακόλουθο ερώτημα: αρκεί το ότι ο Μαδούρο εναντιώνεται στην αμερικανική κυριαρχία επί της Λατινικής Αμερικής, για να είναι άξιος της αλληλεγγύης της ανά τον κόσμο Αριστεράς; Απαντώ απερίφραστα πως όχι.[5] Επί των ημερών του, η χώρα του χτύπησε στα βράχια, ως οικονομία και ως πολιτικό σύστημα. Ο ίδιος, ως πρόεδρος, κατάργησε την Εθνοσυνέλευση της πατρίδας του επειδή τον αντιπολιτευόταν, με το πρόσχημα ότι θα κάνει Συντακτική Συνέλευση... Ας σκεφτούμε πώς θα αντιδρούσαμε αν ο Τραμπ διέλυε το Κογκρέσο, ο Πούτιν τη Δούμα, ο Ερντογάν την Εθνοσυνέλευση της Τουρκίας... 
Την ίδια στιγμή, η διαφθορά χτυπάει κόκκινο, ο πληθωρισμός διαλύει την οικονομία, οι ροές μετανάστευσης από τη χώρα θεριεύουν, η εγκληματικότητα εκφυλίζει την δημόσια ασφάλεια και οι κοινωνικές παροχές ισχναίνουν με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ήδη εύθραυστη συνοχή της κοινότητας. Δεν γνωρίζω κανέναν που να ξέρει τι συμβαίνει στη Βενεζουέλα και να αρνείται σοβαρά αυτά τα δεδομένα. Οι διαφωνίες αφορούν στις αιτίες τους: το καθεστώς και τα διεθνή του ερείσματα τα αποδίδει όλα στο αμερικάνικο εμπάργκο ενώ οι Αμερικάνοι, η αντιπολίτευση και οι διεθνείς σύμμαχοί τους στο καθεστώς. 
Οι αμερικανικές κυρώσεις κάνουν αφόρητη τη ζωή στη Βενεζουέλα, όπως είπε και η Ύπατη Αρμοστής του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα και πρώην Χιλιανή πρόεδρος Μ. Bachelet. Ωστόσο, οι ενδογενείς αιτίες του οικονομικού εκτροχιασμού είναι πεισματικά παρούσες. Εντοπίζονται (ακόμη κι από τους φίλους του καθεστώτος Μαδούρο) στην απερίσκεπτη πολιτική των νομισματικών ισοτιμιών που ακολουθήθηκε και στην εμμονή στην πετρελαϊκή οικονομία, τη στιγμή που οι τιμές του πετρελαίου παγκοσμίως κατρακυλούσαν. 

Ο αυτοκαθορισμός του λαού και η ανθρωπιστική κρίση
Ας πάμε πίσω στα βασικά. Οι επεμβάσεις των ΗΠΑ στην πολιτική ζωή της Βενεζουέλας καθώς και η σπουδή ενός μεγάλου αριθμού κυβερνήσεων να αναγνωρίσουν ως νόμιμο έναν μη εκλεγμένο πρόεδρο στην Βενεζουέλα παραβιάζει τον σκληρό πυρήνα της δημοκρατικής αρχής που είναι πως οι λαοί αποφασίζουν για τις ηγεσίες τους. 
Από κει και πέρα αρχίζουν τα πιο δύσκολα ερωτήματα στα οποία χρωστάμε απαντήσεις. Αποτελεί ο δημοκρατικά εκφρασμένος σε εκλογές αυτοκαθορισμός της πολιτικής κοινότητας, από μόνος του, ικανό όρο πλήρωσης της έννοιας της δημοκρατίας; Αναγκαίος είναι. Αρκεί όμως; 
O θεμελιώδης δημοκρατικός κανόνας που δεν συγχωρεί εξωτερικές επεμβάσεις στα εσωτερικά ενός κράτους κάμπτεται μόνο όταν υπάρχει μια ανθρωπιστική καταστροφή, γενοκτονία ή εθνοκάθαρση. Οι όροι αυτοί, όπως ξέρουμε ωστόσο, κάθε άλλο παρά ουδέτεροι είναι. Αντιλαμβάνεται κανείς ότι στον κόσμο των κρατών –που ως υποκείμενα δεν είναι αυτό που θα λέγαμε «ειλικρινή»– η επίκληση των κρίσιμων εξαιρέσεων στην αρχή της εσωτερικής κυριαρχίας ενός κράτους είναι ζωτικής σημασίας. Για τον λόγο αυτό, η μοναδική πιθανή εγγύηση μιας σχετικής αμεροληψίας και αντικειμενικότητας είναι ο πολυμερής χαρακτήρας της όποιας διεθνούς παρέμβασης. Αυτό στη Βενεζουέλα δεν συμβαίνει. Αν η παρέμβαση είναι μονομερής, τότε ακόμη κι αν (θεωρεί πως) υπηρετεί την ανθρωπιστική προοπτική, τότε, σύμφωνα με τη διεθνή νομιμότητα, χάνει το όποιο δίκιο της. Κυρίως δε όταν δεν έχει προηγηθεί καμία πειστική προληπτική και αποτρεπτική πολιτική. Αυτό συμβαίνει σήμερα στη Βενεζουέλα και για τον λόγο αυτό η μαριονέτα των ΗΠΑ Γκουαϊντό δεν μπορεί να αποτελεί νόμιμη, πειστική και αποτελεσματική εναλλακτική στον Μαδούρο.
Το ίδιο συνέβη με την στρατιωτική επέμβαση του ΝΑΤΟ στην πρώην Γιουγκοσλαβία το 1999. Για τον παραπάνω λόγο, ήταν παράνομη. Η κρίσιμη και δύσκολη στάθμιση του 1999 ήταν η ακόλουθη: να είσαι εναντίον των βομβαρδισμών χωρίς να δικαιώνεις το εγκληματικό καθεστώς Μιλόσεβιτς. Εξαιρετικά δύσκολη θέση να εναντιώνεσαι σε αυτό που εύστοχα ο Στέφανος Πεσμαζόγλου ονόμασε τότε Η Διττή Ύβρις (εκδ. Πατάκη, 2000): να αποδοκιμάζει κανείς τη μονομερή παράνομη στρατιωτική επέμβαση και ταυτόχρονα να μην κλείνει τα μάτια του στην εθνοκάθαρση και την τυραννία. 
Η παραβολή με τη Γιουγκοσλαβία είναι απλώς χρηστική (διότι οι χώρες δεν έχουν άλλα κοινά): μπορεί να βοηθήσει ώστε να τοποθετηθούμε, χειραφετημένοι από την ευκολία με την οποία τμήμα της ελληνικής Αριστεράς δείχνει να ταυτίζεται με τον οποιοδήποτε πολέμιο του ιμπεριαλισμού διεθνώς διότι, κατά το παλιό καλό σύνθημα «ένας είναι ο εχθρός, ο ιμπεριαλισμός». Ο ιμπεριαλισμός είναι όντως αντίπαλος της δημοκρατίας. Ειδικά δε στη Λατινική Αμερική, μάστιγα. Δεν είναι όμως ο μόνος. Η Αριστερά και ο κόσμος των δικαιωμάτων δεν μπορεί να ταυτίζεται με καθεστώτα που τυραννούν τους ανθρώπους τους με πρόσχημα ή αιτία τον αντι-ιμπεριαλιστικό αγώνα.[6] Ακόμη περισσότερο, είναι εξοργιστικό να ανέχεται κανείς ή να στηρίζει περιφερειακούς άξονες με δικτατορίες, όπως η Αίγυπτος και κράτη που τόσο βάναυσα παραβιάζουν το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση των λαών, όπως το Ισραήλ, και την ίδια στιγμή να σώζει την αντι-ιμπεριαλιστική του τιμή προσφέροντας τάχα στήριξη σε έναν πρόεδρο, πολέμιο των ΗΠΑ, στην άλλη άκρη της Γης.

Κατακλείδα
Οι επιθετικές πολιτικές των ΗΠΑ στη Λατινική Αμερική εναντίον του δικαιώματος των λαών να αυτοκαθορίζουν το μέλλον τους είναι νομικά, πολιτικά και ηθικά αποκρουστέες. Δεν αρκούν όμως για να δικαιώσουν, από μόνες τους, τις κυβερνήσεις εναντίον των οποίων στρέφονται. Το καθεστώς του προέδρου της Νικαράγουας και πάλαι ποτέ ηγέτη των Σαντινίστας για τους οποίους πολύς κόσμος στα καθ’ ημάς –από Πασόκ ως εξωκοινοβουλευτική αριστερά– κάποτε διαδήλωνε, έχει εκφυλιστεί πλέον σε μια αυταρχική, υπερσυντηρητική και θρησκόληπτη καρικατούρα της πάλαι ποτέ αντι-ιμπεριαλιστικής χειραφέτησης. Καμία στήριξη πλέον δεν αξίζει από τον κόσμο της Αριστεράς ο Ντανιέλ Ορτέγκα: με την πολιτική του παραβιάζει καθετί για το οποίο η Αριστερά οικουμενικά παλεύει, με μόνη εξαίρεση ότι πάει κόντρα στον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό. Δεν φτάνει όμως. Όπως αντίστροφα, για να φέρω ένα πρόσφατο παράδειγμα από τα καθ’ ημάς, δεν φτάνει το ότι οι ΗΠΑ είναι υπέρ της Συμφωνίας των Πρεσπών ώστε να είναι κανείς εναντίον της. 
Ταυτόχρονα, σήμερα, η πολιτική του Τραμπ στην Βενεζουέλα είναι ωμή: στόχος του είναι να στρέψει την ηγεσία του στρατού της χώρας εναντίον του Μαδούρο, του εκφραστή του υποτιθέμενου τρισκατάρατου «σοσιαλισμού» στην αυλή των ΗΠΑ. Αν αυτό γίνει, το πιο πιθανό αποτέλεσμα θα είναι ένας εμφύλιος πόλεμος με ανυπολόγιστες ανθρώπινες απώλειες και μια χώρα όχι απλώς ξεχαρβαλωμένη όπως είναι σήμερα η Βενεζουέλα, αλλά διαλυμένη εντελώς: ένα κράτος-παρίας. 
Για να αποφύγουμε αυτό το ενδεχόμενο που είναι το χειρότερο από όλα τα σενάρια, μια είναι η ενδεδειγμένη λύση για τη Βενεζουέλα: ελεύθερες εκλογές υπό καθεστώς παρατήρησης του ΟΗΕ και σεβασμός του όποιου αποτελέσματος από τη διεθνή κοινότητα. Αυτήν την απόφαση πρέπει να πάρει ο Μαδούρο, διότι αυτός είναι ο πρόεδρος της χώρας και σε αυτήν την κατεύθυνση πρέπει να κινηθεί η πίεση της διεθνούς κοινότητας. 
Δεν ξέρω αν η χώρα μπορεί να το καταφέρει. Τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα. Δεν βλέπω όμως κι άλλη πιθανότητα για δημοκρατική και ειρηνική διέξοδο από την κρίση. 
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
1. Για την Διεθνή Ομοσπονδία Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (www.fidh.org) που έλκει την πολιτική της νομιμοποίηση από τις εθνικές ενώσεις δικαιωμάτων που εκπροσωπεί, το ζήτημα των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τις αντι-ιμπεριαλιστικές κυβερνήσεις της Λατινικής Αμερικής αποτελούσε ανέκαθεν αγκάθι. Κι αυτό διότι οι οργανώσεις μας στην περιοχή αποτελούνται ως επί το πλείστον από αγωνιστές που έχουν μακρά παράδοση στον αγώνα εναντίον των επεμβάσεων των ΗΠΑ στη γειτονιά τους: γι’ αυτό τον κόσμο, η καταδίκη κρατών που αντιστέκονται στις ΗΠΑ –όπως η Βενεζουέλα, η Κούβα και όχι μόνο– για παραβιάσεις δικαιωμάτων δεν είναι διόλου αυτονόητη. Αντιθέτως, δημιουργεί σχεδόν πάντα εντάσεις και μείζονες διαφωνίες, η πολιτική διαχείριση των οποίων μόνο εύκολη δεν είναι. Το αποτέλεσμα ενίοτε είναι η αμήχανη σιωπή της Ομοσπονδίας για παραβιάσεις δικαιωμάτων και ελευθεριών στις χώρες αυτές, διότι οι Λατινοαμερικάνοι φίλοι μας πεισματικά αρνούνται να στιγματίσουν καταστάσεις οι οποίες για τους λοιπούς υπερασπιστές των δικαιωμάτων ανά την υφήλιο είναι απολύτως καταδικαστέες. Σχηματικά θα πω ότι η Διεθνής Ομοσπονδία Δικαιωμάτων του Ανθρώπου συγκεντρώνει στις τάξεις της από Κολομβιάνους πρώην μαοϊκούς δικηγόρους που είδαν στα δικαιώματα μια δυναμική ήρεμης χειραφέτησης της κοινωνίας τους μέχρι Πολωνούς φιλελεύθερους που επίσης βλέπουν στην υπόθεση των δικαιωμάτων τη μοναδική διέξοδο από τον ηγεμονικό υπερ-συντηρητισμό της δικής τους κοινωνίας. Είναι μάλλον απλό να αντιληφθεί κανείς πόσο δύσκολη είναι η σύνθεση τέτοιων τάσεων. 
2. «Ο λαός της Βενεζουέλας υφίσταται μια σοβαρή ανθρωπιστική κρίση. Η κυβέρνηση Μαδούρο πρέπει να βάλει τις ανάγκες του λαού της μπροστά, να επιτρέψει την ανθρωπιστική βοήθεια στη χώρα και να απόσχει από κάθε βία εναντίον των διαδηλωτών.» https://twitter.com/SenSanders/status/1099380342018912257 
3. «Μπέρνι, με δουλεύεις γαμώτο! Αν αγοράσεις τη γραμμή των Τραμπ, Μπόλτον, Άνταμς και Ρούμπιο για “ανθρωπιστική επέμβαση” και συνεργήσεις στην διάλυση της Βενεζουέλας, δεν μπορείς να είσαι φερέγγυος υποψήφιος πρόεδρος των ΗΠΑ. Ή, ίσως μπορείς, αλλά θα είσαι η τέλεια μαριονέτα για το 1%.» https://twitter.com/rogerwaters/status/1099435542259945474?lang=en 
4. Στο κείμενο αυτό μεταφέρω αποκλειστικά αυτά που καταγράψαμε πρωτογενώς ως Διεθνής Ομοσπονδία Δικαιωμάτων του Ανθρώπου το φθινόπωρο και όχι αυτά άλλων πηγών. Όταν κάποιος γκουγκλάρει τη λέξη «ελλείψεις» η Βενεζουέλα είναι το πρώτο όνομα κράτους που ακολουθεί. Η φράση «shortages in Venezuela» («ελλείψεις στη Βενεζουέλα») είναι η πέμπτη δημοφιλέστερη με τη λέξη «ελλείψεις». Αυτό, ακόμη κι αν δεν αναδεικνύει από μόνο του τις ακριβείς διαστάσεις του προβλήματος, σίγουρα δείχνει ότι ο όρος «ελλείψεις» ταυτίζεται πλέον στο δημόσιο λόγο του οικουμενικού διαδικτύου με τη χώρα αυτή. Επομένως, όση προπαγάνδα και να έχει στηθεί γύρω από το θέμα –που έχει– το ζήτημα δεν είναι απλώς υπαρκτό, αλλά ζωτικό. 
5. Στην ίδια κατεύθυνση, το, σε γνώση μου, πιο πρόσφατο (29/3/2019) ενημερωμένο και άρτια τεκμηριωμένο κείμενο, προερχόμενο από τo περιβάλλον της Αμερικάνικης Αριστεράς είναι το: «Maduro’s Venezuela» του Peter Ludlow, http://politicsslashletters.live/features/maduros-venezuela/. Αυτό καταλήγει ως εξής: «Ειλικρινά, αν ο σοσιαλισμός είναι στοιχειωδώς ένα παγκόσμιο κίνημα, πρέπει να βρει έναν τρόπο να τραβήξει τη μπρίζα από αυτού του τύπου την ανθρώπινη καταστροφή. Αν δεν το κάνει, τότε στην πράξη προσκαλεί τις ΗΠΑ και άλλες δυτικές δυνάμεις να μπουν μέσα και να καθαρίσουν την αταξία, δηλαδή, στην πράξη, να εγκαθιδρύσουν μια νέα μεγαλύτερη ιμπεριαλιστική αταξία. Ακόμη πιο επειγόντως, ο λαός υπό το καθεστώς του Μαδούρο έγινε θύμα της εγκληματικής του αναξιότητας. Οι σοσιαλιστές πρέπει να ξεμπερδεύουν με τέτοιους “ηγέτες” πριν το κάνει κάποιος άλλος. Δεν έχουν τίποτε να χάσουν παρά τους κλεπτοκράτες τους.»
6. Προτείνω ανεπιφύλακτα στον αναγνώστη που ενδιαφέρεται περισσότερο, πάνω σε αυτή την –αμφίδρομα κριτική– αριστερή γραμμή πλεύσης, να διαβάσει το «Venezuela and the Left» του Gabriel Hetland στο ηλεκτρονικό περιοδικό Jacobin: https://www.jacobinmag.com/2019/02/venezuela-noninterventionism-self-determination-solidarity. 
(Πρώτη δημοσίευση: ΧΡΟΝΟΣ, 3 Απριλίου 2019)

*O Δημήτρης Χριστόπουλος είναι Πρόεδρος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστήμιου.