Αλέξης Σταμάτης: "Στην εποχή μας καλούμαστε να διασώσουμε πράγματα που κάποτε ήταν αυτονόητα"

Συνέντευξη στην  Κρημνιώτη Πόλυ

Δημοσίευση: Η Αυγή

13 Νοεμβρίου 2017 

«Την εποχή της παγκόσμιας κρίσης, όπου τα διλήμματα έχουν αλλάξει πρόσημο και η τεχνολογική εξέλιξη έχει δημιουργήσει μια ανεξέλεγκτη πλέον επιτάχυνση της Ιστορίας, ο άνθρωπος καλείται να διασώσει πράγματα που κάποτε ήταν αυτονόητα» λέει ο Αλέξης Σταμάτης

«Την εποχή της παγκόσμιας κρίσης, όπου τα διλήμματα έχουν αλλάξει πρόσημο και η τεχνολογική εξέλιξη έχει δημιουργήσει μια ανεξέλεγκτη πλέον επιτάχυνση της Ιστορίας, ο άνθρωπος καλείται να διασώσει πράγματα που κάποτε ήταν αυτονόητα» λέει ο Αλέξης Σταμάτης.
Ο γνωστός συγγραφέας, με αφορμή το τελευταίο του βιβλίο «Μοτέλ Μορένα» (εκδ. Καστανιώτης), καταθέτει το σχόλιό του για την τέχνη, τον άνθρωπο, τον πολιτισμό. Πάνω σ' αυτόν τον καμβά μας μιλάει για την ανάγκη του ανθρώπου να εκφράζεται μέσω της τέχνης, για τον ρόλο της τέχνης σήμερα «να ανανοηματοδοτήσει την ανθρώπινη ύπαρξη» αλλά και για τους κινδύνους που ελλοχεύουν για τον πολιτισμό μας από «την απληστία του ανθρώπου».
* Επιλέξατε ο σκηνοθέτης ήρωάς σας να ανεβάσει την παράσταση για την καταστροφή του πολιτισμού. Είναι η προσπάθεια του συγγραφέα να ξανακοιτάξει τον σύγχρονο πολιτισμό, τη σχέση του ανθρώπου με την τεχνη;
Καταρχάς ναι, είναι η προσπάθεια του ήρωά μου, που είναι συγγραφέας και θεατράνθρωπος, ένας άνθρωπος απογοητευμένος από την εξέλιξη των πραγμάτων, που έχει ως μόνη ασπίδα την τέχνη του, να αμυνθεί στην αλλοτρίωση, να καταγγείλει το κατ' αυτόν επερχόμενο τέλος του πολιτισμού και να μετουσιώσει τα τραύματά του μέσω του θεάτρου και της αναπαράστασης. Αυτή η διαδικασία θεωρεί ότι είναι μια ύψιστη προσφορά.
* Στην τέχνη, στον άνθρωπο, στη ζωή;
Σε όλα. Είναι το μόνο που ξέρει να κάνει και θεωρεί ότι το κάνει πολύ καλά. Στο πλαίσιο αυτής της δουλειάς του καλείται μαζί με τον θίασό του να παίξουν την τελευταία παράσταση της περιοδείας τους σε ένα απομονωμένο νησί.
* Αυτό το νησί, που θα μπορούσε να βρίσκεται οπουδήποτε στον πλανήτη, σας δίνει την αφορμή να σχολιάσετε όσα βιώνει ο σύγχρονος άνθρωπος;
Η εγγενής ανάγκη του ανθρώπου είναι να εκφράζεται μέσα από την τέχνη. Ακόμα και μέσα από τις ακραίες καταστάσεις βίας που έχει βιώσει ο ανθρώπινος πολιτισμός η τέχνη ήταν πάντα ένας σύμμαχος. Εξ ου και ιστορικά έχουμε δει πολλές φορές ολοκληρωτικά καθεστώτα να προσπαθούν να την εξαλείψουν. Η ιστορία της τέχνης σχεδόν ταυτίζεται με την ιστορία της ανθρωπότητας. Τι θα γινόταν όμως εάν έρχονταν κάποιοι και αμφισβητούσαν αυτή την πανάρχαια ανάγκη;
* Εν πολλοίς το έχουμε δει στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού, ωστόσο η τέχνη είναι πάντα παρούσα.
Αν κάποιοι θεωρούσαν ότι η μέσω της τέχνης μετουσίωση των εμπειριών της ανθρώπινης φύσης δεν είναι τόσο σημαντική όσο οι ίδιες οι εμπειρίες και δεν ειναι καν αναγκαία, τι θα γινόταν; Αυτή η συνθήκη ενός θιάσου που υπερασπίζεται απόλυτα την τέχνη του, που καλείται να παίξει σε ένα νησί η κοινωνία του οποίου μοιάζει να μην την έχει ανάγκη, δημιουργεί συγκρούσεις οι οποίες διαρκώς σκληραίνουν, σε βαθμό οριστικής ρήξης.
* Ωστόσο στο βιβλίο σας όλη αυτή η σκληρή συνθήκη προστασίας της ανάγκης για τέχνη ντύνεται με μια ιστορία αγάπης.
Οι δύο κεντρικοί χαρακτήρες, ο συγγραφέας και σκηνοθέτης Ρομάν και η πρωταγωνίστρια Θίντα, είναι δυο τραυματισμένα πλάσματα που δεν βρίσκουν μόνο παρηγοριά ο ένας στον άλλο, αλλά ταυτόχρονα είναι δυο ισχυρότατοι ανεξάρτητοι χαρακτήρες βαθύτατα ερωτευμένοι μεταξύ τους. Μοιραία βέβαια προσπαθούν να ισορροπήσουν την καλλιτεχνική και βιωματική τους φιλοσοφία, πόσο μάλλον σε έναν τόπο όπου οι μηχανισμοί αυτοί έχουν πάψει να προσφέρουν οποιοδήποτε καθαρτήριο άλλοθι. Ακόμα και σ' αυτές τις σκληρότατες συνθήκες, που εκτείνονται πέραν του αποδεκτού μας πολιτισμού, οι πρωταγωνιστές προσπαθούν να διασώσουν το βαθιά ανθρώπινο.
* Αυτό το βαθιά ανθρώπινο χρειάζεται διάσωση στις μέρες μας;
Την εποχή της παγκόσμιας κρίσης, που τα διλήμματα έχουν αλλάξει πρόσημο και η τεχνολογική εξέλιξη έχει δημιουργήσει μια ανεξέλεγκτη πλέον επιτάχυνση της Ιστορίας, ο άνθρωπος καλείται να διασώσει πράγματα που κάποτε ήταν αυτονόητα, όπως π.χ. το νερό. Το νερό σήμερα, ο αέρας αύριο, αυτή η αλγοριθμοποιημένη κοινωνία αρχίζει να αμφισβητεί την αυθεντία του homo sapiens. Στην Ιστορία μέχρι τώρα ο εχθρός ήταν ορατός. Ο Χίτλερ, ο καπιταλισμός. Τώρα ο εχθρός είναι αόρατος, κάτι που τον κάνει ακόμα πιο επικίνδυνο. Μέσα σ' αυτή τη συνθήκη η τέχνη καλείται να απαντήσει τι ρόλο διαδραματίζει πλέον ο άνθρωπος, να ανανοηματοδοτήσει την ανθρώπινη ύπαρξη.
* Εσείς τι απαντήσεις δίνετε σ' αυτό και ως σημερινός πολίτης και ως δημιουργός;
Πιστεύω ότι η απάντηση σε όλα αυτά τα ερωτήματα είναι μία, είναι ο άνθρωπος. Ο άνθρωπος στην εποχή μας καλείται να επανεφεύρει τον εαυτό του, κοιτάζοντας το παρελθόν του όχι μόνο μέσα από μια νοσταλγική κουρτίνα, αλλά μέσα από ένα άλμα στο μέλλον, φροντίζοντας ταυτόχρονα κάθε βήμα προς τα μπρος να μην αφήνει ερείπια πίσω του. Δηλαδή τι νόημα θα είχε μια τεχνολογική ανακάλυψη υψίστης σημασίας αν ταυτοχρόνως αγνοείται η καταστροφή του κλίματος; Η φύση εκδικείται και ο άνθρωπος οφείλει διαρκώς να αντιλαμβάνεται το μέγεθός του μέσα σ' αυτό το ελάχιστο κομμάτι του σύμπαντος στο οποίο είχε την τύχη να εμφανιστεί.
* Στο βιβλίο ανιχνεύονται έντονα θεατρικά στοιχεία είναι εξ αιτίας της θεματικής του;
Το “Μοτέλ Μορένα” είχε ξεκινήσει να γράφεται ως θεατρικό έργο, το οποίο ελπίζω να ανέβει στη σκηνή σύντομα. Ως θεατρικό είναι ένα έργο για δύο πρόσωπα. Στην πορεία, επειδή πιστεύω στη μείξη των τεχνών, σαν οι βιογραφίες των ηρώων οι οποίες υπαινίσσονται σε ένα θεατρικό έργο, άρχισαν να απλώνονται στο χαρτί. Το νησί να ζωντανεύει σε όλη του τη λεπτομέρειες, νέα πρόσωπα να εμφανίζονται και να καταλήγουν σε μια μυθοπλασία που σχολιάζει αυτή την αντίφαση μεταξύ της αναπαράστασης της πραγματικότητας και την ίδια την πραγματικότητα.
Το θεατρικό έργο του Ρομάν που παίζεται στο νησί μιλάει για το τέλος του πολιτισμού, όπως είπαμε. Ένα τέλος όμως που παρουσιάζεται μέσα από την τέχνη δεν είναι πραγματικό. Ο καλλιτέχνης επικαλείται ένα τεχνητό πένθος προσπαθώντας να συντηρήσει κάτι που ποτέ δεν θα πεθάνει, γιατί σε κάθε παράσταση αυτός ο πεθαμένος ανασταίνεται.
* Είναι κάτι σαν τον θάνατο της Ιστορίας;
Ο ίδιος ο Φουκουγιάμα διαψεύστηκε πανηγυρικά και αναγκάστηκε να πάρει τον ισχυρισμό του πίσω. Η Ιστορία μοιραία ακολουθεί τους αρχέγονους νόμους οποιασδήποτε αφήγησης, οι οποίοι περιλαμβάνουν επιτάχυνση, στάση, σύγκρουση, κλιμάκωση κ.ο.κ. Τι συζητάμε λοιπόν, όσο υπάρχει άνθρωπος υπάρχουν και Ιστορία και πολιτισμός. Το ζήτημα είναι ότι ο άνθρωπος και φέρει εξαιρετικά βίαια στοιχεία ικανά να καταστρέψουν ακόμα και τα μεγαλύτερα επιτεύγματά του.
* Πιστεύετε ότι ο πολιτισμός μας κινδυνεύει από κάτι σήμερα;
Ναι, πιστεύω ότι κινδυνεύει από την απληστία, η οποία μπορεί να τον καταπιεί από τη στιγμή που ξεχνά το μέγεθός του. Ο άνθρωπος δηλαδή κάποια στιγμή αποκτά μία φοβερή δύναμη και εξουσία και απέναντι στους συνανθρώπους του και απέναντι στα όντα με τα οποία συμβιώνει στη φύση αγνοώντας βασικά συστατικά της ανθρώπινης αδυναμίας. Νιώθει σαν θεός αγνοώντας ότι η ίδια του αυτή δύναμη μπορεί να τον καταστρέψει.
Η τέχνη, αναπαριστώντας τα ανθρώπινα πάθη, είναι μεν μια κατασκευή η οποία δίνει στον άνθρωπο, μέσω της ταύτισης, ένα εργαλείο για να αναγνωρίσει και φυσικά να αντιμετωπίσει αυτά που του συμβαίνουν. Βιώνει δηλαδή διαμεσολαβημένα μέσω της αναπαράστασης όσα τον συνιστούν. Διαμέσου της τέχνης μπορεί κανείς να εξερευνήσει τα πιο σκοτεινά σημεία της ανθρώπινης φύσης, τα οποία, αν αντιμετώπιζε στην πραγματική ζωή, προφανώς δεν θα τα άντεχε, θα τον εξουδετέρωναν.