John Freely: «Ταξιδεύοντας στη Μεσόγειο με τον Όμηρο»

Μέσα σε δεκαεπτά κεφάλαια ο John Freely αποδεικνύει πόσο είναι ευτυχισμένος που έκανε το ταξίδι του Οδυσσέα, όπως προ πολλών, πολλών ετών έχει καταθέσει ο Ντι Μπελαί και όχι μόνον. Ευτυχισμένοι και εμείς που όλο και κάποιο νέο βιβλίο για τον Όμηρο έρχεται να συμπληρώσει την ατέρμονα σειρά. Η απόλαυση του αναγνώστη δεν έχει τέλος και ο πρώτος ποιητής των αιώνων δεν σταματά να μας γοητεύει. Αυτή τη φορά ο συγγραφέας μάς ταξιδεύει όχι στους στίχους μόνο αλλά στους στίχους και στους τόπους. Κάνει κάτι που όλοι θα θέλαμε να κάνουμε, να σταματήσουμε «σε λιμένας πρωτοϊδωμένους» και «σε εμπορεία Φοινικικά», καθώς λέει ο Καβάφης, όχι για «τες καλές πραμάτειες» και τα «ηδονικά μυρωδικά» αλλά για να παρακολουθήσουμε τις περιπέτειες του πολύτροπου Οδυσσέα μέσα από τα μάτια του Όμηρου αλλά και τα μάτια των κατά εποχές ομηριστών και εραστών του ήρωα. Διαβάζοντας Ιλιάδα και Οδύσσεια ένα πράγμα θέλεις, αν πραγματικά σε γοήτευσε ό,τι διάβασες: να πας κι εσύ εκεί. Ο συγγραφέας όχι μόνο πήγε, όχι μόνο έκανε τον περίπλου αλλά μελέτησε εμβριθώς και μετά από συστηματικές σπουδές, σε διδακτορικό και μεταδιδακτορικό στάδιο, έγραψε ταξιδιωτικά βιβλία ανάμεσα στα οποία και αυτό το Ταξιδεύοντας στη Μεσόγειο με τον Όμηρο, φέρνοντας το τότε στο τώρα, κεντρίζοντας την επιθυμία μας για μια, για δύο μεγάλες περιπέτειες, γεμάτες έρωτα και πάθος, ταξίδι και γνώση, θάνατο και ζωή.
Στην αρχή ο συγγραφέας μάς κατατοπίζει στα σχετικά με τον τόπο, Ευρώπη-Δύση, Μικρά Ασία-Ανατολή, φως-σκοτάδι, μας θυμίζει το τι και το πώς με τον Πάρι και την Ελένη και επαναφέρει στο προσκήνιο το γνωστό από τον Θουκυδίδη: «πριν από τα Τρωικά τίποτε δεν επεχείρησεν από κοινού η Ελλάς». Και η Ελλάς επεχείρησεν μακρινό ταξίδι στην Τροία. Στο δεύτερο κεφάλαιο μας παραδίδεται η καθ’ ύπνους εντολή του Δία στον Οδυσσέα, καράβι να αρματώσει, ο κατάλογος των νεών και ποιοι τα κυβερνούσαν· ο Αγαμέμνων από τις πολύχρυσες Μυκήνες με τα περισσότερα, 100 καράβια, «πρώτος κι άριστος των Αχαιών» και ο Νιρέας από τη μικρούλα Σύμη με τα λιγότερα, 3 καράβια. Κι εδώ μπαίνουν εντυπωσιακά οι αριθμοί κι υποχωρούν οι λέξεις: 164 στρατεύματα, 40 επικεφαλής, 20 φυλές. 1.186 πλοία, 120 άντρες σε κάθε πλοίο, σε μερικά 50 κωπηλάτες που ήταν και τοξότες, 142.320 πολεμιστές, αν και οι μελετητές επιφυλάσσονται επί του θέματος. Ο Οδυσσέας με 12 πλοία φέρεται ως ηγεμών όλων των Ιονίων νήσων. Ο Νέστωρ από την Πύλο 90 πλοία, ο Μενέλαος 60, ο Αίας ο Τελαμώνιος 12 και ο Αίας ο Λοκρός 40, ο Ιδομενέας από την Κρήτη 80, και πάει λέγοντας και μετρώντας. Από την άλλη όχθη, οι Τρώες χωρίς αριθμούς, με λαούς από «καινούριους τόπους» και «ονόματα πρωτάκουστα», που λέει κι ο Σεφέρης. Και αφού περιηγηθούμε στο ποιοι είναι αυτοί που συμμετέχουν, φτάνουμε στη «μήνι του Αχιλλέα». Η πρώτη λέξη –μήνις– του πρώτου έπους στην ιστορία του κόσμου και της Ποίησης, που έλαβε χώρα κατά τις τελευταίες 52 μέρες του τελευταίου, δέκατου χρόνου της πολιορκίας της Τροίας. Κι έτσι, ενώ ήρθε για να πολεμήσει τους Τρώες και τον έτρωγε η επιθυμία κι ο καημός της μάχης και της πολεμικής αναμέτρησης, καθότανε απ’ έξω «δοσμένος στο θυμό του». Και τα κορμιά πέφταν «πίστομα πάνω στη σκόνη». Και η Τροία έπεσε και κάηκε και εξαφανίστηκε από τον χάρτη.

Ο συγγραφέας, με την Οδύσσεια στο χέρι αυτή τη φορά, με τα ποιητικά χαρακτηριστικά του έπους, αναζητεί τους τόπους και τους βρίσκει, όπως τη φοινικιά στη Δήλο που είχε φυτευτεί εκεί, επαληθεύοντας τον μύθο. Σαν να μην έχουν περάσει οι χιλιετίες, μελετά τον χάρτη και ψάχνει για τα λιμάνια.

Ακολουθούν σελίδες με την ιστορία της στη συνέχεια, μέχρι που στα 1462 ο σουλτάνος Μωάμεθ, αφού επιθεώρησε τα περίχωρα, θυσίασε στον τάφο του Αχιλλέα και είπε: «Σ’ εμένα ανέθεσε ο Αλλάχ να εκδικηθώ αυτή την πόλη και τους κατοίκους της». Είπε και άλλα, εννοείται. Και αρχίζει η μετέπειτα περιπέτεια πιο μεγάλη από τα δρώμενα της Ιλιάδας. Η σύγχρονη τοπογραφική μελέτη έγινε από τον Ζαν Μπατίστ Λεσεβαλιέ που πρωτοεμφανίστηκε στην Τρωάδα με την Ιλιάδα στο χέρι, το 1785. Πήγαν κι άλλοι πολλοί, διπλωμάτες και εξερευνητές, έσκαψαν κι έψαξαν, άλλοι που δεν πήγαν αλλά έγραψαν διδακτορικές διατριβές, κι άλλοι που πίστεψαν πως Τροία δεν υπήρχε παρά μόνο ο μύθος. Και ήρθε η ώρα που γεννήθηκε ο Ερρίκος Σλήμαν, ο οποίος από την παιδική του ηλικία έβαλε στόχο να βρει την Τροία, συνυπολογίζοντας τις εργασίες των προηγούμενων αρχαιολόγων και τα κείμενα του Ομήρου. Και βρήκε τα «κοσμήματα της Ελένης», την «αίθουσα του θρόνου» που είχε βρει και στις Μυκήνες και στην Τίρυνθα, όπου σε συνεργασία με τον αρχαιολόγο Ντέρπφελτ, εκεί στις Μυκήνες, βρήκε τάφους, και χρυσά κοσμήματα και χρυσές προσωπίδες και όπλα και άλλα αντικείμενα με απεικονίσεις που περιγράφει ο Όμηρος στην Ιλιάδα. Το κεφάλαιο είναι η σύνοψη όλης της ιστορίας της περιοχής μέσα από τα μνημεία της.
Και όπως το πρώτο έπος, η Ιλιάδα, αρχίζει με τον Αχιλλέα και την «μήνι», το δεύτερο, η Οδύσσεια, αρχίζει με τον Οδυσσέα και το περιπετειώδες ταξίδι του. Κι όπως η Ιλιάδα αρχίζει με το δέκατο έτος του πολέμου, έτσι και η Οδύσσεια αρχίζει με το δέκατο έτος του ταξιδιού του Οδυσσέα, ο οποίος καθηλωμένος στο νησί της Καλυψώς δεν μπορεί να φύγει. Στη συνεδρία στον Όλυμπο και με τη δυναμική απαίτηση-παράκληση της Αθηνάς αποφασίζεται η επιστροφή του. Ο Τηλέμαχος πηγαίνει στην Πύλο και στη Σπάρτη να μάθει για τον πατέρα του. Από τις αφηγήσεις του Νέστορα και του Μενέλαου μαθαίνουμε για την κακή τύχη που περίμενε όσους επέστρεψαν. Ο συγγραφέας, με την Οδύσσεια στο χέρι αυτή τη φορά, με τα ποιητικά χαρακτηριστικά του έπους, αναζητεί τους τόπους και τους βρίσκει, όπως τη φοινικιά στη Δήλο που είχε φυτευτεί εκεί, επαληθεύοντας τον μύθο. Σαν να μην έχουν περάσει οι χιλιετίες, μελετά τον χάρτη και ψάχνει για τα λιμάνια. Και φτάνει στα Κύθηρα, όπου πάλι ο Σλήμαν, εδώ, το 1888, νόμισε πως βρήκε τον ναό της Αφροδίτης, και πολύ σωστά νόμισε. Σ’ εκείνα τα τσιριγώτικα νερά βρέθηκε και ο Έφηβος των Αντικυθήρων – Πάρις(;). Η γεωγραφία της Οδύσσειας είναι σε μεγάλο βαθμό φανταστική, λέει ο Ερατοσθένης, αλλά δεν συμφωνεί ο Στράβωνας, ο Freely όμως, επιστρέφοντας στην Ευρώπη μέσω Σουέζ, διασταυρώθηκε δύο φορές με τη διαδρομή του Οδυσσέα και αργότερα με μία ακόμη. Και το νησί των Λωτοφάγων υπάρχει και το νησί των Κυκλώπων και το σπίτι του Αίολου στο Λίπαρι της Σικελίας και οι Στήλες του Ηρακλή που οδηγούν στον Άδη. Ακολουθεί η γνωστή επιστροφή στην Ιθάκη, το τέλος των μνηστήρων και οι διάφοροι μύθοι που αναπτύχθηκαν γύρω από τον ήρωα.
Η γοητεία του βιβλίου είναι διττή. Ο Freely, αφενός μας ξαναδίνει τα έπη με όλες τους τις λεπτομέρειες, αφετέρου πλαισιώνει την αφήγηση με τις πληροφορίες που κατέθεσαν οι ιστορικοί και οι μελετητές, αρχαίοι και νεότεροι, διασταυρωμένες πια με τη δική του εμπειρία από το ταξίδι.
Όμως η διαδρομή είναι μακρά, τα μνημεία οι τόποι και οι πληροφορίες άπειρες μπροστά στα θαυματουργημένα μάτια μας που δίνουν στον μύθο νουν αληθείας και γη για να συναντηθούν όλοι οι ταξιδιώτες που ονειρεύτηκαν να κάνουν το ταξίδι του Οδυσσέα.

Ταξιδεύοντας στη Μεσόγειο με τον Όμηρο
John Freely
Μετάφραση: Τιτίνα Σπερελάκη
Μεταίχμιο
440 σελ.
ISBN 978-618-03-0864-8
Τιμή: €17,70

_____________________

O Τζον Φρίλι γεννήθηκε το 1926 στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης. και πέθανε το 2017.
Σε ηλικία δεκαεπτά χρονών κατατάχθηκε στο αμερικανικό ναυτικό και υπηρέτησε ως καταδρομέας στη Βιρμανία και την Κίνα κατά τη διάρκεια των τελευταίων χρόνων του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου.
Το 1960 τελείωσε το διδακτορικό του στη Φυσική στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και στη συνέχεια έκανε μεταδιδακτορικές σπουδές στην Ιστορία των Επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Για πρώτη φορά επισκέφτηκε την Κωνσταντινούπολη το 1960, για να διδάξει Φυσική στη Ροβέρτειο Σχολή, στο σημερινό Πανεπιστήμιο Bogazici.
Επέστρεψε στην Πόλη το 1993, αφού εργάστηκε στη Νέα Υόρκη, στη Βοστόνη, στο Λονδίνο, στην Αθήνα και στη Βενετία.
Έχει εκδώσει πάνω από σαράντα βιβλία, ανάμεσά τους και αρκετούς ταξιδιωτικούς οδηγούς για την Ελλάδα και την Τουρκία.