Adorno:”Τα άστρα κάτω στη γη”
Η μόνη
ουσιαστική διαφορά που μπορούν να δείξουν οι πιο διανοούμενοι αστρολόγοι
ανάμεσα στους εαυτούς τους και τη φυλή των κρυσταλλοσκόπων είναι η
αποστροφή τους για τις απόλυτες προφητείες. Η αστρολογία αναλαμβάνει να
ενθαρρύνει σταθερά τους ανθρώπους να παίρνουν αποφάσεις, ανεξαρτήτως του
πόσο ασήμαντες ενδέχεται να είναι αυτές. Είναι προσανατολισμένη στην
πρακτική δράση αντί να αναλώνεται σε μεγαλεπήβολες συζητήσεις γύρω από
κοσμικά μυστικά και βαθύ διαλογισμό. Ως εκ τούτου, η ίδια η χειρονομία
της αστρολογίας, η βασική της προϋπόθεση ότι καθένας πρέπει να
αποφασίζει την κάθε στιγμή, συνάδει με αυτό που θ' αναφανεί αργότερα εν
σχέσει προς το ειδικό περιεχόμενο της αστρολογικής συμβουλευτικής: την
κλίση της προς την εξωστρέφεια.
(Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του
βιβλίου)
Περιεχόμενα
Σημείωμα του μεταφραστήΕισαγωγή
Θεμελιώδης κατάστρωση της στήλης
Η στήλη και τα αστρολογικά έντυπα
Η λανθάνουσα ψυχολογία
Εικόνα του αποδέκτη
Η διφασική προσέγγιση
Εργασία και απόλαυση
Προσαρμογή και ατομικότητα
Ταχύτητα και εξάρτηση
Κατηγορίες ανθρώπινων σχέσεων
Συμπεράσματα
Παρουσίαση
Η μόνη ουσιαστική διαφορά που μπορούν να δείξουν οι πιο διανοούμενοι αστρολόγοι ανάμεσα στους εαυτούς τους και τη φυλή των κρυσταλλοσκόπων είναι η αποστροφή τους για τις απόλυτες προφητείες. Η αστρολογία αναλαμβάνει να ενθαρρύνει σταθερά τους ανθρώπους να παίρνουν αποφάσεις, ανεξαρτήτως του πόσο ασήμαντες ενδέχεται να είναι αυτές. Είναι προσανατολισμένη στην πρακτική δράση αντί να αναλώνεται σε μεγαλεπήβολες συζητήσεις γύρω από κοσμικά μυστικά και βαθύ διαλογισμό. Ως εκ τούτου, η ίδια η χειρονομία της αστρολογίας, η βασική της προϋπόθεση ότι καθένας πρέπει να αποφασίζει την κάθε στιγμή, συνάδει με αυτό που θ' αναφανεί αργότερα εν σχέσει προς το ειδικό περιεχόμενο της αστρολογικής συμβουλευτικής: την κλίση της προς την εξωστρέφεια. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)Περιεχόμενα
Σημείωμα του μεταφραστήΕισαγωγή
Θεμελιώδης κατάστρωση της στήλης
Η στήλη και τα αστρολογικά έντυπα
Η λανθάνουσα ψυχολογία
Εικόνα του αποδέκτη
Η διφασική προσέγγιση
Εργασία και απόλαυση
Προσαρμογή και ατομικότητα
Ταχύτητα και εξάρτηση
Κατηγορίες ανθρώπινων σχέσεων
Συμπεράσματα
Φώτης Τερζάκης
ο αναγνώστης στις 16 Ιανουαρίου, 2016
Το κείμενο του T.W. Adorno «Τα άστρα κάτω στη γη», μια ανάλυση περιεχομένου της αστρολογικής στήλης των Los Angeles Times, γράφτηκε την περίοδο 1952-3, στα αγγλικά, στη διάρκεια μιας επιστροφής του φιλοσόφου στις ΗΠΑ από τη Γερμανία, όπου είχαν μετεγκατασταθεί οριστικά με τον Max Horkheimer και τον Friedrich Pollock από το 1950. Μπορούμε να πούμε ότι αποτελεί προέκταση δύο σειρών μελετών του εσωτερικού κύκλου τής Σχολής της Φραγκφούρτης, και του Adorno ειδικότερα, στην αμερικανική τους εξορία: εν πρώτοις μιας μακράς σειράς μελετών για τη λεγόμενη μαζική κουλτούρα, που για τον Adorno ξεκινούν από τις έρευνές του για τη ραδιοφωνία και την εμπορική μουσική το 1939, λίγο μετά την άφιξή του στις ΗΠΑ, υπό την αιγίδα του κοινωνιολόγου Paul Lazarsfeld, και κορυφώνονται στο περίφημο δοκίμιο «Πολιτιστική βιομηχανία. Ο διαφωτισμός ως μαζική απάτη», που έγραψαν από κοινού με τον M. Horkheimer και αποτελεί το δεύτερο (τέταρτο, αν συνυπολογίσουμε και τα δύο παραρτήματα του πρώτου) βασικό μέρος τής Διαλεκτικής του διαφωτισμού (1947).1 Δεύτερον, Μιας βαρύνουσας σειράς εμπειρικών κοινωνιοψυχολογικών ερευνών πάνω στον αντισημιτισμό και την προκατάληψη (δηλαδή, τον ρατσισμό σε όλες του τις μορφές), που ο κύκλος της Φραγκφούρτης και οι συνεργάτες τους διεξήγαν αμέσως μετά τον πόλεμο χάρη σε μια επιχορήγηση που έλαβαν από το Αμερικανικό Εβραϊκό Συμβούλιο και δημοσιεύθηκαν μεταξύ 1947-50 σε 5 τόμους.
Η μελέτη της λαϊκής αστρολογίας που παρουσιάζουμε εδώ δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Telos, 19 την άνοιξη του 1974 κι επανακυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Routledge του Λονδίνου το 1994 ως Theodor W. Adorno, The Stars Down to Earth, and Other Essays on the Irrational in Culture με επιμέλεια και εισαγωγή του Stephen Crook (απ’ όπου και η παρούσα μετάφραση). Ο τόμος περιείχε επίσης τις «Θέσεις κατά του αποκρυφισμού» (από τα Minima Moralia3), το κείμενο «Ερευνητικό πρόγραμμα για τον αντισημιτισμό: η ιδέα του προγράμματος» από το Studies in Philosophy and Social Science, IX, σελ. 124-43, και το «Αντισημιτισμός και φασιστική προπαγάνδα»4 από τον συλλογικό τόμο υπό την επιμέλεια Ernst Simmel, Anti-Semitism: A Social Disease (International Universities Press, 1946). Εξήντα χρόνια μετά τη συγγραφή του, το κείμενο για την αστρολογία όχι μόνο διατηρεί αμείωτη όλη τη φρεσκάδα και την επικαιρότητά του, αλλά και μοιάζει πολύ πιο δικαιολογημένο ως προς τις τολμηρότερες συναγωγές του. Οι θρησκευτικές αναβιώσεις των οποίων γίναμε μάρτυρες μέσα στις τελευταίες τρεις δεκαετίες, τόσο υπό τη μορφή των μαχητικών φονταμενταλισμών όσο και υπό τη μορφή της ραγδαία εξαπλούμενης ψευδο-θρησκευτικότητας του New Age, η άνοδος της ρατσιστικής ακροδεξιάς παντού στην Ευρώπη και η αναγέννηση φασιστικών κινημάτων ιδίως στην ευρωπαϊκή περιφέρεια, η άρση όλων σχεδόν των παραδοσιακών διακρίσεων μεταξύ ιδιωτικού και δημοσίου και ο πολλαπλασιασμός εφιαλτικών μέσων ελέγχου των πληθυσμών στο όνομα της δημόσιας ασφάλειας, μοιάζουν να έχουν ολοκληρώσει εκείνο το ρεύμα τού σύγχρονου ανορθολογισμού που η Σχολή της Φραγκφούρτης πάσχιζε να κατανοήσει εν τη γενέσει του: ενός ανορθολογισμού που διακριτικό γνώρισμά του είναι η σύμφυση με την άκρα ορθολογικότητα των μέσων, με έναν φρενήρη τεχνικό και επιστημονικό εξορθολογισμό που έχει χάσει κάθε ορατή συνάφεια με ανθρώπινους σκοπούς – των οποίων η σύνθεση συμποσούται σε αυτό που ο Adorno ονόμαζε «ιδεολογία της εξάρτησης».
(από την εισαγωγή του μεταφραστή).
Adorno : “Τα άστρα κάτω στη γη” (απόσπασμα).
Προφανώς, η πρώτη ιδέα που έρχεται στο νου σε σχέση με όλ’ αυτά είναι η ιδέα της κοινωνικής και της ψυχολογικής εξάρτησης. Η ανάλυσή μας της Αστρολογικής Στήλης των Los Angeles Times έδειξε λεπτομερώς με ποιον τρόπο οι ανάγκες εξάρτησης του κοινού προϋποτίθενται, ενισχύονται και γίνονται συνεχώς αντικείμενο εκμετάλλευσης.
Παρ’ όλο που οι άνθρωποι αναγνωρίζουν την εξάρτησή τους και συχνά τολμούν να εκφράσουν τη γνώμη ότι είναι απλά πιόνια, τους είναι εξαιρετικά δύσκολο ν’ αντιμετωπίσουν αυτή την εξάρτηση σε όλη την ωμότητά της. Η κοινωνία απαρτίζεται από εκείνους που την αποτελούν. Αν μπορούσαν να αποδεχθούν πλήρως την εξάρτησή τους από συνθήκες που είναι προϊόν του ανθρώπου, θα έπρεπε κατά κάποιον τρόπο να ενοχοποιήσουν τον εαυτό τους, θα έπρεπε ν’ αναγνωρίσουν όχι μόνο την αδυναμία τους αλλά και το γεγονός ότι οι ίδιοι είναι το αίτιο αυτής της αδυναμίας και ότι οφείλουν να αναλάβουν ευθύνες τις οποίες είναι δύσκολο σήμερα ν’ αναλάβει κάποιος. Αυτός μπορεί να είναι ένας από τους λόγους που αρέσκονται τόσο πολύ να προβάλλουν την εξάρτησή τους πάνω σε κάτι άλλο, είτε είναι αυτό μια συνωμοσία των τραπεζιτών της Wall Street είτε οι σχηματισμοί των άστρων. Εκείνο που οδηγεί τους ανθρώπους στις αγκάλες των κάθε είδους «προφητών της εξαπάτησης» δεν είναι μόνο η αίσθηση της εξάρτησής τους και η επιθυμία τους ν’ αποδώσουν αυτή την εξάρτηση σε κάποιες «ανώτερες» κι εντέλει περισσότερο δικαιώσιμες πηγές, αλλά είναι επίσης η επιθυμία να ενισχύσουν την ίδια τους την εξάρτηση, να μην πρέπει να πάρουν τα πράγματα στα χέρια τους – επιθυμία, η οποία, είναι αλήθεια, προξενείται από την πίεση κάτω από την οποία ζουν.
Εν πάση περιπτώσει, ο κόσμος εμφανίζεται στους περισσότερους ανθρώπους σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη φορά σαν «σύστημα», καλυμμένος από ένα οργανωτικό δίχτυ που περικλείει τα πάντα χωρίς διόδους διαφυγής όπου θα μπορούσε το άτομο να καταφύγει απέναντι στις πάντα παρούσες απαιτήσεις και τους ελέγχους μιας ιεραρχικής επιχειρηματικής τάξης – πολύ κοντά σε αυτό που ονομάσαμε «verwaltete Welt», ένας κόσμος αιχμάλωτος στις αρπάγες της διεύθυνσης. Αυτή η πραγματική κατάσταση έχει τόσο πολλές και καταφανείς ομοιότητες με τα παρανοϊκά συστήματα σκέψης που μοιάζει να έλκει τέτοια πρότυπα διανοητικής συμπεριφοράς, καθώς και ψυχαναγκαστικές στάσεις. Η ομοιότητα ανάμεσα στο κοινωνικό και το παρανοϊκό σύστημα δεν εξαντλείται στην αυθαιρεσία και στην έλλειψη διαφάνειας των συνδέσεων και των συνεπαγωγών τους, αλλά οφείλεται επίσης στο γεγονός ότι το «σύστημα» εντός του οποίου οι περισσότεροι άνθρωποι νιώθουν να εργάζονται τους εμφανίζεται το ίδιο με μιαν ανορθολογική όψη. Δηλαδή, αισθάνονται ότι καθετί συνδέεται με καθετί άλλο και δεν έχουν καμία οδό διαφυγής, ενώ την ίδια στιγμή ο όλος μηχανισμός είναι τόσο περίπλοκος που δεν μπορούν να κατανοήσουν τον λόγο ύπαρξής του, κι επιπλέον υποπτεύονται ότι αυτή η κλειστή και συστηματική οργάνωση της κοινωνίας δεν υπηρετεί πραγματικά τις δικές τους επιθυμίες και ανάγκες: έχει μια φετιχιστική και αυτοδιαιωνιζόμενη «ανορθολογική» ποιότητα, παράξενα αυτονομημένη από τη ζωή που δομείται κατά τέτοιον τρόπο. Έτσι, ακόμη και άνθρωποι υποτιθέμενα πνευματικά «υγιείς» προετοιμάζονται να αποδεχθούν ψευδαισθησιακά συστήματα για τον απλό λόγο ότι είναι όντως πολύ δύσκολο να διακρίνουν τέτοια συστήματα από το εξίσου ανελέητο και αδιαφανές εκείνο κάτω από το οποίο πρέπει να περάσουν τις ζωές τους. Αυτό αντανακλάται θαυμάσια τόσο από την αστρολογία όσο και από τον χαρακτήρα των ολοκληρωτικών κρατών τα οποία επίσης διατείνονται ότι κατέχουν ένα κλειδί για τα πάντα, γνωρίζουν όλες τις απαντήσεις, ανάγουν το σύνθετο σε απλές και μηχανικές συνεπαγωγές εξαφανίζοντας οτιδήποτε είναι άγνωστο και ξένο, και την ίδια στιγμή αποτυχαίνουν να εξηγήσουν οτιδήποτε.
INFO: Theodor W. Adorno,Τα άστρα κάτω στη γη. Κοινωνιοψυχολογική μελέτη της λαϊκής αστρολογίας
(Ηριδανός 2014, μετ. Φ. Τερζάκης)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου