Κατά τη διάρκεια της ναζιστικής τυραννίας, η φυλακή Στάιν στην πόλη Κρεμς της ανατολικής Αυστρίας ήταν η μεγαλύτερη της χώρας.
Εδώ κρατούνταν , σε συνθήκες αφάνταστης κακομεταχείρισης, αντίπαλοι του καθεστώτος : αντιρρησίες συνείδησης , δημοκράτες , κομμουνιστές σαμποτέρ, αντιστασιακοί από την Αυστρία και την Ανατολική Ευρώπη, κι ανάμεσά τους πάνω από τριακόσιοι Έλληνες.
Στις 6 Απριλίου 1945, ο διοικητής της φυλακής θα ανοίξει τις πύλες της φυλακής ενόψει του επελαύνοντος Κόκκινου Στρατού, αλλά ένα εξαγριωμένο πλήθος από SS, SA και ντόπιους ναζί θα κυνηγήσουν και θα σκοτώσουν κτηνωδώς εκατοντάδες πολιτικούς κρατούμενους .
Κάποιοι όμως κρατούμενοι θα καταφέρουν να διαφύγουν το θάνατο , κρυμμένοι στα πιο απίθανα σημεία της φυλακής , όπως ιματιοθήκες , κελάρια, βαρέλια με υγρά και τρόφιμα σκουπιδοτενεκέδες.
Ανάμεσα στους τυχερούς ήταν ο ΄Ελληνας Γεράσιμος Γαρνέλης, στον οποίο η ζωή θα επεφύλασσε μια θεαματική προσωπική πορεία.
Gerontakos
**************************
Έλληνες στην πόλη Κρεμς της Αυστρίας;
Σχετικά με ένα μυθιστόρημα του Ρόμπερτ Στράιμπελ
Το μυθιστόρημα του Ρόμπερτ Στράιμπελ «Απρίλιος στο Στάιν» (Robert Streibel, April in Stein)
αφηγείται τη ζωή (ή μάλλον την επιβίωση) στη φυλακή, την καταναγκαστική
εργασία και την πολιτική αντίσταση, κυρίως όμως τη μαζική δολοφονία των
κρατουμένων τον Απρίλιο του 1945 στην πόλη Κρεμς της Αυστρίας. Εδώ και
μισό χρόνο, ο μικρός δρόμος που συνδέει το σωφρονιστικό ίδρυμα Στάιν με
κεντρική οδό της περιοχής έχει μετονομαστεί σε οδό Γεράσιμου Γαρνέλη
(Gerasimos-Garnelis-Weg).
Με
την ονοματοθεσία αυτή, η πόλη Κρεμς τιμά εκείνον τον Έλληνα κρατούμενο,
ο οποίος φυλακίστηκε λόγω της συμμετοχής του στην αντίσταση κατά του
ναζισμού στην κατεχόμενη Ελλάδα, μεταφέρθηκε το 1944 στις φυλακές του
Στάιν, επέζησε από τη σφαγή του 1945 και έζησε στο Κρεμς μέχρι τον
θάνατό του. Η ονοματοθεσία μιας οδού δεν αποτελεί μονάχα ένα σύμβολο
μνήμης· μπορεί ακόμη και να μας ανοίξει νέους κόσμους. Η οδός Γεράσιμου
Γαρνέλη είναι ένα τέτοιο παράδειγμα.
Κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας του ναζιστικού καθεστώτος βίας, η φυλακή Κρεμς-Στάιν ήταν η μεγαλύτερη στην Αυστρία, στην επονομαζόμενη «Ανατολική Μαρκιονία του Ράιχ» (Ostmark). Εδώ φυλακίστηκαν αντιφρονούντες – κομμουνιστές και «σαμποτέρ», αντιστασιακοί από την Αυστρία και την ανατολική Ευρώπη. Στις 6 Απριλίου 1945 ο διευθυντής της φυλακής ανοίγει τις πύλες του σωφρονιστικού ιδρύματος, ενόψει της προέλασης του Κόκκινου Στρατού. Ωστόσο τα Ες-Ες, τα Τάγματα Εφόδου SA αλλά και κάτοικοι της περιοχής κυνήγησαν και δολοφόνησαν εκατοντάδες πολιτικούς κρατουμένους, επιδιδόμενοι σε μια σφαγή άνευ προηγουμένου. Μερικοί κατάφεραν να ξεφύγουν, άλλοι πάλι επέζησαν κρυμμένοι στα υπόγεια της φυλακής, και οι αφηγήσεις τους αποτελούν τη βάση του πολυφωνικού πανοράματος που συνέθεσε ο Ρόμπερτ Στράιμπελ.
Το περασμένο καλοκαίρι, ο Αχιλλέας, ένας Έλληνας μηχανικός, βρέθηκε στο Κρεμς για διακοπές χωρίς να περιμένει και πολλά από την επίσκεψή του αυτή και χωρίς καν να μπει στον κόπο να ψάξει να βρει τα αξιοθέατα, όπως παραδέχεται ο ίδιος. Την ύπαρξη του Κρεμς πάντως την είχε υπόψη του, μιας και η πόλη αυτή εμφανίζεται σε κάποια νουβέλα του Στέφαν Τσβάιχ. Σ’ αυτό το σημείο, οι φιλολογούντες κάτοικοι του Κρεμς σίγουρα θα παραξενευτούν. Ποιά σχέση έχει ο Στέφαν Τσβάιχ με το Κρεμς; Πρωτάκουστο. Κι όμως, στη νουβέλα «Ο παλαιοβιβλιοπώλης Μέντελ» καθώς και σε απόσπασμα από το μυθιστόρημά του «Η μέθη της μεταμόρφωσης» γίνεται αναφορά της πόλης αυτής. Πώς όμως τα μαθαίνει αυτά ο επισκέπτης του Κρεμς; Χάρη στην ύπαρξη της οδού Γεράσιμου Γαρνέλη.
(Εικονογράφηση: Το Κρεμς το 1938 σημαιοστολισμένo με τις σβάστικες και το Μνημείο για τα Ελληνικά Θύματα της σφαγής της 6ης Απριλίου 1945, ©Robert Streibel)
Ο 40χρονος μηχανικός εξερευνά το Κρεμς. Καθώς φτάνει στην πόλη βράδυ, του φαίνεται σχεδόν εγκαταλειμμένη (παρόλο που δεν ήταν αργά: εφτάμισι το βράδυ) και φοβάται πως δεν θα βρει ούτε εστιατόριο ανοιχτό, για να τσιμπήσει κάτι. Στην πλατεία Αγίας Τριάδας (Dreifaltigkeitsplatz) όμως στέκεται τυχερός κι έτσι μπορεί από την επόμενη μέρα να ξεκινήσει την εξερεύνησή του. Περπατά με κατεύθυνση το Στάιν, όταν την προσοχή του τραβά μεμιάς η πινακίδα της οδού Γεράσιμου Γαρνέλη. Ήταν σαν να ηλεκτρίστηκε. Καθώς δεν γνωρίζει γερμανικά, δεν του είναι και εύκολο να το ερευνήσει αντιλαμβάνεται ωστόσο ότι προς το τέλος του πολέμου ήταν φυλακισμένοι εδώ πάνω από 300 Έλληνες κρατούμενοι και ότι δεν ήταν λίγοι αυτοί που δολοφονήθηκαν στη σφαγή της 6ης Απριλίου 1945.
Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, έχει περισσότερο χρόνο να ερευνήσει στο
διαδίκτυο. Βρίσκει μια παραπομπή στο μυθιστόρημα «Απρίλιος στο Στάιν» κι
έτσι γράφει ένα ηλεκτρονικό μήνυμα στον συγγραφέα. Μετά από μια
αναζήτηση που έκανε στην Ελλάδα, ο Αχιλλέας εντόπισε κι άλλον έναν
επιζήσαντα κρατούμενο, έναν ιερωμένο, ο οποίος ζει πλέον σε μοναστήρι.
Σε ένα από τα μηνύματά του αναφέρει φυσικά και την ιστορία με τον Στέφαν
Τσβάιχ και το Κρεμς. Εντωμεταξύ, ο Αχιλλέας προσπαθεί να πείσει έναν
φίλο του να εκδώσει το μυθιστόρημα σε ελληνική μετάφραση. Πόσο όμορφο
είναι να βλέπει κανείς ότι μια μικρή πινακίδα δρόμου μπορεί να ανοίξει
μια νοητή πύλη σε νέους κόσμους.
(Σ. τ. μ.) Και τα δύο έργα του Στέφαν Τσβάιχ που αναφέρονται εδώ (στο πρωτότυπο „Buchmendel“ και „Rausch der Verwandlung“) κυκλοφορούν στα ελληνικά: α) «Ο παλαιοβιβλιοπώλης Μέντελ. Η αόρατη συλλογή», μετάφραση Μαρία Τοπάλη, Αθήνα: Άγρα, 2010, και β) «Η μέθη της μεταμόρφωσης», μετάφραση Γιάννης Καλιφατίδης, Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη, 2013.
Κείμενο: Robert Streibel. Μετάφραση: Μαριάννα Χάλαρη. To βιβλίο του Robert Streibel «Απρίλιος στο Στάιν» εκδόθηκε το 2015, εβδομήντα χρόνια μετά τα γεγονότα, από τις εκδ. Residenz-Verlag του Σάλτσμπουργκ.
Με
την ονοματοθεσία αυτή, η πόλη Κρεμς τιμά εκείνον τον Έλληνα κρατούμενο,
ο οποίος φυλακίστηκε λόγω της συμμετοχής του στην αντίσταση κατά του
ναζισμού στην κατεχόμενη Ελλάδα, μεταφέρθηκε το 1944 στις φυλακές του
Στάιν, επέζησε από τη σφαγή του 1945 και έζησε στο Κρεμς μέχρι τον
θάνατό του. Η ονοματοθεσία μιας οδού δεν αποτελεί μονάχα ένα σύμβολο
μνήμης· μπορεί ακόμη και να μας ανοίξει νέους κόσμους. Η οδός Γεράσιμου
Γαρνέλη είναι ένα τέτοιο παράδειγμα.Κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας του ναζιστικού καθεστώτος βίας, η φυλακή Κρεμς-Στάιν ήταν η μεγαλύτερη στην Αυστρία, στην επονομαζόμενη «Ανατολική Μαρκιονία του Ράιχ» (Ostmark). Εδώ φυλακίστηκαν αντιφρονούντες – κομμουνιστές και «σαμποτέρ», αντιστασιακοί από την Αυστρία και την ανατολική Ευρώπη. Στις 6 Απριλίου 1945 ο διευθυντής της φυλακής ανοίγει τις πύλες του σωφρονιστικού ιδρύματος, ενόψει της προέλασης του Κόκκινου Στρατού. Ωστόσο τα Ες-Ες, τα Τάγματα Εφόδου SA αλλά και κάτοικοι της περιοχής κυνήγησαν και δολοφόνησαν εκατοντάδες πολιτικούς κρατουμένους, επιδιδόμενοι σε μια σφαγή άνευ προηγουμένου. Μερικοί κατάφεραν να ξεφύγουν, άλλοι πάλι επέζησαν κρυμμένοι στα υπόγεια της φυλακής, και οι αφηγήσεις τους αποτελούν τη βάση του πολυφωνικού πανοράματος που συνέθεσε ο Ρόμπερτ Στράιμπελ.
H οδός Γεράσιμου Γαρνέλη στο Κρεμς της Αυστρίας, ©Robert Streibel
Το περασμένο καλοκαίρι, ο Αχιλλέας, ένας Έλληνας μηχανικός, βρέθηκε στο Κρεμς για διακοπές χωρίς να περιμένει και πολλά από την επίσκεψή του αυτή και χωρίς καν να μπει στον κόπο να ψάξει να βρει τα αξιοθέατα, όπως παραδέχεται ο ίδιος. Την ύπαρξη του Κρεμς πάντως την είχε υπόψη του, μιας και η πόλη αυτή εμφανίζεται σε κάποια νουβέλα του Στέφαν Τσβάιχ. Σ’ αυτό το σημείο, οι φιλολογούντες κάτοικοι του Κρεμς σίγουρα θα παραξενευτούν. Ποιά σχέση έχει ο Στέφαν Τσβάιχ με το Κρεμς; Πρωτάκουστο. Κι όμως, στη νουβέλα «Ο παλαιοβιβλιοπώλης Μέντελ» καθώς και σε απόσπασμα από το μυθιστόρημά του «Η μέθη της μεταμόρφωσης» γίνεται αναφορά της πόλης αυτής. Πώς όμως τα μαθαίνει αυτά ο επισκέπτης του Κρεμς; Χάρη στην ύπαρξη της οδού Γεράσιμου Γαρνέλη.
(Εικονογράφηση: Το Κρεμς το 1938 σημαιοστολισμένo με τις σβάστικες και το Μνημείο για τα Ελληνικά Θύματα της σφαγής της 6ης Απριλίου 1945, ©Robert Streibel)
Ο 40χρονος μηχανικός εξερευνά το Κρεμς. Καθώς φτάνει στην πόλη βράδυ, του φαίνεται σχεδόν εγκαταλειμμένη (παρόλο που δεν ήταν αργά: εφτάμισι το βράδυ) και φοβάται πως δεν θα βρει ούτε εστιατόριο ανοιχτό, για να τσιμπήσει κάτι. Στην πλατεία Αγίας Τριάδας (Dreifaltigkeitsplatz) όμως στέκεται τυχερός κι έτσι μπορεί από την επόμενη μέρα να ξεκινήσει την εξερεύνησή του. Περπατά με κατεύθυνση το Στάιν, όταν την προσοχή του τραβά μεμιάς η πινακίδα της οδού Γεράσιμου Γαρνέλη. Ήταν σαν να ηλεκτρίστηκε. Καθώς δεν γνωρίζει γερμανικά, δεν του είναι και εύκολο να το ερευνήσει αντιλαμβάνεται ωστόσο ότι προς το τέλος του πολέμου ήταν φυλακισμένοι εδώ πάνω από 300 Έλληνες κρατούμενοι και ότι δεν ήταν λίγοι αυτοί που δολοφονήθηκαν στη σφαγή της 6ης Απριλίου 1945.
Οι φυλακές Κρεμς-Στάιν το 2015, ©Robert Streibel
(Σ. τ. μ.) Και τα δύο έργα του Στέφαν Τσβάιχ που αναφέρονται εδώ (στο πρωτότυπο „Buchmendel“ και „Rausch der Verwandlung“) κυκλοφορούν στα ελληνικά: α) «Ο παλαιοβιβλιοπώλης Μέντελ. Η αόρατη συλλογή», μετάφραση Μαρία Τοπάλη, Αθήνα: Άγρα, 2010, και β) «Η μέθη της μεταμόρφωσης», μετάφραση Γιάννης Καλιφατίδης, Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη, 2013.
Κείμενο: Robert Streibel. Μετάφραση: Μαριάννα Χάλαρη. To βιβλίο του Robert Streibel «Απρίλιος στο Στάιν» εκδόθηκε το 2015, εβδομήντα χρόνια μετά τα γεγονότα, από τις εκδ. Residenz-Verlag του Σάλτσμπουργκ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου