Μάτια ερμητικά κλειστά

της Ιωάννας Μεϊτάνη

Πηγή: H Aυγή, 7 Ιουνίου 2014

Πριν από λίγα χρόνια, σε μια παραλιακή πόλη της Καλιφόρνιας, ένας δεκατετράχρονος μαθητής σκοτώνει μέσα στην τάξη, μπροστά στα μάτια όλων, έναν συμμαθητή του. Ο νεαρός δολοφόνος Μπράντον συλλαμβάνεται, δικάζεται και μπαίνει στη φυλακή για 25 χρόνια. Το θύμα, ο μικρός Λάρι, δεν ζει για να ολοκληρώσει κάτι που είχε μόλις αρχίσει να αποτολμάει: να ζει ως γυναίκα. Καθώς το ντοκιμαντέρ Valentine Road της Μάρτας Κάνινγκχαμ (ΗΠΑ, 2013) παρουσιάζει τα γεγονότα και μπαίνει κάτω από την επιφάνεια, ο προβληματισμός όλο και μεγαλώνει. Γιατί η εξήγηση που δίνουν τα «εξωτερικά χαρακτηριστικά» του εγκλήματος, η οποία θα ήταν ενδεχομένως αρκετή για πάψουμε να ασχολούματε με την υπόθεση και θα έκανε ένα σχετικό ντοκιμαντέρ να φαντάζει περιττό, είναι παραπλανητική.

Όντως, ο δολοφόνος Μπράντον είναι λευκός, καλοχτισμένος, έχει μια όμορφη φιλενάδα, έλκεται από ρατσιστικές και νεοναζιστικές ομάδες της πόλης του, σκιτσάρει στα τετράδιά του αγκυλωτούς σταυρούς και, σαν παιδί μιας γνήσιας αμερικάνικης οικογένειας, δεν δυσκολεύεται να βρει στο σπίτι του πιστόλι. Όντως, το θύμα Λάρι είναι ένα ιδιαίτερο παιδί, μελαμψό, ορφανό, που αρχίζει να εκδηλώνει τη θηλυκή του πλευρά και να φοράει τακούνια και σκουλαρίκια στο σχολείο, κουβαλάει στην τσάντα του κραγιόν και μάσκαρα, θέλει να τον φωνάζουν με γυναικεία ονόματα, και την παραμονή του Αγίου Βαλεντίνου πηγαίνει στον Μπράντον και του ζητάει να «γίνει ο Βαλεντίνος του». Το αντράκι Μπράντον τσαντίζεται, και τσαντίζεται τόσο πολύ που την επομένη, ανήμερα του Αγίου Βαλεντίνου, πυροβολεί τον Λάρι μέσα στην τάξη. Όντως η ταινία, αν σταματούσε στο πρώτο μισάωρο, θα ήταν περιττή.

Γιατί το θέμα δεν είναι απλώς σε ποιο δικαστήριο, ενηλίκων ή ανηλίκων, θα δικαστεί ο Μπράντον ούτε, τελικά, αν θα αναγνωριστούν ρατσιστικά κίνητρα για το έγκλημα. Η αγωνία για τη δικαστική έκβαση της υπόθεσης είναι μία μόνο αφηγηματική γραμμή της ταινίας — η πιο αδιάφορη. Η δεύτερη αφηγηματική γραμμή, πολύ πιο ενδιαφέρουσα, είναι οι συνθήκες στις οποίες μεγαλώνουν θύτης και θύμα. Ο θύτης Μπράντον είναι παιδί μιας εξαιρετικά προβληματικής οικογένειας, τρίτος γιος από δεύτερο γάμο μιας μητέρας που μπαινοβγαίνει σε κέντρα απεξάρτησης, με πατέρα επίσης τοξικοεξαρτημένο, που τον ξυλοφορτώνει. Το θύμα Λάρι είναι ορφανό, υιοθετημένο από μια εξίσου προβληματική οικογένεια, όπου κακοποιείται, ώσπου τελικά η πρόνοια τον παίρνει και τον εντάσσει σε ένα σπίτι-κέντρο για ορφανά παιδιά, όπου προλαβαίνει να ζήσει γαλήνια και σε περιβάλλον αγάπης και φροντίδας για οχτώ μόλις μήνες προτού δολοφονηθεί. Τι οπλίζει το χέρι του Μπράντον; Το μελαμψό χρώμα του δέρματος του Λάρι και τα σκουλαρίκια στ’ αφτιά του; Η «προσβολή» που δέχεται με το ομοφυλοφιλικό άνοιγμα του Λάρι; Η βία που έχει υποστεί από την οικογένειά του; Ή η ψυχική του ανάγκη να εξισωθεί μαζί τους στον πάτο της κοινωνίας; Πόσο επηρεάζει το outing του Λάρι η παιδική του ηλικία σε ένα περιβάλλον βίαιο, εχθρικό, άστοργο;

Είναι εμφανές ότι έχουμε να κάνουμε με δυο θύματα των περιστάσεων. Πώς τα αντιμετωπίζει όμως η κοινωνία; Η υπόθεση της δολοφονίας αυτής δεν έμεινε στο περιβάλλον του σχολείου και της κωμόπολης. Απασχόλησε όλη την Αμερική, έφτασε ως και στην εκπομπή του Λάρι Κινγκ. Ωστόσο, ο η ταινία πάει ένα βήμα πιο βαθιά, συγκροτώντας μια τρίτη αφηγηματική γραμμή που φωτίζει τον πυρήνα του προβλήματος, δείχνοντας τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώθηκε η κοινή γνώμη. Η δασκάλα των παιδιών, που είχε χαρίσει στον Λάρι το φόρεμα της κόρης της, απολύεται (και δουλεύει τώρα στα Starbucks με μισθό 4 φορές χαμηλότερο). Μια από τις δικηγόρους υπεράσπισης του Μπράντον ομολογεί δακρυσμένη ότι τον αγαπάει. Οι ένορκοι καταλήγουν να συμμετέχουν σε εκστρατεία υπέρ του και να φοράνε βραχιολάκια που γράφουν «save Brandon». Ο θύτης-θύμα των περιστάσεων γίνεται ήρωας. Συνεχίζει τα μαθήματα στη φυλακή και παίρνει το απολυτήριό του φορώντας την τήβεννο, σε ειδική τελετή, η οποία βιντεοσκοπείται και προβάλλεται πανηγυρικά.

Πίσω στο σχολείο, οι συμμαθήτριες και οι συμμαθητές του Λάρι μένουν με ένα τεράστιο κενό. Η πολιτεία κλείνει τα μάτια, τα μαθήματα συνεχίζονται κανονικά. Καμία ιδιαίτερη μέριμνα, καμία ψυχολογική και κοινωνική στήριξη για το τραύμα που αφήνει πίσω του το έγκλημα, για το αποτύπωμά του σε παιδιά 14 χρονών. Και η μνεία στον Λάρι σχεδόν απαγορεύεται, αφού ένα δέντρο που φυτεύουν οι συμμαθητές στη μνήμη του στην αυλή του σχολείου δεν επιτρέπεται να πάρει το όνομά του, για να μην θυμίζει τα λερωμένα τ’ άπλυτα.

Το ντοκιμαντέρ Valentine Road είναι μια γενναία ταινία. Πετυχαίνει να σε κάνει να σκέφτεσαι το θέμα για μέρες μετά, να το συζητάς στην παρέα σου, να αναρωτηθείς σε πόσα τέτοια εγκλήματα και, πάνω απ’ όλα, σε πόσες τέτοιες συνθήκες η κοινωνία κλείνει συστηματικά τα μάτια και γίνεται συνένοχος. Γι’ αυτό αξίζει η ταινία, γιατί παρά τη συμβατική κινηματογραφική γραφή της θίγει ένα από τα δυσκολότερα και πιο αποσιωπημένα προβλήματα, και μάλιστα χωρίς να φωνάζει. Δίνει έναυσμα για ν’ ανοίξουν τα ερμητικά κλειστά μας μάτια. Προβλήθηκε πριν από δυο βδομάδες στο φεστιβάλ outview, υπάρχει και online.