Για μια αποτελεσματική πολιτισμική πολιτική στην περίοδο της Κρίσης

πολιτισμική δημοκρατία: όπισθεν ολοταχως!

 
Μυρσίνη Ζορμπά

συνέντευξη στη Μικέλα Χαρτουλάρη για την Εφημερίδα των Συντακτών

Από τους ελάχιστους ερευνητές στα ζητήματα της πολιτισμικής πολιτικής, ψυχή και πρώτη διευθύντρια του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (1994-1999), πρώην ευρωβουλευτίνα του σημιτικού ΠΑΣΟΚ, η Μυρσίνη Ζορμπά, που συνεργάστηκε με τρεις υπουργούς, δεν μασάει τα λόγια της. Ποτέ στις πολιτικές αποφάσεις δεν υπήρχε χώρος για τη σύγχρονη κουλτούρα, σχολιάζει, και πάντα στη διαχείριση του πολιτισμού επικρατούσε τελικά ο τυχοδιωκτισμός. Σήμερα όμως τα πράγματα είναι πολύ πιο σοβαρά, διότι η κουλτούρα, που τη θεωρούσαμε απλή αντανάκλαση της πραγματικότητας, πρωταγωνιστεί στις αλλαγές. Ηδη κάτω από το τραπέζι αναδιαρθρώνεται το πολιτιστικό τοπίο, ενώ ακυρώνεται το κοινωνικό κράτος. Οι ελίτ αναδιατάσσονται, οι πολιτισμικές ιεραρχίες γεννούν κοινωνικές ιεραρχίες και πλέον απειλείται η πολιτιστική βιοποικιλότητα. Σήμερα χρειαζόμαστε επειγόντως ένα άλλο παράδειγμα δημόσιας πολιτισμικής πολιτικής.
Με αυτές τις σκέψεις και με βαθιά πείρα, η Ζορμπά άρχισε εδώ και έξι χρόνια να γράφει το τρίτο βιβλίο της, που κυκλοφορεί σε λίγες ημέρες, με τίτλο Πολιτική του Πολιτισμού. Ευρώπη και Ελλάδα στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα (εκδ. Πατάκη). Οι ρομαντικοί θα άξιζε να ξεκινήσουν από τις σελίδες 219-385 για να παρακολουθήσουν μέσα από μια συναρπαστική συνθετική (ιστορική-κοινωνιολογική-ανθρωπολογική-οικονομική) αφήγηση το παραμύθι της (ήττας τής) δημόσιας πολιτικής για την κουλτούρα στην Ελλάδα από το 1950 έως το 2006. Οι πιο ρεαλιστές ας ξεκινήσουν κανονικά, από τα παραδείγματα στο εξωτερικό και από την εξέλιξη του διεθνούς προβληματισμού στη θεωρητική ανάλυση και στην πολιτική διαχείριση της κυβερνητικής παρέμβασης στον πολιτισμό (politics and policy), για να συνειδητοποιήσουν ποια είναι τα κρίσιμα διλήμματα στην Ελλάδα. Και κυρίως το πού πηγαίνουμε, σε σχέση με το μεγάλο διακύβευμα: τη σχέση Κουλτούρας και Δημοκρατίας. Με αυτή την αφορμή δόθηκε και τούτη η πρώτη συνέντευξη στην Εφημερίδα των Συντακτών.
Μ.Χ.: Ασχολείστε εδώ και 20 χρόνια με την πολιτισμική πολιτική. Ποιος είναι κατά τη γνώμη σας ο νέος δεκάλογος του πολιτισμού;
Μ.Ζ.: Εννοιες-κλειδιά όπως η κουλτούρα (που ψηλαφά επίμονα και αναδιατάσσει τα υλικά του πολιτισμού), η κοινωνικο-πολιτισμική ανάλυση (που κάνει τομές, αναδεικνύοντας τις συνιστώσες του πεδίου), οι πολιτισμικοί πόροι (συχνά αφανείς και υποτιμημένοι), η πολιτισμική δημοκρατία (ριζοσπαστικά απαιτητική σε σχέση με τον απλό εκδημοκρατισμό), ο εκπολιτισμός (μια καταστροφική σταυροφορία υπέρ του ιδιοτελώς υπερτιμημένου πολιτισμού των σταυροφόρων), η πολιτισμική πολιτική με την ευρεία έννοια (που αγκαλιάζει όχι μόνο την κληρονομιά, τις τέχνες και τα γράμματα, αλλά τις στάσεις, νοοτροπίες και συμπεριφορές), οι ανισότητες και διακρίσεις (που διαχωρίζουν, κατατάσσουν και οδηγούν στον αποκλεισμό), τα πολιτισμικά δικαιώματα (όλων χωρίς εξαιρέσεις), το συμβολικό κεφάλαιο (το πολύτιμο κεφάλαιο κάθε ατόμου, κοινότητας, χώρας), οι πολιτιστικές πρακτικές (όσα πράττουμε, ομολογημένα κι ανομολόγητα, αντιφατικά, υψιπετή ή κιτς), η αειφόρος πολιτιστική ανάπτυξη (ένα μεγάλο ζητούμενο), η πολιτιστική βιοποικιλότητα (αφήστε όλα τα λουλούδια ν’ ανθίσουν).
Μ.Χ.: Σε μια εποχή σταδιακής κατάργησης του κοινωνικού κράτους, μήπως το τέλος της δημόσιας πολιτικής του πολιτισμού είναι αναπόφευκτο;
Μ.Ζ.: Είναι αναπόφευκτο το τέλος της όπως τη γνωρίζαμε ώς τώρα (συγκεντρωτική, από τα πάνω, με τη στενή έννοια της κληρονομιάς των τεχνών και των γραμμάτων, πατρωνία). Αλλά έχει κεντρικό ρόλο στον ανοιχτό ορίζοντα του στρατηγικού σχεδιασμού και των πολιτικών προτεραιοτήτων της χώρας. Είναι αναντικατάστατη όσον αφορά τη ρύθμιση και την εγγύηση των δημοκρατικών κανόνων με τους οποίους θα πρέπει να λειτουργήσουν οι δημόσιοι και οι ιδιωτικοί οργανισμοί στο πεδίο της δημόσιας κουλτούρας, όσο και τα δίκτυα, αλλά είναι απαραίτητη και για την εξυπηρέτηση των πρωτογενών πολιτισμικών αναγκών (π.χ. καλλιτεχνική παιδεία).

Αμυντική εμμονή στην εθνική ταυτότητα
Μ.Χ.: Υποστηρίζετε πως είναι αναγκαία η διεύρυνση της πολιτισμικής δημοκρατίας. Ωστόσο, όπως έλεγε ο Μπουρντιέ, οι κοινωνικές ανισότητες πάντα θα αναπαράγονται μέσω του πολιτισμικού συμβολικού κεφαλαίου…
Μ.Ζ.: Ο Μπουρντιέ μάς αποκάλυψε τον τερατώδη μηχανισμό της Διάκρισης που κρυβόταν πίσω από το συμβολικό κεφάλαιο και που την αναπαρήγε σαν να ήταν φυσική κατάσταση. Μετά την αποκάλυψη και τον κοφτερό σαν ξυράφι προβληματισμό με τον οποίο μας εφοδίασε, είμαστε σε θέση να απομυθοποιήσουμε σε κάθε περίπτωση αυτήν την κοινωνική κατασκευή και να αναζητήσουμε τους τρόπους που θα μειώσουν τις ανισότητες και τις διακρίσεις.
Μ.Χ.: Πιστεύετε πως η δραστηριοποίηση μεγάλων οικονομικών ομίλων στον χώρο του πολιτισμού μέσω ιδρυμάτων μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα (Νιάρχου, Ωνάση, Μποδοσάκη κ.ά.) απειλεί την πολιτισμική δημοκρατία;
Μ.Ζ.: Τα μεγάλα ιδιωτικά ιδρύματα προσήλθαν στο πεδίο με φιλόδοξα προγράμματα, οικονομική ισχύ και ανεξαρτησία από το κράτος. Είναι οι νέοι πρωταγωνιστές στην περίοδο της κρίσης. Αναζωογονούν την κουλτούρα σε μια στιγμή που το κράτος αδρανεί και αποσύρεται. Ωστόσο, οι δρώντες στο πολιτιστικό πεδίο είναι πολλοί, παλιοί και νέοι, ο καθείς με την ιδιαιτερότητα και τις στοχεύσεις του. Η πολιτισμική δημοκρατία θα κινδυνεύει να απομακρύνεται ως στόχος, στον βαθμό που η βιοποικιλότητα θα περιορίζεται ή οι κανόνες θα είναι αδιαφανείς, στον βαθμό που θα επικρατήσουν μονοπωλιακές τάσεις στην αγορά των πολιτιστικών προϊόντων και υπηρεσιών. Η προσέγγιση ή, αντίθετα, η απομάκρυνση από την πολιτισμική δημοκρατία θα είναι το αποτέλεσμα συσχετισμών, συμπράξεων, δικτύων, συναρμογών και φυσικά -πολύ σημαντικό- πολιτικών αποφάσεων.
Μ.Χ.: Πώς θα μπορούσε μια αριστερή κυβέρνηση να προχωρήσει σε μια αναδιανομή που πολιτισμικού κεφαλαίου προς όφελος της ισότητας, του πλουραλισμού, της διαφορετικότητας;
Μ.Ζ.:[.......................]

ΟΛΟΚΛΗΡΗ Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΕΔΩ
Μ. ΖΟΡΜΠΑ: Πολιτισμική δημοκρατία: όπισθεν ολοταχώς! - ΧΡΟΝΟΣ online magazine