Πολλά χρόνια μετά έτυχε να δω σε μία προβολή της κινηματογραφικής λέσχης των εργαζομένων της ΕΡΤ την ταινία με τους "πρώτους διδάξαντες" , την Μπέτι Ντέιβις και τον Λέσλι Χάουαρντ, και διαπίστωσα ότι , μολονότι ήταν του 1934, δεν είχε καθόλου μουσειακό χαρακτήρα , αλλά κατάφερε να μου μεταδώσει ψήγματα της αρχικής συγκίνησης που είχα νιώσει διαβάζοντας το βιβλίο στην εφηβική μου ηλικία.
Gerontakos
Σόμερσετ Μομ: Ανθρώπινη δουλεία (μυθιστόρημα)Βικιπαίδεια
Για το μυθιστόρημα του W. Somerset Maugham «Ανθρώπινη δουλεία» (μτφρ. Νίκος Μάντης, εκδ. Μεταίχμιο). Κεντρική εικόνα: Ο Leslie Howard και η Bette Davis –στον ρόλο που την καθιέρωσε στο Χόλιγουντ–, στην κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου το 1934, σε σκηνοθεσία του John Cromwell.
Του Φώτη Καραμπεσίνη
Είμαστε όλοι δεσμώτες. Του χρόνου αρχικά. Ξεκινάμε τη ζωή μας αλαφροπατώντας και συνεχίζουμε με βήματα σταθερά, αν και ολοένα και πιο αργά. Μέχρι που πλέον τα δεσμά γίνονται τόσο αδιανόητα βαριά για να τα σηκώσουμε και αφηνόμαστε να μας τραβήξουν κάτω, στο πουθενά. Εκτός όμως από τον χρόνο που είναι αμείλικτος με όλους τους θνητούς, ο άνθρωπος πρέπει να υπομείνει και μια άλλη δουλεία: εκείνη των συνανθρώπων του. Και ετούτο το βάρος είναι εξίσου άκαμπτο και θανατηφόρο για την ψυχή και το σώμα. Κι έτσι, θα πρέπει να αντιπαλέψει με τους δύο αυτούς εχθρούς προτού καταλήξει ηττημένος. Στο μεσοδιάστημα όμως οφείλει να ζήσει. Αν και όπως μπορεί.
Ο Φίλιπ Κάρεϊ, πρωταγωνιστής της Ανθρώπινης δουλείας, του συγκλονιστικού magnum opus του Σόμερσετ Μομ, είναι ένας ελαττωματικός τη φύσει άνθρωπος. Το προβληματικό του πόδι είναι ένα από τα δεσμά του, μειονέκτημα που τον κρατά μεταφορικά και κυριολεκτικά πίσω. Σε μια εποχή (τέλη 19ου αιώνα) όπου οι σωματικές αναπηρίες αντιμετωπίζονταν με σκληρότητα ή στην καλύτερη περίπτωση με ειρωνική συγκατάβαση, το γεγονός αυτό αξιοποιείται δημιουργικά από τον συγγραφέα για να ενορχηστρώσει μια εις βάθος ανάλυση του χαρακτήρα του Φίλιπ. Η ιστορία του νεαρού ήρωα ξεκινάει με τον θάνατο των γονιών του, οπότε το παιδί περνάει πρόωρα από την παιδική αθωότητα στην πικρή συνειδητοποίηση του εαυτού του, μέσα από δύο συμβάντα: την απώλεια της μητέρας του και ο πρόωρος απογαλακτισμός του, και τη γελοιοποίηση που θα υποστεί λόγω του παραμορφωμένου του ποδιού. Από τη διαμονή του φιλοξενούμενος στο σπίτι του θείου του, στην πρώτη του επαφή με το σχολείο, έπειτα κατά τη μετάβαση στην εφηβεία και από εκεί στα χρόνια της ωριμότητας, ο Φίλιπ Κάρεϊ θα σέρνει αυτό το βάρος – έναυσμα πνευματικής ωρίμανσης αλλά και συνεχής υπενθύμιση της θνητότητας. Ένα μόνιμο χτύπημα στη ματαιοδοξία και την εγγενή υπεροψία του.
Το μοτίβο της ζωής είναι αυτό που αναζητά ο ήρωάς μας, όπως θα δούμε στη συνέχεια. Μπορείς να μάθεις τόσα πράγματα από τα βιβλία και από τους ανθρώπους και τα ιδρύματά τους, αλλά πρέπει να ανακαλύψεις μοναχός σου το σημαντικότερο: την τέχνη του να ζεις. Που προϋποθέτει ότι πρέπει να ανακαλύψεις το νόημα και τη σκοπιμότητα αυτής της τέχνης. Αν υπάρχει κάπου έτοιμο, καλώς, αν όμως όχι, θα πρέπει να το αναζητήσεις, με επώδυνο τρόπο και μόνος. Να αποκαθηλώσεις τις βεβαιότητες, να απορρίψεις πολλά έτοιμα σχήματα προτού καταλήξεις, αν καταλήξεις, σε κάποιο. Και ο Φίλιπ κάνει ακριβώς αυτό. Με όπλο του ένα δυνατό αναλυτικό μυαλό, που κρίνει συνεχώς, περνάει τα εξελικτικά στάδια, –όχι μόνο τα ηλικιακά αλλά και τα πνευματικά–, αποδομώντας την οικογένεια, τη θρησκεία, την τέχνη, για να καταλήξει στην απουσία νοήματος, στη ματαιότητα και στο τυχαίο, που καθορίζει την ύπαρξη. Ετούτη η πορεία δεν είναι αναίμακτη. Το κάθε στάδιο στην πορεία του νεαρού παιδιού προς την ωριμότητα του 30χρονου, όπου τον αφήνουμε στο τέλος του βιβλίου, πληρώνεται με πόνο και δάκρυα. Τίποτα δεν του χαρίζεται, όλα αποκτώνται με κόπο.
Με όπλο του ένα δυνατό αναλυτικό μυαλό, που κρίνει συνεχώς, περνάει τα εξελικτικά στάδια, –όχι μόνο τα ηλικιακά αλλά και τα πνευματικά–, αποδομώντας την οικογένεια, τη θρησκεία, την τέχνη, για να καταλήξει στην απουσία νοήματος, στη ματαιότητα και στο τυχαίο, που καθορίζει την ύπαρξη.
Η συγκρουσιακή του πορεία, που τον φέρνει αντιμέτωπο με τη δογματική –και στα όρια του απάνθρωπου– σκληρότητα του θείου του, ο οποίος τον έχει υιοθετήσει έπειτα από τον θάνατο της μητέρας του, αποτελεί το εναρκτήριο λάκτισμα της ανεξαρτησίας του. Η σταδιακή του αποστασιοποίηση από τη θρησκεία και την καριέρα του κληρικού, τον οδηγεί από τη Γερμανία στο Παρίσι. Η τέχνη, η ζωγραφική, φαντάζει ως η υπέρτατη κλίση, ως η απελευθερωτική δύναμη που θα φέρει τον νεαρό Φίλιπ πιο κοντά στο όνειρο της ζωής. Το Παρίσι της εποχής είναι το επίκεντρο των ζυμώσεων και των πρωτοποριών της τέχνης, στο οποίο συρρέουν επίδοξοι καλλιτέχνες απ’ όλον τον κόσμο, αναζητώντας το… παρισινό τους όνειρο. Φυσικά, όπως συμβαίνει συχνότερα, το όνειρο αυτό μετατρέπεται σε κόλαση για τους περισσότερους, καθώς ο συναγωνισμός είναι τεράστιος και ελάχιστοι, όχι μόνο κατορθώνουν να ξεχωρίσουν, αλλά και να περάσουν αλώβητοι από τις ανυπέρβλητες δυσκολίες της ζωής στη μεγαλούπολη.
Το θετικό της παραμονής του εκεί είναι η επαφή του με κάποιους ανθρώπους που τον φέρνουν αντιμέτωπο με τον εαυτό του, τις αδυναμίες του, τα προτερήματά του αλλά και τον τρόπο θέασης των πραγμάτων. Στο μεσοδιάστημα, ο Φίλιπ παρατηρεί την πάσχουσα ανθρωπότητα. Χαρακτηριστική η σκηνή του χορού όπου παραπέμπει ευθέως στο ανυπέρβλητο Σαραζίν του Μπαλζάκ («η κόσμια βακχεία της ζωής…»), όπου ο νεαρός ήρωας θωρεί με δέος και τρόμο τους απελπισμένους για πρόσκαιρη απόλαυση συνανθρώπους του («θυμίζουν ζώα»), να συστρέφονται χορεύοντας, φωνασκώντας (η «παρωδία της ανθρωπότητας» του Αντόρνο), δειλοί και άβουλοι, σε μια προσομοίωση κεφιού, μια άδοξη σπατάλη ημιζωής που αρχίζει και τελειώνει μέσα σε ένα καμπαρέ. Κι όμως την ίδια στιγμή που κυριαρχεί η συστολή και η αποστροφή του, νιώθει βαθιά συμπόνια. Ετούτη είναι και η οπτική του Φίλιπ καθ’ όλη τη διάρκεια του βιβλίου προς τα ανθρώπινα δεσμά: ένα κράμα απέχθειας, αδιαφορίας και συμπόνιας, και είναι αυτό που καθορίζει και το ατομικό του πεπρωμένο.
Η εσωτερική μετατόπιση, ο αυτοπροσδιορισμός του, η εγκατάλειψη του παλαιού προς άγρα του νέου –όπως κι αν νοείται αυτό– λαμβάνει χώρα επίμοχθα, όπως ακριβώς συμβαίνει και με την κατάκτηση της τέχνης της ζωγραφικής. Αλλά σε αντίθεση με την τελευταία, η πρώτη αποδεικνύεται επιτυχής. Ο Φίλιπ θα περάσει δια πυρός και σιδήρου, σε εσωτερικό κυρίως επίπεδο, μέχρι να καταλήξει στο γεγονός ότι δεν θα μπορέσει ποτέ να ξεπεράσει τη χρυσή μετριότητα ως καλλιτέχνης. Η συνειδητοποίηση αυτή αποτελεί ένα ακόμα σημαντικό βήμα ωριμότητας που θα τον οδηγήσει να επιστρέψει στο Λονδίνο.[..................................................]Συνεχίστε την ανάγνωση
«Ανθρώπινη δουλεία» του Σόμερσετ Μομ (κριτική)
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
1. Για τους αγγλομαθείς : η «Ανθρώπινη δουλεία» στο πρωτότυπο
Of Human Bondage by W. Somerset Maugham - Full Text ...
__________________
Ανθρώπινη δουλεία (ταινία, 1934)/Βικιπαίδεια
*Ο Φίλιπ, ένας πολλά υποσχόμενος φοιτητής ιατρικής και ερασιτέχνης ζωγράφος, με μερική αναπηρία στο ένα πόδι, μαγεύεται από μια σερβιτόρα, την Μίλντρεντ.
Η σκληρή και απελευθερωμένη Μίλντρεντ, η οποία δεν κάνει
τίποτα άλλο από το να προσβάλλει και να πληγώνει συνεχώς τον Φίλιπ, έχει
μάθει μόνο να παίρνει. Εμφανίζεται κάθε φορά στη ζωή του Φίλιπ για να
πάρει ό,τι μπορεί και μετά από λίγο εξαφανίζεται με κάποιον εραστή,
οδηγώντας τον Φίλιπ, που ακριβώς επειδή την αγαπά είναι πάντα πρόθυμος
να βοηθήσει, στο χείλος της καταστροφής.*
*Πρωταγωνιστούν ο Leslie Howard και η Bette Davis* *Σκηνοθεσία: John Cromwell*
Η Ανθρώπινη Δουλεία (αγγλ. Of Human Bondage) είναι δραματική ταινία παραγωγής 1934 σε σκηνοθεσία Τζον Κρόμγουελ. Η ταινία που είναι γνωστή και με τον τίτλο είναι Ανθρώπινες Αδυναμίες αποτελεί κινηματογραφική μεταφορά του ομώνυμου μυθιστορήματος του Ουίλιαμ Σόμερσετ Μομ και θεωρείται από τους κριτικούς ως η ταινία που έκανε αστέρα πρώτου μεγέθους τη Μπέτι Ντέιβις. Ο Φίλιπ Κάρεϊ (Λέσλι Χάουαρντ) ένας πολλά υποσχόμενος φοιτητής ιατρικής (και ερασιτέχνης ζωγράφος), με μερική αναπηρία στο αριστερό του πόδι, μαγεύεται από το χαρακτήρα και την εμφάνιση μιας δολοπλόκου και σκληρής σερβιτόρας της Μίλντρεντ Ρότζερς (Μπέτι Ντέιβις). Η απελευθερωμένη Μίλντρεντ η οποία δεν κάνει τίποτα άλλο από το να προσβάλει συνεχώς τον Φίλιπ θίγοντάς του τον ανδρισμό και πληγώνοντας τον συνεχώς με τον ένα η τον άλλο τρόπο έχει μάθει μόνο να παίρνει. Εμφανίζεται κάθε φορά στη ζωή του Φίλιπ για να πάρει και μετά από λίγο εξαφανίζεται με κάποιον εραστή οδηγώντας το Φίλιπ, που ακριβώς επειδή την αγαπά είναι πάντα πρόθυμος να βοηθήσει, στο χείλος της καταστροφής.
Πληροφορίες Παραγωγής
Η ταινία βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Γουίλιαμ Σόμερσετ Μομ και αναφέρεται στην αρνητική επιρροή που ασκεί μια δαιμόνια σερβιτόρα σε έναν παράλυτο ζωγράφο. Ο ρόλος της Μίλντρεντ Ρότζερς, της πρώτης κινηματογραφικής κακιάς στην ιστορία του κινηματογράφου, απορρίφθηκε πρώτα από τις Κάθριν Χέπμπορν, Άιριν Νταν και Ανν Χάρντινγκ για να περάσει στη συνέχεια στη Μπέτι Ντέιβις, η οποία μετά την αναγνώριση που έλαβε η ερμηνεία της καλλιέργησε την εικόνα της ελκυστικής κακιάς[1]. Ο Κρόμγουελ ήθελε να προσλάβει την εικοσιεξάχρονη ηθοποιό από τη στιγμή που την είδε στην ταινία The Cabin In The Cotton. Συζήτησε με τον παραγωγό της ταινίας Σάντρο Μπέρμαν κι εκείνος συμφώνησε για την πρόσληψη της ηθοποιού[2]. Ο Σόμερσετ Μομ υποστήριξε επίσης την πρόσληψη της Ντέιβις[3] . Το πρόβλημα ήταν όμως ότι η Ντέιβις είχε συμβόλαιο με την εταιρία Warner.Το σενάριο της Ανθρώπινης Δουλείας έφτασε στα χέρια της Ντέιβις όταν η R.K.O. τη ζήτησε για να πρωταγωνιστήσει στην ταινία, αμέσως μετά την άρνηση του Τζακ Γουόρνερ να τη δανείσει στην Columbia για να παίξει στο Συνέβη μια νύχτα (It happened one night) του Φρανκ Κάπρα. Ο ρόλος ήταν εκείνος μιας αντιπαθητικής κι αδίστακτης γυναίκας, τόσο που καμιά απ' τις σταρ της εποχής εκείνης δεν ήθελε να τον παίξει. Ο Γουόρνερ ήταν αρχικά διστακτικός να τη δανείσει, αλλά η Ντέιβις τον έπεισε γυρίζοντας σαν αντάλλαγμα μια ακόμη ταινία που δεν ήταν της αρεσκείας της για τη Warner. Επίσης η R.K.O. δάνεισε στην Warner την Άιριν Νταν για να πρωταγωνιστήσει στο μιούζικαλ Sweet Adeline[1] .
Η Ντέιβις προσέλαβε μιαν Αγγλίδα οικονόμο, η οποία μιλούσε με προφορά cockney, προκειμένου να την μιμηθεί και να μπορέσει να υποδυθεί πειστικά το ρόλο της[4]. Τα γυρίσματα υπήρξαν προβληματικά καθώς ο Λέσλι Χάουαρντ και το υπόλοιπο επιτελείο Άγγλων ηθοποιών δεν μπορούσαν να πιστέψουν ότι, η εικοσιεξάχρονη τότε, Αμερικανίδα συμπρωταγωνίστριά τους μπορούσε να αποδώσει μια λαϊκή Βρετανίδα με cockney προφορά. Η συμπεριφορά του Χάουαρντ άλλαξε όταν αντελήφθη ότι η νεαρή Ντέιβις, με την ερμηνεία της, του έκλεβε την ταινία μπροστά από τα μάτια του[4].
Η Ντέιβις ήταν υπεύθυνη επίσης για το μακιγιάζ της Μίλντρεντ, η οποία παρουσιάζεται άρρωστη από φυματίωση με ρεαλιστικό τρόπο στις τελευταίες σκηνές της ταινίας. Στο μυθιστόρημα του Μομ, η Μίλντρεντ αρρωσταίνει από σύφιλη, αλλά ο σεναριογράφος Λέστερ Κόεν αναγκάστηκε να αλλάξει την ασθένειά της σε φυματίωση για να ξεφύγει από τη λογοκρισία που θα ασκούνταν από τον κώδικα Χέιζ[5].
Διανομή Ρόλων
- Λέσλι Χάουαρντ ..... Φίλιπ Κάρεϊ
- Μπέτι Ντέιβις ..... Μίλντρεντ Ρότζερς
- Φράνσις Ντι ..... Σάλι Αθέλνι
- Κέι Τζόνσον ..... Νόρα
- Ρέτζιναλντ Ντένι ..... Χάρι Γκρίφιθ
- Άλαν Χέιλ ..... Έμιλ Μίλερ
- Ρέτζιναλντ Σέφιλντ ..... Σίριλ Ντάνσφορντ
- Ρέτζιναλντ Όοουεν ..... Θορπ Αθέλνι
- Τεμπ Πίγκοτ ..... Άγκνες
