Τρίτη, Ιουλίου 23, 2024

New York Times : Τα 100 καλύτερα βιβλία του 21ου αι. Δείτε τον κατάλλογο αλλά με κάθε επιφύλαξη , διότι άλλα τα γούστα των Αμερικανών και άλλα των ταπεινών υπηκόων τους στον υπόλοιπο Κόσμο

Οι New York Times δεν αστειεύονται. Δεν αστειεύονται στην καταγραφή της επικαιρότητας, ούτε στα άρθρα γνώμης και στις έρευνες αστειεύονται. Στις σελίδες τους μπορείς να διαβάσεις κάποια από τα πιο ενδιαφέροντα και αξιοζήλευτα πρωτογενή ρεπορτάζ, τις πιο ξεχωριστές μαρτυρίες και αναλύσεις. Ούτε στον τομέα του πολιτισμού αστειεύονται, όμως. Είναι τολμηροί, θαρραλέοι και κάνουν τη διαφορά, είτε πρόκειται για υψηλή κουλτούρα είτε για μια ποπ περιήγηση στις νεοϋορκέζικες πασαρέλες και στα hype gigs.

Η απόφασή τους να δημοσιεύσουν σε συνέχειες τα 100 καλύτερα βιβλία που εκδόθηκαν από την 1^η Ιανουαρίου του 2000 μέχρι σήμερα, σηματοδοτώντας την επέτειο των 25 χρόνων από την έκδοση του The New York Times Book Review, είναι ακριβώς αυτό: τολμηρή, θαρραλέα και κάνει τη διαφορά.

Ταυτόχρονα δε, ανοίγει εκ νέου την κουβέντα για την «καλή» και την «κακή» λογοτεχνία, για τον ρόλο των κριτικών, για το ποιος/α αποφασίζει και δικαιούται να «επιλέγει» και γιατί. Μια κουβέντα που μέσα στους χαλεπούς καιρούς, το μεσουράνημα του Τραμπ και μιας γενικότερης σαβούρας, μόνο ενδιαφέρουσα μπορεί να χαρακτηριστεί. Το είδαμε άλλωστε και στα δικά μας με την «Καραγατσιάδα» που παρότι κόπασε σχετικά σύντομα, κατάφερε να ταράξει τα λογοτεχνικά και μη νερά, παρεκκλίνοντας το μυαλό από μια εν πολλοίς ανέμπνευστη καθημερινότητα σε μια συζήτηση ζωντανή που άξιζε (τελικά) τον κόπο.

Στο δια ταύτα όμως. Για την επιλογή των 100 καλύτερων βιβλίων, οι New York Times απευθύνθηκαν στην crème de la crème της διανόησης και των media. Συνολικά «επιστρατεύτηκαν» 503 μυθιστοριογράφοι, συγγραφείς nonfiction, ποιητές/τριες, κριτικοί, σκηνοθέτες, ηθοποιοί και (επώνυμοι) λάτρεις των βιβλίων, από τους οποίους οι συντάκτες του The New York Times Book Review ζήτησαν να επιλέξουν τα 10 καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν στις ΗΠΑ στα αγγλικά (συμπεριλαμβανομένων και των μεταφρασμένων δηλαδή) από την 1^η Ιανουαρίου του 2000 έως και σήμερα. Το «καλύτερα», διευκρινίζουν οι NYT, μπορούσε να το εκλάβει ο καθένας και η καθεμιά όπως ήθελε· για κάποιους/ες σήμαινε «αγαπημένο» για άλλους/ες ένα βιβλίο που αντέχει στον χρόνο.

Μεταξύ των εκλεκτών, οι Stephen King, Sarah Jessica Parker, Karl Ove Knausgaard, Elin Hilderbrand, Thomas Chatterton Williams, Roxane Gay, Marlon James, Sarah MacLean, Min Jin Lee, Jonathan Lethem, Jenna Bush Hager (δείτε ολόκληρη τη λίστα εδώ: Stephen King, Sarah Jessica Parker and More Share Their Top Books of the 21st Century).

Σε δεύτερη φάση, μετά τη συγκέντρωση των ψήφων, οι συμμετέχοντες/ουσες κλήθηκαν να επιλέξουν ανάμεσα σε δύο τυχαία επιλεγμένους τίτλους. Το επιτελείο των NYT συνδύασε τα δεδομένα και κατέληξε στον Κατάλογο των 100 Καλύτερων Βιβλίων του 21^ου Αιώνα. Ο κατάλογος δημοσιεύτηκε online σε «τεύχη» – ανά 20 βιβλία δηλαδή, ξεκινώντας από το εκατοστό έως το πρώτο. Το πρώτο email έφτασε στις 8 Ιουλίου (από το 100 έως το 81) και η λίστα ολοκληρώθηκε στις 12 Ιουλίου με τα πρώτα 20. Στη συνέχεια δημοσιεύτηκε και η λίστα των αναγνωστών, όπως και των συνεργατών των NYT που συνέβαλαν στη σύνταξή της.

Κάτω από κάθε βιβλίο διατίθεται μια περίληψη, η ημερομηνία έκδοσης και ο εκδοτικός οίκος, ενώ οι αναγνώστες έχουν τη δυνατότητα να τσεκάρουν αν το έχουν διαβάσει και αν θα ήθελαν να το διαβάσουν και τους προτείνονται βιβλία με παρεμφερή θεματολογία. Σε μερικά υπάρχει η αναφορά «Γιατί μου άρεσε» ή «Αγαπημένη φράση», άλλα έχουν αναρτημένη και κάποια επιλεγμένη σελίδα του βιβλίου. Σε όλα αναφέρεται το όνομα του/της ψηφοφόρου και έχει προστεθεί το link για μια πιο εκτενή κριτική από την εφημερίδα. Η σελίδα είναι διαδραστική και προσφέρει όσες πληροφορίες επιθυμεί / αντέχει ο καθένας και η καθεμιά.

«Ελπίζουμε να ανακαλύψετε το βιβλίο που θέλατε πάντα να διαβάσετε ή να ξαναβρείτε το αγαπημένο σας. Περισσότερο από όλα όμως ελπίζουμε να εμπνευστείτε και να εντυπωσιαστείτε από το εύρος των θεμάτων, των φωνών, των απόψεων, των εμπειριών και της φαντασίας που αποτυπώνονται εδώ», γράφουν χαρακτηριστικά οι NYT στο εισαγωγικό σημείωμα, απευθυνόμενοι στους αναγνώστες και τις αναγνώστριές τους, προς τους οποίους και τις οποίες μάλιστα απηύθυναν και ανοιχτή πρόσκληση για να ψηφίσουν τα δικά τους αγαπημένα.

Παρουσίες και απουσίες

Λίγα σχόλια τώρα, πριν περάσουμε στο κυρίως πιάτο. Κατ’ αρχάς να πω ότι η λίστα περιλαμβάνει κυρίως λογοτεχνικά βιβλία (σε ποσοστό -αν δεν απατώμαι- 80%, μπορεί και παραπάνω), υπάρχουν κάποιες βιογραφίες και ιστορικά μυθιστορήματα, ενώ ελάχιστα είναι τα αμιγώς επιστημονικά βιβλία – όπως πχ. το The Emperor of All Maladies, του Siddhartha Mukherjee, που περιέχει όμως και βιογραφικά στοιχεία.

Σε προσωπικό επίπεδο, χάρηκα που είδα κάποιους και κάποιες από τους/τις πιο αγαπημένους/ες μου συγγραφείς, τον Roth, τη Lydia Davis, τη Lucia Berlin, την Elizabeth Strout, την Donna Tart, τον Eugenidis, την Joan Didion, την Annie Ernaux. Απόρησα με κάποια βιβλία που είχα διαβάσει παλιότερα (βλ. Τα Φλογοβόλα, ή το Goon Squad) και ενδεχομένως να τα είχα υποτιμήσει, αλλά μπορεί και όχι. (Για την ιστορία, να αναφέρω ότι δεν σκόραρα ιδιαίτερα καλά, καθώς διαπίστωσα ότι έχω διαβάσει μόλις 26 από τα 100. Δήλωσα πάντως ότι ενδιαφέρομαι να διαβάσω άλλα 21 από αυτά.)

Σε γενικές γραμμές ωστόσο δεν θα έλεγα ότι ξαφνιάστηκα ευχάριστα ή δυσάρεστα με τις ψήφους των 503. Κάθε άλλο. Η λίστα αποδείχτηκε όχι τόσο τολμηρή όσο το ίδιο το εγχείρημα: οι επιλογές είναι σχετικά συμβατικές και λίγο πολύ αναμενόμενες· λείπουν βιβλία που ξεχωρίζουν για τον ιδιαίτερο τρόπο γραφής τους, που θίγουν πιο σύγχρονα θέματα όπως την ταυτότητα φύλου (παρότι είναι ένα θέμα πολύ συνηθισμένο την τελευταία δεκαετία τουλάχιστον), καθώς και τα κατεξοχήν δυστοπικά μυθιστορήματα (εντάξει υπάρχει ο Δρόμος του Cormac McCarthy, ή κάνα δυο ακόμη, αλλά η δυστοπία, όπως τουλάχιστον μας την έχει συστήσει/επιβάλλει η πρόσφατη μυθιστοριογραφία, δεν θα έλεγα ότι χαρακτηρίζει τη λίστα).

Ένιωσα λίγο σαν όλοι αυτοί οι άνθρωποι να διαβάζουν μόνο τα προτεινόμενα των (ίδιων) βιβλιοπωλείων ή των (ίδιων) εφημερίδων και λογοτεχνικών περιοδικών. Σαν να ακολουθείται τυφλά μια λογική «φασόν» – τύπου «αυτοί ξέρουν, αυτούς εμπιστεύομαι». Άδικο σχόλιο; Μπορεί. Δεν υπάρχουν επίσης αρκετά αστυνομικά , ενώ η επιστημονική φαντασία είναι εντυπωσιακά περιορισμένη. Έχουμε τουλάχιστον δύο graphic novels –το Fun House και το Περσέπολις– να εξισορροπούν κάπως την κατάσταση.

Τι μου έλειψε; Μου έλειψαν τα βιβλία του Murakami (ούτε ένα, παρότι όλα έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά), θα ήθελα λίγο πιο ψηλά στη λίστα την Εξιλέωση του McEwan ή το Middlesex. Θα ανέβαζα την Didion από το 12 στην πρώτη πεντάδα. Μου έλειψε η αποσπασματική αφήγηση της Evaristo, η Attwood, ο Paul Auster, o Jonathan Coe, η Tokarczuk, και από τους νεότερους ο Anthony Marra και το εκπληκτικό Αστερισμός ζωτικών φαινομένων του (τουλάχιστον το ψήφισε η Sarah Jessica Parker), η Hannah Kent και το Έθιμα Ταφής, το Ήχος των Πραγμάτων όταν πέφτουν του Κολομβιανού Juan Gabriel Vásquez – γενικά οι λατινοαμερικανοί λάμπουν δια της απουσίας τους. Ήθελα περισσότερα βιβλία από τις λεγόμενες τρίτες χώρες, από την Αφρική, από την Ασία – υπάρχουν εξαιρετικές μεταφράσεις στα αγγλικά.

Το μεγάλο αμερικάνικο μυθιστόρημα;

Παρότι δύσκολα μπορεί κανείς να διακρίνει ένα κοινό νήμα που να συνδέει τα βιβλία της λίστας, μια και μάλλον είναι ανομοιογενής (κι αυτό είναι εν μέρει το καλό της), θα μπορούσα να πω ότι κερδίζει η πούρα μυθοπλαστική αφήγηση, που φτάνει μέχρι και σε επίπεδο saga, τα βιβλία είναι αρκετά ευμεγέθη (με τριλογίες και τετραλογίες) και σα να πλανάται μια διάθεση ανάδυσης του νέου μεγάλου αμερικάνικου μυθιστορήματος που βάζει επί τάπητος όλα τα «κλασικά» θέματα, την αμερικάνικη ταυτότητα, τις φυλετικές διακρίσεις, την άγρια δύση, όλο το αμαρτωλό και μη παρελθόν της νέας ηπείρου με μια εσάνς νεωτερικότητας. Βέβαια, η λίστα δεν είναι τα Booker, που μας έχουν συνηθίσει στην εξτραβαγκάντζα, αλλά θα είχε ενδιαφέρον σε μια δεύτερη ή τρίτη φάση να μάθουμε ποιες είναι οι αναγνωστικές συνήθειες αυτών των ανθρώπων, αν αγοράζουν βιβλία και από πού και σε ποιον βαθμό ασχολούνται ουσιαστικά με το διάβασμα. (Υποθέτω ότι ανάλογες έρευνες θα έχουν γίνει, τι στο καλό, ολόκληρη Αμερική, όλα τα καταγράφει.) Στη λίστα υπάρχουν και βιβλία της Alice Munro που ψηφίστηκαν προφανώς πριν τις πρόσφατες αποκαλύψεις της κόρης της για τη σεξουαλική κακοποίηση που υπέστη από τον πατριό της, πράγμα που με έκανε να αναρωτηθώ πόσο θα είχαν επηρεαστεί οι συμμετέχοντες αν η υπόθεση είχε γίνει γνωστή πριν ψηφίσουν.

Η υπέροχη φίλη τους

Όσο για το βιβλίο που κατέκτησε το νούμερο #1, το πρώτο μέρος της Ναπολιτάνικης τετραλογίας της Elena Ferrante Η υπέροχη φίλη μου, ειλικρινά δεν ξέρω τι να πω. Δεν το έχω διαβάσει (και δεν νομίζω ότι θα το κάνω), δεν είμαι φαν της Φεράντε, αλλά δεν θέλω επουδενί να την αδικήσω. Όμως δεν μπορώ να μην σκεφτώ τον ρόλο που πρέπει να έπαιξε στην επιλογή του η μεταφορά του στην μικρή οθόνη με την ομώνυμη, δημοφιλή ιταλική σειρά («Η υπέροχη φίλη μου», 2018) και ειδικά η χημεία των δύο πρωταγωνιστριών, της Margherita Mazzucco και Gaia Girace (οι οποίες στην 4^η σεζόν αντικαθίστανται), καθώς και η εξαιρετική αποτύπωση της εποχής και του γενικότερου κοινωνικοπολιτικού πλαισίου. Όπως επίσης και το πέπλο μυστηρίου που καλύπτει την ίδια τη συγγραφέα, η οποία, παρότι 30 χρόνια στο κουρμπέτι, έχει καταφέρει να κρατήσει μυστική την πραγματική της ταυτότητα – και κατά συνέπεια, να συντηρήσει τον μύθο της.

Κυρίως πιάτο με επιδόρπιο

Πάμε όμως στο κυρίως πιάτο. Επειδή είναι αδύνατον να παρουσιάσουμε αναλυτικά ένα-ένα όλα τα βιβλία, παραθέτουμε τη λίστα (ξεκινώντας από το 100), την οποία έχουμε καθαρίσει από τα πολλά-πολλά, κρατώντας όμως το σχετικό link που παραπέμπει στο δημοσίευμα των New York Times (ανά βιβλίο) με bonus το «επιδόρπιο»: έχουμε προσθέσει -όπου διατίθεται- την μετάφραση του τίτλου στα ελληνικά. Και είναι ομολογουμένως εντυπωσιακό ότι από τα 100 βιβλία της λίστας έχουν μεταφραστεί τα 66, ενώ σχεδόν όλοι οι επιλεγμένοι συγγραφείς έχουν εκπροσώπηση στη χώρα μας με κάποιο από τα βιβλία τους. Καλοκαίρι είναι, χρόνος για διάβασμα πάντα βρίσκεται, οπότε, αμ έπος αμ έργον.

100

Ο τίτλος: Tree of Smoke | Denis Johnson, 2007

Στα ελληνικά: Δέντρο από Καπνό, Πατάκης

τίτλος: How to be both | Ali Smith, 2014

Στα ελληνικά: Πώς να είσαι δύο, Καστανιώτης

Ο τίτλος: Bel Canto | Ann Patchett, 2001

Στα ελληνικά: Δεν έχει μεταφραστεί, όμως διατίθενται στα ελληνικά άλλα βιβλία της Patchett

Ο τίτλος: Men We Reaped | Jesmyn Ward, 2013

Στα ελληνικά: Στα ελληνικά κυκλοφορεί το Τραγούδα άταφο πουλί, από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος

Ο τίτλος: Wayward Lives, Beautiful Experiments | Saidiya Hartman, 2019

Στα ελληνικά: δεν έχει μεταφραστεί

Ο τίτλος: Bring Up the Bodies | Hilary Mantel, 2012