Fotis Kontoglou Original - Φώτη Κόντογλου Αρχείο
Ο Φώτης Κόντογλου και ο Γιάννης Τσαρούχης καλόγεροι. Μετέωρα 1931>
___________________
Γράψαμε τις προάλλες γι’ αυτό που είχε πει ο Γιάννης Τσαρούχης «Αργότερα ο Κόντογλου έγινε τέκνον της Εκκλησίας. Έπαψε να κεραυνοβολή δεσποτάδες κι επίτροπους». Δημοσιεύουμε λοιπόν σήμερα μια επιστολή του Κόντογλου προς τον Αρχιμανδρίτη Ιερώνυμο Κοτσώνη, καθηγητή του Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης, ώστε να καταλάβει καθένας τι είδους «τέκνο της Εκκλησίας» έγινε ο Κόντογλου και κατά πόσο «έπαψε να κεραυνοβολεί δεσποτάδες». Για όποιον δεν γνωρίζει ποιος ήταν ο Αρχιμανδρίτης Ιερώνυμος Κοτσώνης, καλό είναι να ανατρέξει στην βιογραφία του.
Εμείς απλά να πούμε, ότι την εποχή της επιστολής, δεκαετία του 1960, ήταν ο ισχυρότερος ιερωμένος στην Ελλάδα, ένας άνθρωπος παντοδύναμος, με τεράστια εξουσία στα χέρια του, που την διατήρησε και επί απριλιανής δικτατορίας. Πόσοι άλλοι άραγε έχουν να επιδείξουν παρόμοιες επιστολές προς ανθρώπους με τέτοια δύναμη;
Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος Α (1905-1988) - Βικιπαίδεια
Εμείς απλά να πούμε, ότι την εποχή της επιστολής, δεκαετία του 1960, ήταν ο ισχυρότερος ιερωμένος στην Ελλάδα, ένας άνθρωπος παντοδύναμος, με τεράστια εξουσία στα χέρια του, που την διατήρησε και επί απριλιανής δικτατορίας. Πόσοι άλλοι άραγε έχουν να επιδείξουν παρόμοιες επιστολές προς ανθρώπους με τέτοια δύναμη; Η επιστολή είναι σκληρή και παίρνει σβάρνα δικαίους και αδίκους, καλό όμως είναι τέτοια «ντοκουμέντα», να έρχονται στο προσκήνιο, όχι τόσο επειδή είπε κάτι ο Τσαρούχης, που μπορεί και να μην το εννοούσε έτσι ακριβώς, αλλά επειδή ακόμη και σήμερα υπάρχουν άνθρωποι και μάλιστα με ακαδημαϊκούς τίτλους, που λένε σε εκδηλώσεις ή γράφουν σε τόμους προς τιμήν του Κόντογλου (!) πολλά και διάφορα, όπως π.χ. πως έκανε το έργο της Δημαρχίας κατ’ εντολήν της Μεταξικής δικτατορίας για να εξυπηρετήσει την προπαγάνδα της και ότι γι’ αυτό από τότε και μετά είχε άριστες σχέσεις με την εξουσία!
Να συμπληρώσουμε ότι ο Κόντογλου έστειλε στις 22 Νοεμβρίου 1961 στον Ιερώνυμο Κοτσώνη και την διεξοδικότερη απάντηση, που αναφέρει στην επιστολή – μια απανταχούσα 18 σελίδων!
______________________
«Ο ζωγράφος και η οικογένειά του», μελάνι σε χαρτί. 1933
_______________________________
Προς τον Πανοσιολογιώτατον Αρχιμανδρίτην
Ιερώνυμον Κοτσώνην, καθηγητήν Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
(Εστάλη περί τας 8 Νοεμβρίου 1961
Α΄ σύντομος επιστολή)
Έλαβον το βιβλίο σας «Παραδόσεις Ποιμαντικής» δια το οποίον σας ευχαριστώ θερμώς. Κατά την επί του εξωφύλλου υπόδειξίν σας ανέτρεξα εις τας σελίδα 43 και 44.
Επί των παρ’ Υμών σημειωθέντων εις τας ανωτέρω σελίδας ίσως
δυνηθώ να Σας αποστείλω τας ταπεινάς παρατηρήσεις μου διεξοδικώτερον προσεχώς.
Εκείνο το οποίον προς το παρόν επιθυμώ να σας είπω είναι, ότι γράφετε τι ώρισαν οι Πατέρες της Στ’ Οικουμενικής Συνόδου σχετικά με την εκκλησιαστικήν μουσικήν. Τονίζετε το «βοαίς ατάκτοις» ως να αφορά τούτο μόνο την ανατολικήν μονοφωνικήν μουσικήν, γράφων δια των «ατάκτων μονοφώνων ψαλμωδών». Διατί τούτο; Άτακτα και ασεβή ψάλματα είναι αι τετραφωνίαι, διότι εκτός του ότι είναι θυμελικαί, εκτός του αντιπνευματικού και αντιορθοδόξου χαρακτήρος της κοσμικής ταύτης μουσικής, οι εκτελούντες αυτήν είναι κατά κανόνα ασεβείς και επιδειξίαι, ογκανίζοντες ως όνοι, ουδέποτε ποιούντες το σημείον του σταυρού, έχοντες τας χείρας όπισθεν, ποτέ δε δεδεμένας σεμνώς επί του στήθους συνομιλούντες επί πραγμάτων ασχέτων ως προς τη θείαν λειτουργίαν, από την οποίαν είναι πνευματικώς απόντες. Μέχρι σήμερον δεν είδον ψάλτην (ας τον είπωμεν «ψάλτην») της τετραφωνίας, όστις να έχει ποιάν τινά ευλάβειαν. Οι ίδιοι άλλωστε δεν παραλείπουν ευκαιρίαν δια να διακηρύξουν, ότι δεν είναι «ψάλτες» αλλά «καλλιτέχναι του τραγουδιού, τενόροι και μπάσοι». Είναι δυνατόν τοιούτοι κούφοι και ασεβείς άνθρωποι να έχουν οιανδήποτε σχέσιν με την εκκλησίαν και δη με την ορθόδοξον εκκλησίαν;
Όσον δ’ αφορά την φράσιν του Ζωναρά «η εν ταις εκκλησίας γενομένη ψαλμωδία παράκλησις έστι προς Θεόν, δεομένων ημών ίλεων έσεσθαι το θείον εφ ημίν … Οι δε παρακαλούντες τε και δεόμενοι, ταπεινό ήθος και κατανενυγμένον έχειν οφείλουσιν», έχω να είπω τα εξής : Ουχί μόνο ακατάνυκτοι και ψυχροί ως παγόβουνα είναι οι της τετραφωνίας τραγουδισταί, οι εγκαθιδρυθέντες εις τον ναόν, αλλά και προκλητικώς αδιάφοροι, προς τα τελούμενα εν αυτώ. Είδα τοιούτον τραγουδιστήν να λέγει το «Πιστεύω» με τα χείρας οπίσω! Μα είναι δυνατόν, πάτερ μου, να ικετεύει τις τον Θεόν με βαρκαρόλες και με μουσικά κατασκευάσματα, τα οποία είναι ειλημμένα αυτούσια από τραγούδια με αισθησιακόν περιεχόμενον; Εις τη τετραφωνική μουσικήν ουδόλως υπάρχει θρησκευτικόν στοιχείον ώστε να εκφράζει αύτη ικεσίαν, παράκλησιν, συντριβήν, ταπείνωσιν, κλαυθμόν. Αυτός ούτος ο χαρακτήρας της μουσικής αύτης είναι εντελώς ξένος προς τοιαύτα χριστιανικά συναισθήματα καθ΄ όσον εμορφώθη δια να εκφράζει σαρκικάς επιθυμίας, ακκισμούς, συναισθηματισμούς και επιδείξεις ανοσίων παθών. Εξ εναντίας η λειτουργική μουσική, η ονομαζομένη κοινότερον «βυζαντινή» εμορφώθη δια να εκφράζει ιεράς και αγίας κινήσεις της καρδίας, συντριβήν, ταπείνωσιν, μετάνοιαν, ικεσίαν ή ευχαριστίαν, αίνον, αγαλλίασιν και ιερόν ενθουσιασμόν, μετά σεμνότητος εκδηλούμενα.
Ποίοι λοιπόν εκ των δύο είναι οι «εκτρεπόμενοι εις θυμελικάς ωδάς και εις πορνικά άσματα», κατά τον Ζωναράν; Μήπως οι εν των ναώ αναστρεφόμενοι και «αγαπώντες τα σκηνώματα του Κυρίου», μετά κατανύξεως και συντριβής (έστω και μονοφώνως) (1) υμνούντες Αυτόν ή οι αναίσθητοι και κούφοι κανταδόροι, οι άνθρωποι του «μπελ-κάντο» και των κοσμικών κέντρων, οι ουδόλωςε αγαπώντες τη εκκλησίαν και μη καταδεχόμενοι να λέγονται «ψάλται»;
Ω, σεβαστέ μου πάτερ, πόσο απλά και διαυγεστάτης καθαρότητος είναι αυτά τα πράγματα, και πόση ματαία συζήτησις γίνεται περί αυτών! Δια τούτο εκπλήττομαι δια τη επιμονήν σας, να θεωρείτε την θυμελικήν ανούσιον και ασεβήν τετραφωνίαν προτιμωτέραν δια τους ναούς μας από τη ιερατικήν βυζ. μουσικήν, την συμφυά προς τα ψαλλόμενα κείμενα, την ελληνικωτάτην δε. Από ποίαν άποψιν να την κρίνωμεν; Από την θρησκευτικήν ή την εθνικήν;
Εκ παραδόσεως και εξ ανατροφής τρέφω βαθύν σεβασμόν προς το ιερατικόν σχήμα. Και εάν ομιλώ όπως ομιλώ προς Υμάς και προς άλλους κληρικούς, το κάμνω επειδή οι ίδιοι οι ιερωμένοι απογυμνώνουν εαυτούς από ό,τι τους καθιστά σεβαστούς και πνευματικούς οδηγούς εν πάσιν. Ο τύπος του Ορθοδόξου Χριστιανού , όστις ενσάρκωσε την βαθείαν ποίησιν της Ορθοδοξίας, είναι κατ’ εξοχήν ο αείμνηστος Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, του οποίου το έργον είναι αληθής ύμνος προς τον έλληνα κληρικόν. Και μ’ όλα ταύτα προκειμένου περί της παραδόσεως εκφράζεται με πύρινον ζήλον, κατά των νεωτεριζόντων ιερωμένων.
Μήπως δύνασθε να φαντασθείτε έναν Παπαδιαμάντην τραγουδούντα εις τι ναΐδριον, με ιταλικήν τετραφωνίαν, συνοδευόμενον από έναν μπάσον, ροδοκόκκινον και φρεσκοξυρισμένον;
Μετά σεβασμού και αγάπης. Φώτιος Κόντογλου
Κατά τον Διονύσιον τον Αλικαρνασσέα οι αρχαίοι Έλληνες ήσαν ρινόφωνοι. 
Γράψαμε τις προάλλες γι’ αυτό που είχε πει ο Γιάννης Τσαρούχης «Αργότερα ο Κόντογλου έγινε τέκνον της Εκκλησίας. Έπαψε να κεραυνοβολή δεσποτάδες κι επίτροπους». Δημοσιεύουμε λοιπόν σήμερα μια επιστολή του Κόντογλου προς τον Αρχιμανδρίτη Ιερώνυμο Κοτσώνη, καθηγητή του Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης, ώστε να καταλάβει καθένας τι είδους «τέκνο της Εκκλησίας» έγινε ο Κόντογλου και κατά πόσο «έπαψε να κεραυνοβολεί δεσποτάδες». Για όποιον δεν γνωρίζει ποιος ήταν ο Αρχιμανδρίτης Ιερώνυμος Κοτσώνης, καλό είναι να ανατρέξει στην βιογραφία του. Εμείς απλά να πούμε, ότι την εποχή της επιστολής, δεκαετία του 1960, ήταν ο ισχυρότερος ιερωμένος στην Ελλάδα, ένας άνθρωπος παντοδύναμος, με τεράστια εξουσία στα χέρια του, που την διατήρησε και επί απριλιανής δικτατορίας. Πόσοι άλλοι άραγε έχουν να επιδείξουν παρόμοιες επιστολές προς ανθρώπους με τέτοια δύναμη;
Η επιστολή είναι σκληρή και παίρνει σβάρνα δικαίους και αδίκους, καλό όμως είναι τέτοια «ντοκουμέντα», να έρχονται στο προσκήνιο, όχι τόσο επειδή είπε κάτι ο Τσαρούχης, που μπορεί και να μην το εννοούσε έτσι ακριβώς, αλλά επειδή ακόμη και σήμερα υπάρχουν άνθρωποι και μάλιστα με ακαδημαϊκούς τίτλους, που λένε σε εκδηλώσεις ή γράφουν σε τόμους προς τιμήν του Κόντογλου (!) πολλά και διάφορα, όπως π.χ. πως έκανε το έργο της Δημαρχίας κατ’ εντολήν της Μεταξικής δικτατορίας για να εξυπηρετήσει την προπαγάνδα της και ότι γι’ αυτό από τότε και μετά είχε άριστες σχέσεις με την εξουσία!
«Νίκος Εγγονόπουλος, Φαναριώτης – δια χειρός Φωτίου Κόντογλου απλδ’ (1934)» - Αυγοτέμπερα
_________________________
Να συμπληρώσουμε ότι ο Κόντογλου έστειλε στις 22 Νοεμβρίου 1961 στον Ιερώνυμο Κοτσώνη και την διεξοδικότερη απάντηση, που αναφέρει στην επιστολή – μια απανταχούσα 18 σελίδων!
Προς τον Πανοσιολογιώτατον Αρχιμανδρίτην
Ιερώνυμον Κοτσώνην, καθηγητήν Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
(Εστάλη περί τας 8 Νοεμβρίου 1961
Α΄ σύντομος επιστολή)
Έλαβον το βιβλίο σας «Παραδόσεις Ποιμαντικής» δια το οποίον σας ευχαριστώ θερμώς. Κατά την επί του εξωφύλλου υπόδειξίν σας ανέτρεξα εις τας σελίδα 43 και 44.
Επί των παρ’ Υμών σημειωθέντων εις τας ανωτέρω σελίδας ίσως
δυνηθώ να Σας αποστείλω τας ταπεινάς παρατηρήσεις μου διεξοδικώτερον προσεχώς.
Εκείνο το οποίον προς το παρόν επιθυμώ να σας είπω είναι, ότι γράφετε τι ώρισαν οι Πατέρες της Στ’ Οικουμενικής Συνόδου σχετικά με την εκκλησιαστικήν μουσικήν. Τονίζετε το «βοαίς ατάκτοις» ως να αφορά τούτο μόνο την ανατολικήν μονοφωνικήν μουσικήν, γράφων δια των «ατάκτων μονοφώνων ψαλμωδών». Διατί τούτο; Άτακτα και ασεβή ψάλματα είναι αι τετραφωνίαι, διότι εκτός του ότι είναι θυμελικαί, εκτός του αντιπνευματικού και αντιπορθοδόξου χαρακτήρος της κοσμικής ταύτης μουσικής, οι εκτελούντες αυτήν είναι κατά κανόνα ασεβείς και επιδειξίαι, ογκανίζοντες ως όνοι, ουδέποτε ποιούντες το σημείον του σταυρού, έχοντες τας χείρας όπισθεν, ποτέ δε δεδεμένας σεμνώς επί του στήθους συνομιλούντες επί πραγμάτων ασχέτων ως προς τη θείαν λειτουργίαν, από την οποίαν είναι πνευματικώς απόντες. Μέχρι σήμερον δεν είδον ψάλτην (ας τον είπωμεν «ψάλτην») της τετραφωνίας, όστις να έχει ποιάν τινά ευλάβειαν. Οι ίδιοι άλλωστε δεν παραλείπουν ευκαιρίαν δια να διακηρύξουν, ότι δεν είναι «ψάλτες» αλλά «καλλιτέχναι του τραγουδιού, τενόροι και μπάσοι». Είναι δυνατόν τοιούτοι κούφοι και ασεβείς άνθρωποι να έχουν οιανδήποτε σχέσιν με την εκκλησίαν και δη με την ορθόδοξον εκκλησίαν;
Όσον δ’ αφορά την φράσιν του Ζωναρά «η εν ταις εκκλησίας γενομένη ψαλμωδία παράκλησις έστι προς Θεόν, δεομένων ημών ίλεων έσεσθαι το θείον εφ ημίν … Οι δε παρακαλούντες τε και δεόμενοι, ταπεινό ήθος και κατανενυγμένον έχειν οφείλουσιν», έχω να είπω τα εξής : Ουχί μόνο ακατάνυκτοι και ψυχροί ως παγόβουνα είναι οι της τετραφωνίας τραγουδισταί, οι εγκαθιδρυθέντες εις τον ναόν, αλλά και προκλητικώς αδιάφοροι, προς τα τελούμενα εν αυτώ. Είδα τοιούτον τραγουδιστήν να λέγει το «Πιστεύω» με τα χείρας οπίσω! Μα είναι δυνατόν, πάτερ μου, να ικετεύει τις τον Θεόν με βαρκαρόλες και με μουσικά κατασκευάσματα, τα οποία είναι ειλημμένα αυτούσια από τραγούδια με αισθησιακόν περιεχόμενον; Εις τη τετραφωνική μουσικήν ουδόλως υπάρχει θρησκευτικόν στοιχείον ώστε να εκφράζει αύτη ικεσίαν, παράκλησιν, συντριβήν, ταπείνωσιν, κλαυθμόν. Αυτός ούτος ο χαρακτήρας της μουσικής αύτης είναι εντελώς ξένος προς τοιαύτα χριστιανικά συναισθήματα καθ΄ όσον εμορφώθη δια να εκφράζει σαρκικάς επιθυμίας, ακκισμούς, συναισθηματισμούς και επιδείξεις ανοσίων παθών. Εξ εναντίας η λειτουργική μουσική, η ονομαζομένη κοινότερον «βυζαντινή» εμορφώθη δια να εκφράζει ιεράς και αγίας κινήσεις της καρδίας, συντριβήν, ταπείνωσιν, μετάνοιαν, ικεσίαν ή ευχαριστίαν, αίνον, αγαλλίασιν και ιερόν ενθουσιασμόν, μετά σεμνότητος εκδηλούμενα.
Ποίοι λοιπόν εκ των δύο είναι οι «εκτρεπόμενοι εις θυμελικάς ωδάς και εις πορνικά άσματα», κατά τον Ζωναράν; Μήπως οι εν των ναώ αναστρεφόμενοι και «αγαπώντες τα σκηνώματα του Κυρίου», μετά κατανύξεως και συντριβής (έστω και μονοφώνως) (1) υμνούντες Αυτόν ή οι αναίσθητοι και κούφοι κανταδόροι, οι άνθρωποι του «μπελ-κάντο» και των κοσμικών κέντρων, οι ουδόλωςε αγαπώντες τη εκκλησίαν και μη καταδεχόμενοι να λέγονται «ψάλται»;
Ω, σεβαστέ μου πάτερ, πόσο απλά και διαυγεστάτης καθαρότητος είναι αυτά τα πράγματα, και πόση ματαία συζήτησις γίνεται περί αυτών! Δια τούτο εκπλήττομαι δια τη επιμονήν σας, να θεωρείτε την θυμελικήν ανούσιον και ασεβήν τετραφωνίαν προτιμωτέραν δια τους ναούς μας από τη ιερατικήν βυζ. μουσικήν, την συμφυά προς τα ψαλλόμενα κείμενα, την ελληνικωτάτην δε. Από ποίαν άποψιν να την κρίνωμεν; Από την θρησκευτικήν ή την εθνικήν;
Εκ παραδόσεως και εξ ανατροφής τρέφω βαθύν σεβασμόν προς το ιερατικόν σχήμα. Και εάν ομιλώ όπως ομιλώ προς Υμάς και προς άλλους κληρικούς, το κάμνω επειδή οι ίδιοι οι ιερωμένοι απογυμνώνουν εαυτούς από ό,τι τους καθιστά σεβαστούς και πνευματικούς οδηγούς εν πάσιν. Ο τύπος του Ορθοδόξου Χριστιανού , όστις ενσάρκωσε την βαθείαν ποίησιν της Ορθοδοξίας, είναι κατ’ εξοχήν ο αείμνηστος Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, του οποίου το έργον είναι αληθής ύμνος προς τον έλληνα κληρικόν. Και μ’ όλα ταύτα προκειμένου περί της παραδόσεως εκφράζεται με πύρινον ζήλον, κατά των νεωτεριζόντων ιερωμένων.
Μήπως δύνασθε να φαντασθείτε έναν Παπαδιαμάντην τραγουδούντα εις τι ναΐδριον, με ιταλικήν τετραφωνίαν, συνοδευόμενον από έναν μπάσον, ροδοκόκκινον και φρεσκοξυρισμένον;
Μετά σεβασμού και αγάπης. Φώτιος Κόντογλου
Κατά τον Διονύσιον τον Αλικαρνασσέα οι αρχαίοι Έλληνες ήσαν ρινόφωνοι.
Ο Νίκος Εγγονόπουλος και ο Φώτης Κόντογλου ντυμένοι καλόγεροι την δεκαετία του 1930
_________________________
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Για το ίδιο θέμα , την τήρηση δηλαδή της αυστηρής βυζαντινής μονοφωνίας στην ορθόδοξη ψαλτική αγωνίστηκε ο σπουδαίος νομικός, ιεροψάλτης και καθηγητής μουσικής Σίμων Καράς.
Διαβάστε σχετικά: Νίκος Γιονυσόπουλος : «Σίμων Καράς - O τελευταίος των μεγάλων δασκάλων του Γένους, ο τελευταίος των Bυζαντινών»(Περιοδικό Δίφωνο, 1999)
Σίμων Καράς (1903-1999)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου