Maria Giuseppina Muzzarelli: συνέντευξη στην Έρικα Αθανασίου

Έρικα Αθανασίου

Δημοσιεύτηκε 30 Αυγούστου 2023 

diastixo.gr 

Η Ιταλίδα συγγραφέας Μαρία Τζουζεπίνα Μουτσαρέλι διδάσκει Μεσαιωνική ιστορία, Ιστορία των πόλεων, καθώς και Ιστορία και πολιτιστική κληρονομιά της μόδας, στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια. Το βιβλίο της Μητέρες στον Μεσαίωνα: Έξι ιστορίες αξιοθαύμαστων γυναικών, που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τον εκδοτικό οίκο Historical Quest, σε μετάφραση του Σωτηρίου Φ. Δρόκαλου, μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη.

Τι σας ώθησε να γράψετε το βιβλίο Μητέρες στον Μεσαίωνα;

Ενδιαφέρομαι από χρόνια για τουλάχιστον κάποιες από αυτές τις θηλυκές μορφές (ιδιαίτερα την Κριστίν ντε Πιζάν), που είχαν σημαντικούς ρόλους και επέδειξαν ικανότητες πέρα από την κοινή φαντασία μας. Για καμία από αυτές τις μορφές δεν είχα ποτέ αναλύσει τη σχέση με τη μητρότητα και τελικά τη σύνδεση δημόσιου-ιδιωτικού. Σκέφτηκα να αναδείξω τη σύνδεση με τη μητρότητα (πραγματοποιημένη, ελλιπή ή και μόνο ιδεατή) συλλογιζόμενη πάνω σε μια σχέση που θεωρείται δεδομένη, ωστόσο δεν είναι επαρκώς γνωστή από την άποψη του βιώματος και της συνείδησης των μητέρων, ενώ είναι εντελώς υποτιμημένη, μάλιστα απωθημένη, στην περίπτωση των λίγων γυναικών που κατάφεραν να μπουν στα βιβλία της ιστορίας.

Διαβάζοντας το βιβλίο σας αναλογίζεται κανείς την ιστορική πορεία της μητρότητας ως σήμερα. Πιστεύετε ότι σήμερα υπάρχουν ουσιώδεις διαφορές από τον Μεσαίωνα όσον αφορά τη μητρότητα;

Υπάρχουν σημαντικές διαφορές και είναι πολυάριθμες: η πρώτη είναι ότι σήμερα μπορούμε να διαλέξουμε αν θα γίνουμε μητέρες ή όχι και σήμερα το να γίνεις μητέρα δεν είναι εκείνη η δοκιμασία και ο βιολογικός κίνδυνος που ήταν κατά τους αιώνες του Μεσαίωνα και της νεότερης εποχής. Πρέπει να λέγεται επιπλέον ότι η μητρότητα ήταν για τις γυναίκες ο κύριος, αν όχι ο μοναδικός σκοπός και τρόπος ολοκλήρωσης, κάτι που δεν ισχύει στην εποχή μας. Τέλος, θα θύμιζα ότι χρειαζόταν να φέρεις στον κόσμο μέχρι και είκοσι παιδιά, ώστε τουλάχιστον κάποια να καταφέρουν να ενηλικιωθούν. Οι διαφορές είναι εμφανείς και τέτοιες που να επιδρούν και πάνω στα συναισθήματα.

Στη σημερινή εποχή, χάρη στον φεμινισμό, έχουν διευρυνθεί τα δικαιώματα των γυναικών και ειδικότερα των μητέρων στον χώρο της εργασίας, στην οικογένεια, κ.α., ιδιαίτερα στον δυτικό κόσμο. Θεωρείτε, ωστόσο, ότι οι μητέρες στον Μεσαίωνα απολάμβαναν κάποιας ιδιαίτερης μεταχείρισης; Τέλος, πιστεύετε ότι τα πρώτα βήματα του φεμινισμού έγιναν στον Μεσαίωνα;

Εκείνο που άλλαξε τη σχέση με τη μητρότητα ήταν σίγουρα ο τρόπος που οι γυναίκες αντιμετωπίζουν το θέμα, η συναίσθηση που απέκτησαν και οι αγώνες που έδωσαν, αλλά ήταν και η επιστημονική έρευνα με την ανακάλυψη του αντισυλληπτικού χαπιού και τη διάδοση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης και για τα κορίτσια – άλλωστε, ήδη η Κριστίν ντε Πιζάν στις αρχές του 15ου αιώνα είχε υποστηρίξει ότι αν τα κορίτσια εκπαιδεύονταν όπως τα αγόρια, θα μπορούσαν να κάνουν τα ίδια πράγματα! Δεν θα μιλούσα για ρίζες του φεμινισμού στη μεσαιωνική εποχή, αλλά για μαρτυρίες συνειδητοποίησης της περιθωριοποίησης.
Υπάρχουν ίχνη ειδικής μεταχείρισης για τις μητέρες στη φροντίδα που δινόταν για τη διατροφή της λεχώνας.

Θα είχατε την πρόθεση να γράψετε πάνω σε ένα ιδιαιτέρως «ελληνικό» ιστορικό θέμα; Κι αν ναι, θα προτιμούσατε να γράψετε για την αρχαιότητα, τον Μεσαίωνα ή τη σύγχρονη εποχή;

Θα μου άρεσε να ασχοληθώ με δύο μορφές πέρα από τα συνηθισμένα, μυθικές και με βαθύ και διαχρονικό νόημα: την Κίρκη και τη Μήδεια. Ιδιαίτερα με ελκύει το θέμα της εργαλειακής χρήσης των παιδιών ως είδος ερωτικού εκβιασμού, εκδίκησης και εκδήλωσης απελπισίας: μια συμπεριφορά που είναι ακόμη ισχυρά παρούσα στις μέρες μας.

Χρειαζόταν να φέρεις στον κόσμο μέχρι και είκοσι παιδιά, ώστε τουλάχιστον κάποια να καταφέρουν να ενηλικιωθούν.

Ποια προσωπικότητα (ή ποιες) απ’ αυτές που αναφέρονται στο βιβλίο Μητέρες στον Μεσαίωνα σας φαίνεται πιο συναρπαστική και γιατί;

Παραδέχομαι ότι δυσκολεύομαι να διαλέξω, όμως σίγουρα η Ντουόντα είναι μια φιγούρα που γοητεύει με τη θέλησή της να πλάσει τα παιδιά που δεν μπορεί να μεγαλώσει αυτοπροσώπως. Η Ντουόντα δείχνει συναίσθηση της σημασίας της εκπαίδευσης ως δεύτερης και πιο αληθινής ζωής που δίνεται στα παιδιά, και καθιστά αυτή την προσπάθεια επίσης μια πράξη αγάπης.

Ποιο ιστορικό γεγονός (ή ποια) απ’ αυτά που αναφέρεται στο βιβλίο σάς φαίνεται πιο συναρπαστικό και γιατί;

Μου προκάλεσε μεγάλο ενδιαφέρον η σχέση μεταξύ της ιστορίας της Κριστίν ντε Πιζάν και του Εκατονταετούς Πολέμου, ιδιαίτερα οι πολιτιστικές σχέσεις και οι γνωριμίες μεταξύ γαλλικών και αγγλικών μορφωμένων κύκλων (σε καιρό πολέμου μεταξύ των δύο χωρών): μια μορφή πολιτιστικής διεθνούς πολύ μοντέρνας, ένα είδος nation building, δηλαδή μιας προσπάθειας να δημιουργηθεί μια πολιτική και στρατιωτική δομή ανεξάρτητη και αυτόνομη από τις μεγάλες ηπειρωτικές δυνάμεις, να έρθει στη ζωή μια κοινή πατρίδα για πληθυσμούς διαφορετικών γλωσσών, παραδόσεων και συναισθημάτων.

Ποιες όψεις της ύστερης μεσαιωνικής ιστορίας (14ος-15ος αι.) θεωρείτε πιο σημαντικές και διδακτικές για τον σημερινό άνθρωπο;

Θεωρώ πολύ σημαντικό το να αναζητώ τη συνείδηση των φαινομένων αναλύοντας γραπτά ή εικόνες ικανές να αποκαλύψουν τον βαθμό επίγνωσης που είχαν οι άνδρες αλλά κυρίως οι γυναίκες εκείνης της εποχής για τις διαπροσωπικές σχέσεις, τους κοινωνικούς ρόλους και την επαφή με μια εμπειρία όπως αυτή της μητρότητας. Ένα παράδειγμα: η ανάλυση της «ειδικής» διατροφής που προσφέρεται στη λεχώνα είναι ένας τρόπος να εντοπίσει κανείς μια στιγμή φροντίδας προς όσες έδωσαν ζωή με τίμημα τη δική τους ζωή και μπορεί να γίνει με τον συνδυασμό διαφορετικών πηγών: από την εικονογραφία έως τις ιατρικές πραγματείες, από τα χρονικά μέχρι την εξέταση κάποιων αντικειμένων, για παράδειγμα τον δίσκο τοκετού.

Πώς καλλιεργείτε την επαφή με το αναγνωστικό κοινό σας; Τι σας φέρνει κοντά με τους αναγνώστες σας;

Φροντίζω πολύ την προσωπική επαφή με τους αναγνώστες: κάνω όσο το δυνατόν περισσότερες παρουσιάσεις των βιβλίων μου, είμαι ευτυχής να συμμετέχω σε πρωτοβουλίες όπως μαθήματα σε χώρους όπου μπορούν να έχουν πρόσβαση εκατοντάδες άνθρωποι. Επίσης, οι ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές επιτρέπουν να γίνει πιο «προσωπική» η σχέση και να προστεθούν στην ιστορική αφήγηση δόσεις συναισθήματος.

Το βιβλίο Μητέρες στον Μεσαίωνα είναι το πρώτο έργο σας που εκδίδεται στην Ελλάδα. Θα θέλατε να στείλετε κάποιο μήνυμα στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό;

Οι κλασικοί μύθοι περιέχουν τα πάντα ή σχεδόν: το πάθος, τον πόνο, την οργή, τη ζήλια. Θα μου άρεσε να ξανασκεφτώ τα γεγονότα για τα οποία μιλάω σε αυτό το βιβλίο σε μια συνεχή και βαθύτερη αντιπαραβολή με αυτούς τους μύθους.

Κατά τη γνώμη σας, ποιες είναι οι προκλήσεις για τις σημερινές γυναίκες, και ειδικότερα τις μητέρες;

Η βασική πρόκληση είναι να παραμείνουμε διαφορετικές, ενώ προσπαθούμε να εξασφαλίσουμε ίσες ή σχεδόν ίσες ευκαιρίες. Η πρόκληση είναι να καλλιεργήσουμε τις θηλυκές ιδιαιτερότητες, να διατηρήσουμε τη θηλυκότητα και να μην αντιμετωπίζουμε περιθωριοποιήσεις στην κοινωνική και εργασιακή ζωή. Η πρόκληση είναι να καταφέρουμε να κάνουμε αποδεκτό από τους άνδρες τον γυναικείο πρωταγωνισμό, και επομένως οι γυναίκες να μη γίνονται αντιληπτές σαν κίνδυνος όταν ζητούν ανεξαρτησία, αυτονομία ή κατακτούν σημαντικές θέσεις στον κόσμο της εργασίας. Ο μεγάλος αριθμός γυναικοκτονιών που καταγράφεται πιστοποιεί τον φόβο που προκαλεί ο γυναικείος πρωταγωνισμός και η δυσκολία τού να βρεθούν νέες ισορροπίες που να σέβονται τις απαιτήσεις των γυναικών. Σήμερα γίνεται πολύς λόγος για τις διευρυμένες οικογένειες, για οικογένειες που συντίθενται διαφορετικά από παλιότερα, αλλά το ζητούμενο είναι να βρεθεί έμπρακτα ο τρόπος που θα καταστήσει συμβατές νέες απαιτήσεις, ή απαιτήσεις που επιτέλους δηλώνονται ανοιχτά, με την ανάγκη της διατήρησης του είδους και του να ζούμε την εμπειρία της μητρότητας και του γονεϊκού ρόλου με τρόπο σεβαστικό προς τις ανάγκες των ανδρών, των γυναικών και των γεννημένων από τα ζευγάρια. Οι βιαιότητες στην οικογένεια είναι ένα ανησυχητικό δεδομένο. Σε μια εποχή στην οποία οι δολοφονίες βρίσκονται σε πτώση, αυξάνονται εκείνες που γίνονται σε οικογενειακό περιβάλλον, με θύματα κυρίως γυναίκες: υπάρχουν ακόμα πολλά να κάνουμε ιδιαίτερα στην κατεύθυνση του να γίνονται ανεκτές εκ μέρους των ανδρών γυναίκες αυτόνομες και ικανές να αντιδρούν. Οι δυσκολίες έχουν συμβάλει στην αραίωση της μητρότητας. Το να συλλογιστούμε σχετικά με αυτή την εμπειρία σε αιώνες πολύ μακρινούς, αλλά κάθε άλλο παρά σκοτεινούς, μπορεί να προσφέρει μια μικρή συμβολή στην επίγνωση.

 

Μητέρες στον Μεσαίωνα
Έξι ιστορίες αξιοθαύμαστων γυναικών
Maria Giuseppina Muzzarelli
μετάφραση: Σωτήριος Φ. Δρόκαλος
Historical Quest
σ. 340
ISBN: 978-618-5088-83-5
Τιμή: 20,00€