Η τριπλή ελευθερία του Γιώργου Λάνθιμου
Έρση ΔάνουΑπό τον «Κυνόδοντα» το 2009 ώς την «Ευνοούμενη» το 2018, ο Γιώργος Λάνθιμος μας άφηνε κάθε φορά έκπληκτους. Με το «Poor Things» («Χαμένα κορμιά» στην ελληνική του απόδοση) όμως ξεπέρασε κάθε προηγούμενο. Με την προβολή της ταινίας στο Φεστιβάλ της Βενετίας, όπου κέρδισε τον Χρυσό Λέοντα και την πρόσω ολοταχώς πορεία του προς τα Όσκαρ για 3η φορά, ο σκηνοθέτης αναγράφεται πια στο στερέωμα του παγκόσμιου κινηματογράφου ως ένας από τους πιο σπουδαίους δημιουργούς της εποχής μας. Και όχι μόνο. Αν ο Θόδωρος Αγγελόπουλος και ο Κώστας Γαβράς μάς έρχονται πρώτοι κατά νου όταν σκεφτόμαστε τους μεγάλους Έλληνες σκηνοθέτες που διέπρεψαν εκτός της χώρας, τώρα μπορούμε αναμφίβολα να προσθέσουμε και το όνομα του Λάνθιμου.
Με μια μεγάλη διαφορά. Όταν ο δημοσιογράφος του «Guardian», Στιβ Ρόουζ, καθιέρωνε τον όρο Greek Weird Wave το 2011, περιγράφοντας το «ιδιόρρυθμο» κινηματογραφικό κίνημα με πρωτοστάτες τον Γιώργο Λάνθιμο και την Αθηνά Τσαγγάρη, δεν μπορούσε να φανταστεί αυτόν τον θρίαμβο του «περίεργου» που έμελλε να αποδείξει περίτρανα το «Poor Things».
Poor Things (ταινία)
Η ταινία φυσικά δεν έχει καμία σχέση με το Greek Weird Wave. Εκτός από μερικούς συνεργάτες με ελληνικά ονόματα, ανάμεσά τους και τον σπουδαίο Γιώργο Μαυροψαρίδη ως μοντέρ, η ταινία είναι γέννημα-θρέμμα της αγγλικής κουλτούρας. Βασισμένο στο βιβλίο του Αλισντερ Γκρέι, το σενάριο είναι του Tόνι ΜακΝαμάρα, η φωτογραφία του Ρόμπι Ράιαν, η σκηνογραφία των Σόνα Χιθ και Τζέιμς Πράις, η μουσική σύνθεση του Τζέρσκιν Φέντριξ και τα φαντασμαγορικά κοστούμια της Χόλι Γουόντινγκτον. Παράλληλα, ανάμεσα σε μια λαμπρή ομάδα ηθοποιών ξεχωρίζουν οι Αμερικανοί Έμα Στόουν, Μαρκ Ράφαλο και Γουίλεμ Νταφόε, και οι τρεις προσφέροντας μοναδικές ερμηνείες, χαρισμένες με πολυπλοκότητα και χιούμορ ταυτόχρονα, προορισμένες σίγουρα για πολλαπλές υποψηφιότητες.
Οι ταινίες πρέπει να έχουν έναν βαθμό ακρίβειας αλλά, ταυτόχρονα, να είναι ανοιχτές σε διαφορετικές ερμηνείες και εμπειρίες
Ωστόσο, στον πυρήνα της η ταινία βαστά αυτή τη δύναμη που ώθησε τον σκηνοθέτη ώς τα πέρατα της τέχνης – την ανατρεπτική δύναμη του παράδοξου.
Εμφυτεύοντας τον εγκέφαλο του εμβρύου της στο κεφάλι μιας νέας γυναίκας που, ετοιμόγεννη, είχε μόλις αυτοκτονήσει, ο ιδιοφυής αν και ψυχικά τραυματισμένος και τερατόμορφος γιατρός Γκόντγουιν Μπάξτερ (Γουίλεμ Νταφόε) δημιουργεί την Μπέλα Μπάξτερ (Έμα Στόουν). Η πανέμορφη Μπέλα, ήδη σωματικά αναπτυγμένη, περνάει τη φάση «ενηλικίωσης», από το νηπιακό στάδιο ώς την εφηβεία, κλεισμένη στην κατοικία του γιατρού «πατέρα» της. Εκεί όπου κυκλοφορούν η παπιο-κατσίκα, το γουρουνο-σκυλί και το σκυλο-κοτόπουλο – κατοικίδια τερατογεννήματα του Γκόντγουιν ή «Γκοντ» (God-Θεός) για υποκοριστικό. Η Μπέλα, υπό την επιτήρηση μιας σιωπηλής γκουβερνάντας, της κυρίας Πριμ (Βίκι Πέπερνταϊν), είναι ελεύθερη να «μεγαλώσει» όπως θέλει, κάνοντας όσες ζημιές θέλει ατιμωρητί, συμπεριφερόμενη με το θράσος των παιδιών.
Λίγο πριν παντρευτεί τον νεαρό επιστήμονα Mαξ ΜακΚαντλς (Ράμι Γιούσεφ), έχοντας ανακαλύψει την ακατάσχετη σεξουαλικότητά της, η Μπέλα δραπετεύει από την προστασία του Γκόντγουιν, του Mαξ και της κυρίας Πριμ, ακολουθώντας τον παράτολμο δικηγόρο του πατέρα της, Ντάνκαν Γουέντερμπερν (Mαρκ Ράφαλο), σε ένα φανταστικό ταξίδι στη Λισαβόνα, την Αλεξάνδρεια και το Παρίσι. Στη διάρκεια του ταξιδιού, η Μπέλα «ωριμάζει» σε μια ατίθαση νέα γυναίκα, της οποίας η άγρια φύση ανατρέπει τις επιθυμίες του Ντάνκαν να την κάνει για πάντα δική του.
Αντιμέτωπος με την ολοένα και πιο αθώα προκλητική συμπεριφορά της Μπέλα, ο ψεύτικος ανδρισμός του Ντάνκαν καταρρέει και ο ίδιος καταφεύγει σε κροκοδείλια δάκρυα, ανούσιες απειλές, παράταιρες συμπεριφορές. Αλλά όσο αυτός εξευτελίζεται, τόσο αυτή χειραφετείται και ολοκληρώνεται, όχι επειδή αυτός την αφήνει αλλά επειδή αυτή το επιδιώκει. Επιστρέφοντας στο Λονδίνο για να αποχαιρετήσει τον ετοιμοθάνατο Γκόντγουιν, είναι πια σε θέση να μάθει την αλήθεια –ότι είναι μητέρα και κόρη σε ένα σώμα– όπως και να διακόψει κάθε σύνδεσμο με το πικρό παρελθόν –πριν ακόμα μετενσαρκωθεί σε Μπέλα Μπάξτερ– που κάποτε την οδήγησε στην αυτοκτονία.
Όταν σε μια πρόσφατη προβολή της ταινίας στο Αμερικανικό Σωματείο Σκηνοθετών (Directors Guild of America) ρώτησαν τον Λάνθιμο τι ήταν αυτό που τον συγκίνησε στο βιβλίο του Γκρέι, αυτός απάντησε απερίφραστα: «Ο χαρακτήρας της Μπέλα». Και εξήγησε: «Το γεγονός ότι η πλοκή επιτρέπει στον χαρακτήρα να αρχίσει τη ζωή του χωρίς καμία προκατάληψη ή επιρροή, βιώνοντας τον κόσμο αλλιώς, ήταν κάτι που με τράβηξε κατευθείαν».
Παρατηρώντας την Έμα Στόουν στην αρχή της ταινίας, ντυμένη σαν παιδούλα με λευκά μαλακά ρούχα, απρόβλεπτη σαν νήπιο, ατημέλητη σαν παιδί, χαριτωμένη σαν γυναίκα –εμείς που γνωρίζουμε το έργο του σκηνοθέτη πριν γίνει γνωστός στο πλατύ κοινό– διακρίνουμε μια συνέχεια στην προτίμησή του για πρωταγωνιστές που εξωτερικά πληρούν όλα τα στάνταρ της σύγχρονης δυτικής κοινωνίας αλλά και που ταυτόχρονα τα καταρρίπτουν με μια συμπεριφορά εντελώς παράλογη.
Γιατί όμως αυτή η αγάπη για το παράλογο; Διακινδυνεύοντας με τις ταινίες τους να έχουν την αδιαφορία του ελληνικού κοινού, άδειες αίθουσες στη χώρα τους και κατηγορίες για αλαζονεία, ο Λάνθιμος και η γενιά των Greek Weird επέμειναν για τουλάχιστον μία δεκαετία να μας σοκάρουν με τις αλλόκοτες εμπνεύσεις τους, οι οποίες στην ουσία δεν είχαν άλλο σκοπό από τη χειραφέτηση. Μα δεν μιλάμε για τη χειραφέτηση των πρωταγωνιστών τους – αυτοί ήταν ήδη χειραφετημένοι από τη σύλληψή τους. Μιλάμε για τη χειραφέτηση των ίδιων ως δημιουργών.
Αυτή η απαίτηση για δημιουργική ελευθερία ορίζει όλο το έργο του Λάνθιμου ενώ απογειώνεται στο «Poor Things».
Δεν μου κάνει εντύπωση, λοιπόν, που όλοι οι συνεργάτες του τον επαίνεσαν για την ελευθερία που τους έδωσε να αφήσουν τη φαντασία τους να καλπάσει και να εξασκήσουν το ταλέντο τους ώς το ζενίθ των ικανοτήτων τους.
Παρότι η εμπειρία ενός γυρίσματος εξ ολοκλήρου σε στούντιο ήταν πρωτόγνωρη για τον σκηνοθέτη, η παραγωγή αυτή σήμαινε μια ευκαιρία να φτιάξει έναν ολόκληρο κόσμο, ή μάλλον κόσμους, με χρώματα, υφή, εικόνες και ήχους που μας πάνε από τον μικρόκοσμο του ανθρώπινου σώματος ώς έναν ποιητικό μακρόκοσμο με ψήγματα από διάφορες ιστορικές στιγμές της τέχνης και του ευρωπαϊκού -κυρίως του αγγλικού- πολιτισμού. Ωστόσο, αφού κατασκευάστηκε το σκηνικό, το γύρισμα δεν διέφερε πολύ από αυτά των παλιότερων ταινιών του: «Χρειαστήκαμε αρκετό χρόνο για να προετοιμαστούμε αλλά όταν αρχίσαμε το γύρισμα υπήρχε μια αίσθηση οικειότητας», λέει ο ίδιος.
Αυτή η οικειότητα μπροστά και πίσω από την κάμερα είναι ίσως αυτό που τον ξεχωρίζει από άλλους. «Αυτό που προσπαθώ», είπε στο κοινό, «είναι να διαλέγω ηθοποιούς με τους οποίους θέλω να συνεργαστώ κι όχι απαραίτητα να ακολουθώ τις περιγραφές των χαρακτήρων. Αυτό είναι. Κάνεις την επιλογή (των ηθοποιών) και μετά τους αφήνεις να δοκιμάζουν πράγματα νιώθοντας άνεση και ασφάλεια, εμπλουτίζοντας έτσι την ταινία με την παρουσία τους».
«Οποιοσδήποτε συνεργάτης του Γιώργου», είπε ο μουσικοσυνθέτης Τζέρσκιν Φέντριξ, που για πρώτη φορά δούλευε σε σάουντρακ ταινίας μεγάλου μήκους, «θα παραδεχόταν πως με την άπλετη αυτονομία που σου δίνει σε οδηγεί στο να σκέφτεσαι διαφορετικά σχετικά με τη συμβολή σου... Είχαμε το προνόμιο να δουλέψουμε στον μεγαλύτερο βαθμό των δημιουργικών μας ικανοτήτων».
«Η στιγμή που απόλαυσα πιο πολύ στη συνεργασία μου με τον Γιώργο ήταν η στιγμή που έπρεπε να βρούμε λύση στο πώς θα ταξίδευε η Μπέλα», είπε η σκηνογράφος Σόνα Χιθ. «Ηταν μια δύσκολη περίπτωση γιατί δεν θέλαμε να καταχωρίσουμε την ταινία σε συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Οταν πρότεινα να ταξιδέψει μέσα σε ένα ψάρι, δεν είπε “ναι”, αλλά αυτό έγινε. Κατασκευάσαμε το πλοίο-ψάρι, όπως και κάθε άλλο κομμάτι της ταινίας. Αυτή η προσοχή στη λεπτομέρεια ήταν για μένα μεγάλη χαρά».
«Δεν ξέρω αν πρόκειται για γενναιότητα ή απλά για τρέλα του Γιώργου να ποντάρει σε μας όλους», δήλωσε ο δεύτερος σκηνογράφος της ταινίας, ο Τζέιμς Πράις. «Δεν κατασκευάσαμε πολλά σκηνικά αλλά χτίσαμε ολόκληρες πόλεις σε μακέτες. Ολη η Αλεξάνδρεια είναι μινιατούρα… Το σκεφτόμουν συνεχώς πως με μια ταινία καταφέραμε να δουλέψουμε όσο άλλοι δουλεύουν σε όλη τους την καριέρα. Κι όλα αυτά γιατί μας έδωσε την ελευθερία και μας παρότρυνε να μη φοβηθούμε την αποτυχία. Γι’ αυτό ο Γιώργος κάνει τέτοιες γενναίες και καταπληκτικές ταινίες!»
«Πολύ γρήγορα αποκτήσαμε έναν κωδικό επικοινωνίας», πρόσθεσε η ενδυματολόγος Χόλι Γουόντινγκτον. «Η συνεργασία μας ήταν απίστευτα πλούσια και δημιουργική. Δεν υπήρξε ποτέ καμία υπαγόρευση».
____________________
Την απουσία της υπαγόρευσης επιθυμεί ο σκηνοθέτης και για το κοινό του: «Οι ταινίες πρέπει να έχουν έναν βαθμό ακρίβειας αλλά, ταυτόχρονα, να είναι ανοιχτές σε διαφορετικές ερμηνείες και εμπειρίες. Ελπίζω ότι τα πολιτισμικά ερείσματα και οι προσωπικές εμπειρίες ή μνήμες του κάθε θεατή θα βρουν τη θέση τους στην ταινία, έτσι ώστε αυτοί να αποκομίζουν αυτό που αναζητούν».
Αληθινά, αν το δούμε από μέσα προς τα έξω, το σινεμά χάρισε στον Γιώργο Λάνθιμο τη δυνατότητα να εκφραστεί ασυμβίβαστα. Στον κόσμο του, οι κανόνες της ανθρωπότητας θυσιάζονται στο όραμα για κάτι καινούργιο και απεριόριστο. Στη δική του αναζήτηση καλεί συνεργάτες και θεατές μαζί, ενώ μέσα από το πρίσμα της ματιάς του διακρίνουμε έναν άλλον κόσμο. Έναν κόσμο που θα μπορούσε να υπάρχει ή τέλος πάντων που τολμά να αντιστέκεται σε αυτόν εδώ που, με τις απαρχαιωμένες του απαγορεύσεις και τις κατεστημένες σχέσεις εξουσίας, δεν κερδίζει πια τον σεβασμό μας.
__________________________________
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
1. Poor Things (ταινία)
>2. ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΟΥ ΕΚΔΟΣΗ
ΧΑΜΕΝΑ ΚΟΡΜΙΑ
ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΝΕΑΝΙΚΗ ΖΩΗ ΕΝΟΣ ΓΙΑΤΡΟΥ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΥΓΕΙΑΣ ΤΗΣ ΣΚΩΤΙΑΣ
GRAY ALASDAIRΠαρουσίαση
Τοποθετημένο στη Γλασκώβη και στα περίχωρά της, στην Αλεξάνδρεια και στο Παρίσι της δεκαετίας του 1880, το βιβλίο περιγράφει τις ερωτικές ζωές δύο γιατρών και μιας γυναίκας που ένας από τους δύο έχει δημιουργήσει. Περιέχει μερικούς ανίερους γάμους, αλλά σχεδόν καμία διαστροφή. Τίποτα σ’ αυτές τις σελίδες δεν θα μπορούσε να εκπλήξει τη Μαίρη Σέλεϋ, τον Λιούς Κάρολ ή τον Άρθουρ Κόναν Ντόυλ, όπως και τίποτα δεν θα μπορούσε να κάνει ένα αθώο παιδί να κοκκινίσει. (Από την έκδοση)Περιεχόμενα
1. Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΜΟΥ2. Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΝΙΚΟΥ ΜΠΑΞΤΕΡ
3. Ο ΚΑΒΓΑΣ
4. ΜΙΑ ΣΥΝΑΡΠΑΣΤΙΚΗ ΓΝΩΡΙΜΙΑ
5. Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΜΠΕΛΛΑΣ ΜΠΑΞΤΕΡ
6. ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΤΟΥ ΜΠΑΞΤΕΡ
7. ΣΤΟ ΣΙΝΤΡΙΒΑΝΙ
8. Ο ΑΡΡΑΒΩΝΑΣ
9. ΔΙΠΛΑ ΣΤΟ ΠΑΡΑΘΥΡΟ
10. ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΜΠΕΛΛΑ
11. ΠΑΡΚ ΣΙΡΚΟΥΣ 18
Η ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΚΑΠΤΣΟΥΡΙΝΓΚ
12. Η δημιουργία ενός τρελού
13. ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ
Η ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΤΗΣ ΜΠΕΛΛΑΣ ΜΠΑΞΤΕΡ: Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΜΙΑΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ
14. Γλασκώβη - Οδησσός: Οι τζογαδόροι
15. Οδησσός - Αλεξάνδρεια: Οι ιεραπόστολοι
16. Αλεξάνδρεια - Γιβραλτάρ: Η πικρή σοφία του Άστλεϋ
17. Γιβραλτάρ - Παρίσι: Ο Κάπτσουρινγχ αποχωρεί
18. Παρίσι - Γλασκώβη: Η επιστροφή
19. ΤΟ ΜΙΚΡΟΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
20. Ο ΘΕΟΣ ΔΙΝΕΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
21. ΜΙΑ ΔΙΑΚΟΠΗ
22. Η ΑΛΗΘΕΙΑ: ΤΟ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
23. Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΠΡΑΞΗ ΤΟΥ ΜΠΛΕΣΙΝΓΚΤΟΝ
24. ΑΝΤΙΟ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου