«Χιροσίμα αγάπη μου» ή «Οπενχάιμερ»;

Δημήτρης Παναγιωτάτος*

efsyn.gr 

3–4 λεπτά

---

Τη Χιροσίμα την έζησα στο σινεμά δύο φορές. Την πρώτη ως ερωτική ιστορία ανάμεσα σε μια Γαλλίδα κι έναν Γιαπωνέζο. Τα γυμνά κορμιά τους στις λυτρωτικές στιγμές του έρωτα χαράχτηκαν βαθιά στη μνήμη μου, όταν πρωτοείδα το 1968 την ταινία «Χιροσίμα αγάπη μου» του Αλέν Ρενέ. Το 1973 μετέφρασα και το σενάριο της Μαργκερίτ Ντιράς που κυκλοφόρησε σε βιβλίο.

Τη δεύτερη φορά, 50 χρόνια αργότερα, έζησα τη Χιροσίμα ως αστραφτερή βιογραφία του «πατέρα» της ατομικής βόμβας Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, που ο σκηνοθέτης Κρίστοφερ Νόλαν πραγματεύεται με όρους απόλυτου μεταμοντέρνου έπους μυθοπλασίας.

Από το ογκώδες βιβλίο στο οποίο βασίζεται η ταινία στριμώχνει όσα περισσότερα γεγονότα επιτρέπει η τρίωρη διάρκειά της. Ολα μέσα! Σημαντικά και ασήμαντα, υπέρ και κατά, άλλα προσωπικά και ανούσια και άλλα κρίσιμες επιλογές ζωής. Ανακατέψτε τα καλά, κόψτε τα ξανά και ξανά αμέτρητες φορές, ταξιδέψτε τα μέσα στον χρόνο πίσω-μπρος και πάλι πίσω, άλλοτε σαν δράμα, θρίλερ, πολιτική φαντασία, τρόμο, νουάρ, πειραματικό σινεμά. Ποτίστε τα με τόνους μουσικής που λειτουργεί καταιγιστικά σαν επιβλητική μπαρόκ όπερα...

Με τόση δεξιοτεχνία, κινηματογραφική τεχνική, τόσα χρήματα σ’ αυτή «την πιο ακριβή βιογραφία στο παγκόσμιο σινεμά» σίγουρα πολλοί θα εντυπωσιαστούν. Ομως τι λέει στην πραγματικότητα η ταινία; Ολα και τίποτα. Οι βιογραφίες κρίνονται από το τι επιλέγεις να δείξεις ή να τονίσεις περισσότερο. Ο Νόλαν θεωρεί τον Οπενχάιμερ υπεράνω κριτικής, είτε θετικής είτε αρνητικής. Γι’ αυτό και η ταινία του σχετικοποιεί και εξισώνει τα πάντα. Σε αφοπλίζει προκαλώντας δέος, αλλά η ουσιαστική γνώση και το νόημα του πολέμου μένουν αναπάντητα. Εξάλλου κι αυτά σχετικά παρουσιάζονται στην ταινία: στον πόλεμο θα πέσουν και βόμβες, ακόμα και ατομικές αν χρειαστεί!

Αραγε αυτό χρειαζόταν σήμερα ο κόσμος μας κάτω από την άμεση απειλή ενός τρίτου παγκόσμιου πολέμου; Τη βιογραφία του Οπενχάιμερ ως «Αμερικανού Προμηθέα» (sic); Μα μόνο Προμηθέας δεν ήταν. Ο Προμηθέας, γνήσιος επαναστάτης, έκλεψε τη φωτιά από τους θεούς και χάρισε στους ανθρώπους τη ζωή. Στον Οπενχάιμερ προσφέρθηκαν τα πάντα για να κατασκευάσει μια φωτιά που σκόρπισε μόνο θάνατο και καταστροφή.

Τι απέγιναν τόση ιδιοφυΐα, φιλοδοξίες, σπουδές, τόση γνώση, τόση αγάπη για τη φιλοσοφία και την τέχνη σ’ αυτόν τον άνθρωπο; Διάβαζε Πλάτωνα, αλλά πόσο κατάλαβε τι σημαίνει «πάσα τε επιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης και άλλης αρετής, πανουργία ου σοφία φαίνεται»;

Αντί για το έπος του Νόλαν, που με αφήνει αδιάφορο (αν δεν με θυμώνει κιόλας), η ελεγεία για τον έρωτα, το παρελθόν και τη μνήμη του Αλέν Ρενέ θα με στοιχειώνει για πάντα.

«Τίποτα δεν είδες απ’ τη Χιροσίμα».

Κανείς δεν είδε. Δεν πρόλαβε. Ολα έγιναν στάχτη σε δευτερόλεπτα.

Κι εμείς –οι ζωντανοί;

«Θα σε ξεχάσω. Η σχέση μας θα μου θυμίζει πόσο φριχτό είναι να ξεχνάς».

*Σκηνοθέτης, διευθυντής Film Studies BA, MA New York College, Athens, University of Greenwich, UK

**********************************

Χιροσίμα αγάπη μου

svourakorinthos.espivblogs.net

1959, σε σκηνοθεσία Αλέν Ρενέ, με τους Εμανουέλ Ριβά, Ειτζι Οκάντα, Μπερνάρ Φρεσόν, Στέλλα Ντασάς, Πιερ Μπαρμπό

Η ΙΣΤΟΡΙΑ
Είναι Αύγουστος του 1957 στη Χιροσίμα. Μια νεαρή Γαλλίδα που έχει έρθει να γυρίσει μια ταινία με θέμα την ειρήνη γνωρίζει έναν Ιάπωνα την παραμονή της επιστροφής της στην πατρίδα της. Για ένα εικοσιτετράωρο θα ζήσουν μαζί μια ερωτική ιστορία. Εκείνη δεν ξέρει τίποτα για αυτόν, δεν μπορούν να μιλήσουν για το δράμα της Χιροσίμα, αλλά του διηγείται αυτά που έζησε στη Νεβέρ, στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τότε που αγαπούσε έναν Γερμανό στρατιώτη που σκοτώθηκε.

ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Ο Αλέν Ρενέ ξεκινάει την καριέρα του από πολύ νωρίς, σε ηλικία 12 ετών, γυρίζοντας τις πρώτες μικρού μήκους δουλειές του και στη συνέχεια, μετά από μερικές επιτυχημένες σκηνοθεσίες, μεταξύ των οποίων και το φιλμ ‘Η νύχτα και η καταχνιά’ το 1956, μας χαρίζει την πρώτη του ταινία μυθοπλασίας, ‘Χιροσίμα, αγάπη μου’, το 1959. Η επιτυχία της είναι μεγάλη, το σκηνοθετικό του ταλέντο συναντά την καταξίωση.
Η ταινία βασίζεται εξ ολοκλήρου πάνω στην ανάκληση της μνήμης, ακολουθώντας τα δαιδαλώδη μονοπάτια της και σ΄ αυτό ακριβώς οφείλεται η μορφική της ανακολουθία και οι αφηγηματικές της παρεκκλίσεις. Με κλειδί τη λέξη «θυμάμαι», η οποία ανοίγει τις πύλες της μνήμης και του παρελθόντος χρόνου, η ταινία επαναφέρει στο παρόν, μέσα από τη εφήμερη ερωτική συνάντηση της Γαλλίδας με τον Ιάπωνα, τραυματικές αναμνήσεις από την εποχή του πολέμου: από τη δική της τραυματική εμπειρία στο Νεβέρ και από το πυρηνικό ολοκαύτωμα της Χιροσίμα, με χρήση επικαίρων της εποχής. Η αφήγηση με λυρισμό μεγάλης έντασης και δραματική δύναμη, μετακινείται διαρκώς από το ατομικό στο συλλογικό δράμα, σε μια συγκλονιστική οπτικό-ακουστική σύνθεση. Πώς να ξεχάσεις τη θαυμάσια, μαυρόασπρη φωτογραφία των Σασά Βιερνί (στις σκηνές στη Γαλλία) και του Μιτσίο Τακαχάσι (στις σκηνές στην Ιαπωνία); Την υποβλητική μουσική των Ζωρζ Ντελρί και Τζιοβάνι Φούσκο;

Ο έρωτας απελευθερώνει βαθιά κρυμμένες εικόνες και συναισθήματα, φέρνοντας κοντά τους δύο εραστές και ταυτόχρονα αναδεικνύοντας την υπαρξιακή και πολιτισμική απόσταση που τους χωρίζει. Η ρευστότητα του χρόνου και η υποκειμενικότητα της μνήμης, αποτελούν τον δραματικό άξονα αυτής της αριστουργηματικής ταινίας, καθιστώντας τη θέασή της –κάθε φορά- μια ανεπανάληπτη κινηματογραφική εμπειρία.
Μια ταινία-σταθμός της νουβέλ βαγκ. Η συνάντηση του Ρενέ με τη Μαργκερίτ Ντιράς (έγραψε το σενάριο) έδωσε ένα αξέχαστο φιλμικό ποίημα, με διαλόγους που άφησαν εποχή, ενώ ο τρόπος που προσεγγίζεται το έγκλημα της πυρηνικής βόμβας στη Χιροσίμα παραμένει ακόμα και σήμερα μάθημα σε στρατευμένους κινηματογραφιστές. Πριν απ’ όλα όμως η ταινία είναι η υπέροχη ιστορία ενός έρωτα..

Χιροσίμα, αγάπη μου (1959)