Πασκάλ Μπρυκνέρ: «Ζούμε σε μια εποχή αβεβαιότητας και χάους. Σπάνια συναντιούνται ταυτόχρονα τόσο πολλά αρνητικά στοιχεία, όπως ένας πόλεμος σε ευρωπαϊκό έδαφος, μια επίμονη πανδημία, κλιματική αλλαγή, απειλές από το ριζοσπαστικό Ισλάμ αλλά και η Τουρκία του νέου σουλτάνου Ερντογάν»

Πασκάλ Μπρυκνέρ: «Βιώνουμε έναν νεοπουριτανισμό»

Γιάννης Πανταζόπουλος

lifo.gr 

15.11.2022

0–13 λεπτά

---

Το πιο σημαντικό πράγμα στη ζωή είναι να κρατάς ζωντανή την ενέργεια και την περιέργειά σου γιατί αυτά τα δύο σε κρατούν σε εγρήγορση σε σχέση με τον κόσμο και τους άλλους.

Βιβλίο

Πασκάλ Μπρυκνέρ: «Βιώνουμε έναν νεοπουριτανισμό»

Ο διάσημος Γάλλος συγγραφέας και διανοούμενος μιλά αποκλειστικά στη LiFO για την Ευρώπη, την πολιτική ορθότητα, την πατριαρχία, τη λογοτεχνία και εξηγεί γιατί στις μέρες μας «ο έρωτας έχει μετατραπεί σε όργανο εξουσίας, η ευτυχία έχει γίνει μια καταστροφική αμφιβολία και η απόλαυση ένα συνεχές άγχος».

«Για τρεις θεωρίες, τη νεοφεμινιστική, την αντιρατσιστική και την αποαποικιακή, ο ένοχος είναι πλέον ο λευκός. Υποβιβασμένος σε απλό φορέα του χρώματος του δέρματός του, είναι πλέον ο απεχθής, ο δακτυλοδεικτούμενος, ο υπεύθυνος για όλα τα δεινά», γράφει στο τελευταίο του βιβλίο ο κορυφαίος Γάλλος διανοητής Πασκάλ Μπρυκνέρ.

Το συγγραφικό του πόνημα, καρπός της περιόδου της πανδημίας, φέρει τον τίτλο Ένας σχεδόν τέλειος ένοχος - Κατασκευάζοντας τον λευκό ως αποδιοπομπαίο τράγο και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη (σε μετάφραση του Ανδρέα Παππά). Σε αυτό αναρωτιέται πώς κατέληξε ο «λευκός» άντρας να είναι ο αποδιοπομπαίος τράγος των ημερών µας αλλά και ποιοι μετασχηματισμοί στις δυτικές κοινωνίες δημιούργησαν τους μηχανισμούς που του φορτώνουν την ευθύνη για όλες τις συμφορές της ανθρωπότητας διαχρονικά.

Όταν συναντηθήκαμε διαδικτυακά για να μιλήσουμε με αφορμή το καινούργιο του δοκίμιο βρισκόταν στη Φρανκφούρτη για τη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου. Σήμερα εξακολουθεί να γράφει ασταμάτητα, να δίνει διαλέξεις και να ζει στο παρισινό διαμέρισμά του, το οποίο είναι γεμάτο βιβλία. Είναι ένας άνθρωπος με σκέψη δομημένη, που ασκεί έντονη κριτική σε ό,τι τον ενοχλεί και είναι αλλεργικός στις απόλυτες γενικεύσεις και τους φανατισμούς.

Παραμένει αιρετικός, παρεμβατικός, καυστικός και για κάποιους αμφιλεγόμενος. Το βέβαιο είναι ότι επιλέγει συνειδητά να εκφράζει ελεύθερα τις αντισυμβατικές του απόψεις, πολώνοντας όμως τους αναγνώστες του, γι’ αυτό δεν θεωρείται τυχαία ένας απ’ τους πιο επιδραστικούς Γάλλους διανοουμένους. Αναμφίβολα, είναι ένα πρόσωπο που έχει καταφέρει να χτίσει μια αξιοθαύμαστη καριέρα, ενώ πάντοτε τα βιβλία και τα άρθρα του δημιουργούν συζητήσεις και αντιδράσεις. 

Στη συζήτησή μας αναφέρει συχνά ότι αρνείται να υποκύψει στους κανόνες της πολιτικής ορθότητας και ταυτόχρονα επισημαίνει ότι: «Η προσέγγιση των άκρων, που πιστεύουν ότι μισιούνται, αλλά έχουν πολλά κοινά μεταξύ τους, είναι ίσως το πιο ανησυχητικό γεγονός αυτού του αιώνα». 

Η εποχή μας επικαλύπτει δύο ανταγωνιστικές τάσεις, αυτήν της χειραφέτησης των αισθήσεων και αυτή του πολλαπλασιασμού των ταμπού. Η σύγκρουσή τους χαρακτηρίζει ουσιαστικά την περίοδο που ζούμε.

— Τι εποχή είναι αυτή που ζούμε; Τι θα μας λέγατε;
Νομίζω ότι ζούμε σε μια εποχή αβεβαιότητας και χάους. Σπάνια συναντιούνται ταυτόχρονα τόσο πολλά αρνητικά στοιχεία, όπως ένας πόλεμος σε ευρωπαϊκό έδαφος, μια επίμονη πανδημία, κλιματική αλλαγή, απειλές από το ριζοσπαστικό Ισλάμ αλλά και η Τουρκία του νέου σουλτάνου Ερντογάν.

— Ποιο είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα της Ευρώπης σήμερα;
Το μεγαλύτερο πρόβλημά της και σήμερα και χθες παραμένει η ενότητά της απέναντι στη ρωσική επιθετικότητα στην Ουκρανία. Ο πειρασμός είναι μεγάλος για ορισμένους, όπως η Ουγγαρία, που επιλέγουν να κινούνται μόνοι τους. Ή σαν τη Γερμανία, η οποία προμηθεύεται οπλισμό αποκλειστικά από τους Αμερικανούς. Η Ευρώπη δεν ήξερε ποτέ πώς να οικοδομήσει ένα αυτόνομο αμυντικό σύστημα. Εξαρτάται εξ ολοκλήρου, εκτός από τη Γαλλία και τη Μεγάλη Βρετανία, από τη στρατιωτική ομπρέλα της Βόρειας Αμερικής. Κι αυτό αποτελεί μια άθλια κατάσταση υποταγής.

— Γράφετε στο βιβλίο σας ότι «στις δημοκρατίες της Δύσης, εκεί όπου τα δικαιώματα των μειονοτήτων και των γυναικών τυγχάνουν και μεγαλύτερου σεβασμού, ακούγονται και οι εντονότερες διαμαρτυρίες ενάντια στην παραβίαση θεμελιωδών ελευθεριών». Ποια εξήγηση δίνετε;
Μια κοινωνία φθείρεται πάρα πολύ όταν η επίλυση των προβλημάτων της και οι διεκδικήσεις της έχουν στεφθεί με μεγάλη επιτυχία. Αυτό είναι ο νόμος του Τοκβίλ, που έλεγε ότι «όσο αυξάνεται η ισότητα για τις μειονότητες ή τις γυναίκες τόσο οι υπόλοιπες ανισότητες φαίνονται αφόρητες». Ξεχνάμε λοιπόν την πρόοδο που έγινε και βλέπουμε μόνο τις αποστάσεις που μένουν για να καλύψουμε. Γι’ αυτό και ο ριζοσπαστισμός αυτών των διατυπώσεων προέρχεται πάντα από ευνοούμενες χώρες και φαίνονται εξωφρενικός.

— Θα λέγατε ότι ζούμε ή όχι σε μια περίοδο πατριαρχικής παντοδυναμίας;
Η πατριαρχία βρίσκεται εδώ και πολύ καιρό σε κρίση στον δυτικό κόσμο, τουλάχιστον από τα μέσα του δέκατου ένατου αιώνα. Εξακολουθεί να υπάρχει σε μικρότερο βαθμό σε ορισμένα επαγγέλματα, αλλά σιγά σιγά οι γυναίκες κατακτούν τον δημόσιο χώρο, μπαίνουν σε επαγγέλματα που ανήκαν σε άνδρες, πετυχαίνουν σε χώρους όπως η Δικαιοσύνη ή η Ιατρική·σύντομα θα έχουν πετύχει ισότητα και στον πολιτικό κόσμο. Αυτή είναι μια εξαιρετική εξέλιξη. Από την άλλη πλευρά, η πατριαρχία είναι ακόμα ζωντανή και σκληρή στις παραδοσιακές κοινωνίες, στην Αφρική και σε ολόκληρο τον αραβικό και μουσουλμανικό κόσμο. Κάτι γνωρίζουν οι Ιρανές που πεθαίνουν από τις σφαίρες της θρησκόληπτης αστυνομίας αλλά και από τη συνένοχη σιωπή των δυτικών φεμινιστριών μας.

ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Πασκάλ Μπρυκνέρ, Ένας σχεδόν τέλειος ένοχος, Εκδόσεις Πατάκη

— Στο βιβλίο σας λέτε ότι «όλα είναι βιασμός στην καθημερινότητα: το βλέμμα των περαστικών, το ύποπτο βάδισμά τους, η νοοτροπία τους, ακόμα και ο αέρας που αναπνέουμε». Και αναρωτιέστε αν βιαζόμαστε όλοι. Γιατί;
Όπως αναφέρω και στο βιβλίο, αν στις Ηνωμένες Πολιτείες μπεις στο ασανσέρ μαζί με μια γυναίκα και εκείνη αισθανθεί άβολα με την παρουσία σου, μπορεί να καλέσει την αστυνομία. Η παρουσία σου στο ασανσέρ θεωρείται ως δυνάμει αδίκημα. Αν όμως ο βιασμός είναι παντού, τελικά δεν είναι πουθενά. Αν όλα είναι βιασμός, η λέξη χάνει το όποιο νόημά της. Επομένως, το να θεωρούμε ότι τα πάντα είναι βιασμός, όταν αυτός απαγορεύεται από τους νόμους και το Σύνταγμα, είναι ένα απερίφραστο ψέμα. Εκτός αν πιστεύετε ότι οποιοδήποτε λάγνο βλέμμα ενός άνδρα προς μια γυναίκα είναι ήδη βιασμός, ότι η ανδρική ανατομία μάς καταδικάζει έτσι κι αλλιώς σε επιθετικότητα και βία. Ποιος είναι ο στόχος ενός ορισμένου φεμινισμού; Να χειραφετήσει τις γυναίκες ή να τις κρατάει φοβισμένες, ώστε έτσι να τις ποδηγετεί; Έχουν περάσει πενήντα χρόνια από τη λεγόμενη «σεξουαλική επανάσταση» και σήμερα βλέπουμε ότι όλα έχουν αλλάξει μορφή και περιεχόμενο. Ο έρωτας έχει μετατραπεί σε όργανο εξουσίας, η ευτυχία έχει γίνει μια καταστροφική αμφιβολία και η απόλαυση ένα συνεχές άγχος. Όμως δεν βρισκόμαστε σε εκείνη την εποχή του φεμινισμού, βιώνουμε πια έναν νεοπουριτανισμό που ελλοχεύει πίσω από τη δήθεν προστασία των γυναικών για να απαγορεύσει την έλξη μεταξύ των φύλων. Ο έρωτας πρέπει, στο μέτρο του δυνατού, να παραμείνει γιορτή. Αν οι εραστές μετατραπούν σε ελεγκτές που κόβουν κλήσεις στους παραβάτες, θα χαθούν η μαγεία και η ανεμελιά της ερωτικής πράξης.

— Όσον αφορά τα διεθνή ζητήματα, πιστεύετε ότι σήμερα θα μπορούσε να αναζωπυρωθεί μια σύγκρουση πολιτισμών;
Υπάρχει φυσικά μια σύγκρουση πολιτισμών και καθεστώτων εκ μέρους εκείνων που είναι ενωμένοι εναντίον της δημοκρατικής Δύσης, που γοητεύει και παράλληλα ανησυχεί. Η Κίνα, η Ρωσία, η Τουρκία, το Ιράν, η Βόρεια Κορέα, καθεμία από αυτές τις χώρες, για τους δικούς της λόγους αποστρέφεται τη δημοκρατία και θέλει να επιβάλει τα αυτοκρατορικά της σχέδια. Δυστυχώς, το δικαίωμα στην ανοχή και στον πλουραλισμό γίνεται όλο και πιο σπάνιο σε αυτόν τον πλανήτη.

O Πασκάλ Μπρυκνέρ με τον γιο του Έρικ το 1980.

— Ποιος είναι ο ρόλος των διανοουμένων σε μια τόσο κρίσιμη καμπή; Γράφετε στο βιβλίο σας ότι «στις Ηνωμένες Πολιτείες, το σύνολο της πνευματικής ζωής απειλείται με θάνατο εξαιτίας “αντισυμβατικών” αντιλήψεων. Εκδότες, δημοσιογράφοι, ερευνητές, καθηγητές απολύονται για δηλώσεις τους ή για τις προτιμήσεις τους. Συγγραφείς παύουν να εκδίδονται αν παρεκκλίνουν από το θεωρούμενο πολιτικά ορθό».
Ο ρόλος των διανοουμένων είναι να φέρνουν λίγο φως, να μας δείχνουν τι διαδρομή θα ακολουθήσουμε για να κατανοήσουμε τα σκοτάδια που μας περιτριγυρίζουν. Στις Ηνωμένες Πολιτείες η άποψη αυτή αλλάζει και αυτό το δείχνει ξεκάθαρα η επιρροή της ιδεολογίας του «Wokeism» (η κουλτούρα του εξοστρακισμού). Ένα παράδειγμα είναι η αφαίρεση του δικαιώματος του λόγου από ομιλητές σε πανεπιστήμια, όταν οι απόψεις τους δεν συμφωνούν με τις δικές τους, παραμένει ισχυρή στις πανεπιστημιουπόλεις. Σύμφωνα με αυτό το νέο είδος λογοκρισίας, ο πολιτισμός δεν θα είναι πλέον αυτό το ενθουσιώδες, εντυπωσιακό και, θα σας έλεγα, ανησυχητικό άνοιγμα σε άγνωστους κόσμους αλλά ένας εγκλεισμός του εγώ σε απόρθητα, προστατευτικά τείχη.

— Δεν πιστεύετε ότι ο ερωτισμός και ο ηδονισμός εξακολουθούν να έχουν μεγάλη δύναμη στην κοινωνία;
Η επιθυμία και η λίμπιντο παραμένουν πολύ σημαντικές στις μέρες μας, όπως και στο παρελθόν. Οι απαγορεύσεις που τους τίθενται απλώς τις ενισχύουν. Η εποχή μας επικαλύπτει δύο ανταγωνιστικές τάσεις, αυτήν της χειραφέτησης των αισθήσεων και αυτή του πολλαπλασιασμού των ταμπού. Η σύγκρουσή τους χαρακτηρίζει ουσιαστικά την περίοδο που ζούμε.

— Τι ρόλο παίζει η λογοτεχνία στη ζωή σας; Υπάρχουν πράγματα που ανακαλύψατε για τον εαυτό σας μέσα από τη συγγραφή;
Η λογοτεχνία και η συγγραφή είναι ο λόγος που ζω. Δεν περνάει μέρα χωρίς να γράψω μια σελίδα ή να διαβάσω ένα βιβλίο, ή τουλάχιστον ένα κεφάλαιο. Ο μόνος μου φόβος είναι να στερηθώ μια μέρα την έμπνευση ή να μην μπορώ πλέον να εκτιμήσω τον καινοτόμο τρόπο ενός μυθιστορήματος, την ομορφιά ενός στυλ. Το να γράφουμε σημαίνει να ανακαλύπτουμε αυτό που σκεφτήκαμε καθώς ξετυλίγεται ο προβληματισμός: εφευρίσκουμε τον εαυτό μας πιστεύοντας ό,τι λέμε σ’ εμάς τους ίδιους και αυτό είναι που σκιαγραφεί το μονοπάτι μιας γραφής, αυτή την ασύγκριτη δημιουργική διαδρομή. Μια όμορφη ιδέα για ένα δοκίμιο ή ένα μυθιστόρημα είναι ένας θησαυρός για τον οποίο θα έδινα πολλά υλικά πλούτη.

— Τι θεωρείτε σημαντικό στη ζωή;
Το πιο σημαντικό πράγμα στη ζωή είναι να κρατάς ζωντανή την ενέργεια και την περιέργειά σου γιατί αυτά τα δύο σε κρατούν σε εγρήγορση σε σχέση με τον κόσμο και τους άλλους. Το πρώτιστο είναι να μπορείς να διατηρείς αμείωτο αυτό που οι αρχαίοι Έλληνες αποκαλούσαν «θαυμάζειν», δηλαδή την ικανότητα να εκπλήσσεσαι από τον κόσμο και τις καταστάσεις της καθημερινής ζωής. Επίσης, ότι είμαι ακόμα ζωντανός, ικανός να αγαπώ, να δουλεύω, να σκαρφαλώνω σε ένα βουνό, να ταξιδεύω. Αυτό λέγεται «θαύμα» και ευχαριστώ καθημερινά το Θεό που μου το παραχώρησε.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΕΔΩ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.