ΤΟ ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΥ ΑΠΟ ΕΝΑΝ ΕΛΛΗΝΑ
Ο ΖΑΝ ΜΟΡΕΑΣ ΚΑΙ Ο ΓΑΛΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΥΓΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΧΡΟΝΩΝ
18 Σεπτεμβρίου 1886
Ο Ζαν Μορεάς (Jean Moreas) ,
κατά κόσμον Ιωάννης Παπαδιαμαντόπουλος,
(Αθήνα: 1856- Παρίσι:1910),
δημοσιεύει στην εφημερίδα Φιγκαρό
το "Μανιφέστο του συμβολισμού",
ένα κείμενο που αντιτίθεται στο νατουραλισμό του Ζολά,
στον Παρνασσισμό , στην αισθητική του Ρεαλισμού
και στην αυστηρή λογική προφάνεια του στίχου.
Ο Συμβολισμός που προτείνει στην Ποίηση και,
κατ΄επέκταση, στην Τέχνη,
πρέπει, υποστηρίζει, να επιζητεί την υποβολή.
Αυτή θα γίνει κατορθωτή μέσα από την ανάδειξη
της μουσικότητας των λέξεων και την εξύψωση
της πραγματικότητας στο επίπεδο της
ιδέας και του συμβόλου, επιδιώκοντας να εκφράσει
τις λεπτότερες αποχρώσεις των εντυπώσεων
και των ψυχικών καταστάσεων.
Ο Μορεάς θεωρεί ως πρωτεργάτες του συμβολισμού τους
ποιητές του καιρού του Μποντλέρ, Ριμπό, Βερλέν και Μαλαρμέ.
Το γαλλικό συμβολιστικό κίνημα θα συναντηθεί με
το γερμανικό ρομαντισμό και τους Άγγλους προραφαηλίτες
και θα πάρει διεθνείς διαστάσεις μέσα από τα έργα
των Βέλγων Μέτερλινγκ και Βεράρεν, του Άγγλου
Όσκαρ Ουάιλντ, του Γερμανού Στέφαν Γκεόργκε κ.ά.
Depuis deux ans, la presse
parisienne s'est beaucoup occupée d'une école de poètes
et de prosateurs dits "décadents". Le conteur du Thé chez
Miranda (en collaboration avec M. Paul Adam, l'auteur de Soi), le poète
des Syrtes et des Cantilènes, M. Jean Moréas, un des plus
en vue parmi ces révolutionnaires des lettres, a formulé,
sur notre demande, pour les lecteurs du Supplément, les principes
fondamentaux de la nouvelle manifestation d'art.
paru dans Le Figaro, le samedi18 septembre 1886
Supplément littéraire, p.1-2.
Comme tous les arts, la littérature évolue
: évolution cyclique avec des retours strictement déterminés
et qui se compliquent des diverses modifications apportées par la
marche du temps et les bouleversements des milieux. Il serait superflu
de faire observer que chaque nouvelle phase évolutive de l'art correspond
exactement à la décrépitude sénile, à
l'inéluctable fin de l'école immédiatement antérieure.
Deux exemples suffiront : Ronsard triomphe de l'impuissance des derniers
imitateurs de Marot, le romantisme éploie ses oriflammes sur les
décombres classiques mal gardés par Casimir Delavigne et
Étienne de Jouy. C'est que toute manifestation d'art arrive fatalement
à s'appauvrir, à s'épuiser ; alors, de copie en copie,
d'imitation en imitation, ce qui fut plein de sève et de fraîcheur
se dessèche et se recroqueville ; ce qui fut le neuf et le spontané
devient le poncif et le lieu commun.
Ainsi le romantisme, après avoir sonné
tous les tumultueux tocsins de la révolte, après avoir eu
ses jours de gloire et de bataille, perdit de sa force et de sa grâce,
abdiqua ses audaces héroïques, se fit rangé, sceptique
et plein de bon sens ; dans l'honorable et mesquine tentative des Parnassiens,
il espéra de fallacieux renouveaux, puis finalement, tel un monarque
tombé en enfance, il se laissa déposer par le naturalisme
auquel on ne peut accorder sérieusement qu'une valeur de protestation,
légitime mais mal avisée, contre les fadeurs de quelques
romanciers alors à la mode.
Une nouvelle manifestation d'art était donc
attendue, nécessaire, inévitable. Cette manifestation, couvée
depuis longtemps, vient d'éclore. Et toutes les anodines facéties
des joyeux de la presse, toutes les inquiétudes des critiques graves,
toute la mauvaise humeur du public surpris dans ses nonchalances moutonnières
ne font qu'affirmer chaque jour davantage la vitalité de l'évolution
actuelle dans les lettres françaises, cette évolution que
des juges pressés notèrent, par une incroyable antinomie,
de décadence. Remarquez pourtant que les littératures décadentes
se révèlent essentiellement coriaces, filandreuses, timorées
et serviles : toutes les tragédies de Voltaire, par exemple, sont
marquées de ces tavelures de décadence. Et que peut-on reprocher,
que reproche-t-on à la nouvelle école ? L'abus de la pompe,
l'étrangeté de la métaphore, un vocabulaire neuf ou
les harmonies se combinent avec les couleurs et les lignes : caractéristiques
de toute renaissance.
Nous avons déjà proposé la
dénomination de symbolisme comme la seule capable de désigner
raisonnablement la tendance actuelle de l'esprit créateur en art.
Cette dénomination peut être maintenue.
Il a été dit au commencement de cet
article que les évolutions d'art offrent un caractère cyclique
extrêmement compliqué de divergences : ainsi, pour suivre
l'exacte filiation de la nouvelle école, il faudrait remonter jusqu'à
certains poèmes d'Alfred de Vigny, jusques à Shakespeare,
jusqu'aux mystiques, plus loin encore. Ces questions demanderaient un volume
de commentaires ; disons donc que Charles Baudelaire doit être considéré
comme le véritable précurseur du mouvement actuel ; M. Stéphane
Mallarmé le lotit du sens du mystère et de l'ineffable ;
M. Paul Verlaine brisa en son honneur les cruelles entraves du vers que
les doigts prestigieux de M. Théodore de Banville avaient assoupli
auparavant. Cependant le Suprême enchantement n'est pas encore consommé
: un labeur opiniâtre et jaloux sollicite les nouveaux venus.
***
Ennemie de l'enseignement, la déclamation,
la fausse sensibilité, la description objective, la poésie
symbolique cherche à vêtir l’Idée d'une forme sensible
qui, néanmoins, ne serait pas son but à elle-même,
mais qui, tout en servant à exprimer l'Idée, demeurerait
sujette. L'Idée, à son tour, ne doit point se laisser voir
privée des somptueuses simarres des analogies extérieures
; car le caractère essentiel de l'art symbolique consiste à
ne jamais aller jusqu'à la concentration de l'Idée en soi.
Ainsi, dans cet art, les tableaux de la nature, les actions des humains,
tous les phénomènes concrets ne sauraient se manifester eux-mêmes
; ce sont là des apparences sensibles destinées à
représenter leurs affinités ésotériques avec
des Idées primordiales.
L'accusation d'obscurité lancée contre
une telle esthétique par des lecteurs à bâtons rompus
n'a rien qui puisse surprendre. Mais qu'y faire ? Les Pythiques
de Pindare, l’Hamlet de Shakespeare, la Vita Nuova de Dante,
le Second Faust de Goethe, la Tentation de Saint-Antoine
de Flaubert ne furent-ils pas aussi taxés d'ambiguïté
?
Pour la traduction exacte de sa synthèse,
il faut au symbolisme un style archétype et complexe ; d'impollués
vocables, la période qui s'arc-boute alternant avec la période
aux défaillances ondulées, les pléonasmes significatifs,
les mystérieuses ellipses, l'anacoluthe en suspens, tout trop hardi
et multiforme ; enfin la bonne langue – instaurée et modernisée
–, la bonne et luxuriante et fringante langue française d'avant
les Vaugelas et les Boileau-Despréaux, la langue de François
Rabelais et de Philippe de Commines, de Villon, de Ruteboeuf et de tant
d'autres écrivains libres et dardant le terme acut du langage, tels
des Toxotes de Thrace leurs flèches sinueuses.
Le Rythme : l'ancienne métrique avivée
; un désordre savamment ordonné ; la rime illucescente et
martelée comme un bouclier d'or et d'airain, auprès de la
rime aux fluidités absconses ; l'alexandrin à arrêts
multiples et mobiles ; l'emploi de certains nombres premiers – sept, neuf,
onze, treize – résolus en les diverses combinaisons rythmiques dont
ils sont les sommes.
ΣΥΝΕΧΙΣΤΕ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΣΗ =>Jean MORÉAS, "Manifeste du symbolisme", Le Figaro, 18 ..
Ζαν Μορεάς, Μανιφέστο του συμβολισμού (Μετάφραση)
Όπως όλες οι τέχνες, η λογοτεχνία εξελίσσεται: εξέλιξη κυκλική με παλινδρομήσεις αυστηρά καθορισμένες που περιπλέκονται από ποικίλες τροποποιήσεις, τις οποίες επιφέρουν το πέρασμα του χρόνου και οι αναστατώσεις των χωρών. Θα ήταν περιττό να παρατηρήσουμε πως κάθε καινούρια εξελικτική φάση της τέχνης αντιστοιχεί ακριβώς στο έσχατο γήρας, στο αναπόφευκτο τέλος της αμέσως προηγούμενης σχολής. Δυο παραδείγματα αρκούν: ο Ronsard θριαμβεύει πάνω στην αδυναμία των τελευταίο μιμητών του Marot, ο ρομαντισμός ξεδιπλώνει τα λάβαρά του πάνω στα κλασσικά ερείπια, που τα φυλάγουν άσκημα οι Baour Lormian και Etienne de Jouy. Το γεγονός αυτό οφείλεται στο ότι κάθε εκδήλωση της τέχνης φτάνει μοιραία στην πτώχευση και στη φθορά. Τότε, από αντιγραφή σε αντιγραφή, από μίμηση σε μίμηση, ό,τι ήταν γεμάτο σφρίγος και φρεσκάδα αποξηραίνεται και ζαρώνει ό,τι ήταν νέο και αυθόρμητο γίνεται χυδαίο και κοινότοπο.
Έτσι ο ρομαντισμός, αφού σήμανε τα θορυβώδη εγερτήρια της επανάστασης, αφού γνώρισε τις μέρες δόξας του και τις μάχες του, έχασε τη δύναμη και τη γοητεία του, απαρνήθηκε την ηρωική του τόλμη, έγινε συνετός, σκεπτικιστής, και υπέρμαχος της κοινής λογικής. Στην έντιμη και πενιχρή απόπειρα των Παρνασσιστών, θα ελπίσει σε απατηλές ανανεώσεις, έπειτα τελικά, ίδιος με παλίμπαιδα μονάρχη, θα αφεθεί να καταλυθεί από το νατουραλισμό στον οποίον μπορεί κανείς να αποδώσει μόνο στα σοβαρά, μιαν αξία δικαιολογημένης διαμαρτυρίας, πολύ κακότεχνης όμως, ενάντια στις αηδίες, μερικών μυθιστοριογράφων που ήταν τότε στη μόδα.
Μια νέα εκδήλωση τέχνης λοιπόν αναμενόταν, που ήταν αναγκαία και αναπόφευκτη. Αυτή η από καιρό εκκολαπτόμενη εκδήλωση, βγήκε σε φως. Και όλοι οι ανώνυμοι αστεϊσμοί των φαιδρών του Τύπου, όλες οι ανησυχίες των βαρύγδουπων κριτικών, όλη η δυσθυμία του έκπληκτου πλήθους μες στο νωθρό πετσί τους επιβεβαιώνουν κάθε μέρα και πιο πολύ τη ζωντάνια της τωρινής εξέλιξης των γαλλικών γραμμάτων, την εξέλιξη που, βιαστικοί δικαστές, χαρακτήρισαν, από μια ανεξήγητη αντινομία, σαν παρακμή. Σημειώστε όμως πως οι παρακμιακές λογοτεχνίες αποκαλύπτονται ουσιαστικά ευτελείς, ασαφείς, θεοφοβούμενες και δουλικές: όλες οι τραγωδίες του Voltaire, π.χ., χαρακτηρίζονται απ’αυτά τα στολίδια της παρακμής. Και σε τι μπορεί να ψάξει κανείς, να ψάξει τη νέα σχολή; Για την κατάχρηση του πομπώδους ύφους, την παράξενη μεταφορά, για ένα νέο λεξιλόγιο όπου οι αρμονίες συνδυάζονται με τα χρώματα και τις γραμμές: χαρακτηριστικά κάθε αναγέννησης.
Προτείναμε ήδη την επωνυμία Συμβολισμός σαν τη μόνη ικανή να προσδιορίσει ορθά την τωρινή τάση του δημιουργικού πνεύματος στην τέχνη. Αυτή η επωνυμία μπορεί να διατηρηθεί.
Ειπώθηκε, στην αρχή αυτού του άρθρου, πως οι εξελίξεις στην τέχνη προσφέρουν ένα χαρακτήρα κυκλικό που περιπλέκεται πολύ από διχογνωμίες. Έτσι, για να παρακολουθήσουμε την ακριβή γενεαλογία της νέας σχολής, θα πρέπει να ανατρέξουμε μέχρι κάποια ποιήματα του Αlfred de Vigny, μέχρι τον Shakespeare, μέχρι του μυστικούς και πιο μακριά ακόμη. Αυτό το ζήτημα θα απαιτούσε ένα τόμο με σχόλια. Ας πούμε λοιπόν πως ο Charles Baudelaire θα πρέπει να θεωρείται ως ο πραγματικός πρόδρομος του παρόντος κινήματος. Ο κ. Stephane Mallarme, ο προικισμένος με την αίσθηση του μυστηρίου και του ανείπωτου, ο κ. Paul Verlaine που έσπασε, προς δόξαν του, τα σκληρά δεσμά του στλιχου που τα γοητευτικά χέρια του κ. Theodore de Banville είχαν προηγουμένως απαλύνει. Όμως η Supreme Enchantment (Υπέρτατη Μαγεία) δεν συμπληρώθηκε ακόμη: ένα πεισματικό και ζηλότυπο έργο εκλιπαρεί τους νεοφώτιστους.
***
Εχθρική απέναντι στη διδασκαλία, στην κομπορρημοσύνη, στην ψεύτικη ευαισθησία, στην αντικειμενική περιγραφή, η συμβολιστική ποίηση επιδιώκει: να ντύσει την Ιδέα με μια αισθητική μορφή, που, υπηρετώντας την έκφραση της Ιδέας, θα μένει υποκείμενη σε κείνη. Η Ιδέα, με τη σειρά της, δεν πρέπει να στερηθεί με κανένα τρόπο τις πολυτελείς επενδύσεις των εξωτερικών αναλογιών. Γιατί ο ουσιώδης χαρακτήρας της τέχνης του συμβολισμού συνίσταται στο να μην πηγαίνεις ποτέ μέχρι την σύλληψη της Ιδέας καθαυτής. Έτσι, σ’αυτή την τέχνη, οι πίνακες της φύσης, οι πράξεις των ανθρώπων, όλα τα συγκεκριμένα φαινόμενα δεν θα μπορούσαν να εκδηλωθούν αυτά καθαυτά: πρόκειται εδώ για αισθητά φαινόμενα πρρορισμένα να αναπαραστήσουν τις εσωτερικές τους σχέσεις με αρχέτυπες Ιδέες,
Η κατηγορία της σκοτεινότητας που εκτοξεύεται ενάντια σε μια τέτοια αισθητική από ευκαιριακούς αναγνώστες δεν μας εκπλήσσει καθόλου. Αλλά τι να γίνει; Τα Πυθικά του Πίνδαρου, o Άμλετ του Shakespeare, η Vita Nuova (Καινούρια ζωή) του Dante, το Second Faust (Ο Δεύτερος Φάουστ) του Goethe, το Tentation de saint Antoine(ο πειρασμός του Αγίου Αντωνίου) του Flaubert δεν κατηγορήθηκαν για αμφιλογία;
Για την ακριβή ερμηνεία της σύνθεσης του, ο συμβολισμός χρειάζεται ένα στυλ αρχέτυπο και σύνθετο: αμόλυντες λέξεις, η περίοδος που υποστηρίζεται να εναλλάσσεται με την περίοδο των κυματοειδών εξασθενήσεων, οι εμφαντικοί πλεονασμοί, οι μυστηριώδης ελλείψεις, η αβεβαιότητα του ανακόλουθου, κάθε πολύμορφη και τολμηρή τροπή: τέλος η καλή γλώσσα-ανακαινισμένη και εκσυγχρονισμένη-, η καλή και άφθονη και σφριγηλή γαλλική γλώσσα πριν από τους Vaugelas και τους Boileau-Despreaux, η γλώσσα του Francois Rabelais και του Phillippe de Commines, του Villon, του Ruteboeuf και τόσων άλλων ελεύθερων συγγραφέων που εξακοντίζουν την οξεία έκφραση του λόγου, όπως οι τοξότες της Θράκης τα ελικοειδή τους βέλη.
Ο ΡΥΘΜΟΣ: Η αρχαία μετρική αναζωογονημένη μια αταξία σοφά κατευθυνόμενη η αστραφτερή και σφυρηλατημένη σαν χρυσοχάλκινη ασπίδα ρίμα, πλάι στη ρίμα με τις απόκρυφες ρευστότητες ο αλεξανδρινός στοίχος με τις πολλές και κινητές παύσεις η χρήση μερικών περιττών συλλαβών.
(Εφ. «Figaro», 18 Σεπτεμβριου 1886)
Ζαν Μορεάς (1856-1910) - Βικιπαίδεια
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου