Αναζητώντας την αρχέγονη Θεσσαλονίκη: τα καταπληκτικά ευρήματα των αρχαιολογικών ανασκαφών μέσα και έξω από τη σύγχρονη πόλη

Αναζητώντας την αρχέγονη Θεσσαλονίκη

ΚΕΙΜΕΝΟ : Ελένη Μανακίδου
Αρχαιογνώμων:ellinondiktyo.blogspot.com

Ξεκινώντας από τη λεγόμενη Εποχή του Σιδήρου, από τον 11ο αιώνα (που διαδέχεται την Εποχή του Χαλκού) και φτάνοντας μέχρι τα κλασικά χρόνια στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ., κάνοντας μια διαδρομή επτά και πλέον αιώνων.

ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΣ ΤΙΤΛΟΣ :Οικισμοί των ιστορικών χρόνων στον μυχό του Θερμαϊκού κόλπου

Η απόφαση του στρατηγού και μετέπειτα βασιλιά της Μακεδονίας Κασσάνδρου να ιδρύσει το 316/315 π.Χ. μια νέα πόλη στον μυχό του Θερμαϊκού κόλπου, τη Θεσσαλονίκη, συνενώνοντας 26 γειτονικές κωμοπόλεις, άνοιξε μια νέα σελίδα στην ιστορία της περιοχής. Δημιουργήθηκε, έτσι, για πρώτη φορά ένα μεγάλο αστικό κέντρο με καίρια γεωγραφική θέση και πολλές δυνατότητες πολεοδομικής και οικονομικής ανάπτυξης.




Ιδιαίτερη σημασία είχε η ίδρυση της πόλης σε ένα προστατευμένο και κομβικό σημείο για τη χερσαία επικοινωνία μεταξύ Ανατολής και Δύσης, κοντά στο ρου των πλωτών ποταμών που κατέβαιναν από το Βορρά αλλά και με ασφαλή πρόσβαση από τη θάλασσα στα νότια.

Ο γεωγράφος Στράβων από την Αμάσεια του Πόντου (έζησε στα τέλη του 1ου αι. π.Χ. με αρχές του 1ου αι. μ.Χ., το έργο του Γεωγραφικά δυστυχώς δεν σώθηκε αυτούσιο, αλλά είναι γνωστό από δύο «επιτομές», δηλαδή περιλήψεις, 21Ε και 24Ε) μνημονεύει το γεγονός της ίδρυσης της νέας πόλης ως εξής: «Μετά δέ Ἀξιόν Ἐχέδωρος ἐν σταδίοις εἴκοσιν, είτα Θεσσαλονίκεια Κασάνδρου κτίσμα ἐν ἄλλοις τετταράκοντα καί ἡ Ἐγνατία ὁδός. Ἐπωνόμασε δέ την πόλιν από της εαυτού γυναικός Θεσσαλονίκης, Φιλίππου δε του Αμύντου θυγατρός, καθελών τα ἐν τη Κρουσίδι πολίσματα καί τα ἐν τω Θερμαίω κόλπω περί έξ καί εἴκοσι καί συνοικίσας εἰς εν. Η δε μητρόπολις της νυν Μακεδονίας ἐστί». 

Από το παραπάνω απόσπασμα αντλούμε τις εξής βασικές πληροφορίες:
α) ότι η πόλη βρίσκεται δυτικά των ποταμών Αξιού και Εχέδωρου (δηλαδή του σημερινού Γαλλικού) και κοντά στη ρωμαϊκή Εγνατία Οδό (που υπήρχε στην εποχή του),
β) ότι το όνομά της οφείλεται στη σύζυγο του Κασσάνδρου, Θεσσαλονίκη, που γνωρίζουμε ότι ήταν κόρη του Φιλίππου Β΄ από τη Θεσσαλή παλλακίδα του Νικησίπολη και έτσι ετεροθαλής αδελφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου Γ΄,
 γ) ότι μεταφέρθηκε πληθυσμός από 26 μικρούς οικισμούς («πολίσματα») που προϋπήρχαν στην περιοχή της Κρουσίδας και του Θερμαϊκού και εγκαταστάθηκε στη μεγαλύτερη νέα πόλη. Κρουσίς ονομαζόταν στην αρχαιότητα η επικράτεια που εκτεινόταν κατά μήκος των νοτιοανατολικών ακτών του Θερμαϊκού, από το Μεγάλο Έμβολο στην περιοχή της σημερινής Νέας Μηχανιώνας μέχρι την Κασσάνδρα και στα ανατολικά μέχρι τα Βασιλικά στην κοιλάδα του ποταμού Ανθεμούντα.

Σχετικά με τους διάφορους οικισμούς που βρίσκονταν κατά μήκος των ακτών του Θερμαϊκού, χρειάζεται να έχουμε υπόψη μας ότι η ακτογραμμή έχει αλλάξει αρκετά μέχρι τις μέρες μας, κυρίως λόγω των έντονων προσχώσεων των ποταμών που εκβάλλουν δυτικά της Θεσσαλονίκης και της ανόδου της στάθμης της θάλασσας (αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι τον 5ο αι. π.Χ. η μετέπειτα πρωτεύουσα του μακεδονικού βασιλείου, η Πέλλα, ήταν παραθαλάσσια), επομένως το ίδιο θα ίσχυε και για άλλες θέσεις που σήμερα απέχουν αρκετά από την ακτή.

ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΠΕΛΛΑΣ  

Γύρω από τον οικισμό, κατά μήκος των αρχαίων δρόμων, εντοπίστηκαν έως τώρα τέσσερα νεκροταφεία: το νότιο, το νοτιοδυτικό, το ανατολικό και το δυτικό, που χρονολογούνται από την εποχή του Σιδήρου έως και τα πρώιμα ελληνιστικά χρόνια. Το νότιο νεκροταφείο περιείχε τάφους της εποχής του Σιδήρου με κτερίσματα χάλκινα κοσμήματα και σιδερένια όπλα. Το νοτιοδυτικό νεκροταφείο περιείχε λακκοειδείς και κεραμοσκεπείς τάφους των κλασικών και των πρώιμων ελληνιστικών χρόνων. Στο δυτικό νεκροταφείο βρέθηκαν ταφές της ύστερης εποχής του Σιδήρου, της αρχαϊκής εποχής, των κλασικών και των πρώιμων ελληνιστικών χρόνων, με πλούσια κτερίσματα (όπλα, κοσμήματα, νεκρικά προσωπεία και ελάσματα, ειδώλια, ομοιώματα αμαξών, μετάλλινα σκεύη και πολλά πήλινα αγγεία εισηγμένα από την Κόρινθο, την Αττική και την ανατολική Ελλάδα), τα οποία αποδεικνύουν τη σημασία του Αρχοντικού ως κυρίαρχου αστικού κέντρου, που είχε στον έλεγχό του μια εκτεταμένη εύφορη περιοχή. Τέλος, στο ανατολικό νεκροταφείο έχουν εντοπιστεί, επίσης, ταφές των αρχαϊκών χρόνων με πλούσια κτερίσματα, όπως και στο δυτικό.

Ορισμένα από τα πολίσματα που συνενώθηκαν αναφέρονται ονομαστικά στην ίδια «επιτομή» από το έργο του Στράβωνα: «Τῶν δὲ συνοικισθεισῶν ην Ἀπολλωνία καί Χαλάστρα καί Θέρμα καί Γαρησκός καί Αἴνεια καί Κισσός». Στην άλλη «επιτομή» αναφέρονται τα εξής: «… Θεσσαλονίκη ἐστί πόλις, ἣ πρότερον Θέρμη ἐκαλεῖτο. Κτίσμα δ’ ἐστί Κασσάνδρου…. Μετώκισε δὲ τὰ πέριξ πολίχνια εἰς αὐτή, οἷον Χαλάστραν, Αἴνειαν, Κισσόν καί τινα καί ἄλλα». Καμία από τις σωζόμενες αρχαίες πηγές δεν μας παραδίδει και τα 26 ονόματα των πολισμάτων. Ούτε αναφέρεται αν και ποια από αυτά καταργήθηκαν ή ποια συνέχισαν να υπάρχουν και μετά την ίδρυση της νέας πόλης.

ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΑΙΝΙΑΣ 

Στη νότια παραλία της χερσονήσου που απολήγει στο ακρωτήριο Μεγάλο Έμβολο ή Καραμπουρνού, στη νοτιοανατολική ακτή του Θερμαϊκού κόλπου, η τραπεζιόσχημη Τούμπα Τάμπια ή Κουμ-Καλέ έχει ταυτιστεί με την αρχαία Αίνεια. Η ίδρυσή της αποδιδόταν από τους αρχαίους στον Αινεία και τους Τρώες. Στην περιοχή αυτή έχουν βρεθεί τρεις μεγάλοι τύμβοι στην τοποθεσία «Τούμπες» (τύμβος Α, Β και Γ, που χρονολογούνται στο β΄ μισό του 4ου αι. π.Χ.). Κάτω από τον τύμβο Β και βόρεια από αυτόν ανασκάφηκαν τάφοι του α’ τετάρτου του 6ου αι. π.Χ., που ανήκουν στο νεκροταφείο των υστεροαρχαϊκών και κλασικών χρόνων. Το νεκροταφείο εκτείνεται γύρω και δυτικά από τους τύμβους Α, Β και Γ, που εντάσσονται σε αυτό. Οι τάφοι ήταν αρκετά πλούσιοι και ανάμεσα στα κτερίσματα κυριαρχούν τα πήλινα αγγεία, κυρίως τα εισηγμένα από την Αττική και την Κόρινθο. Από τα άλλα κτερίσματα ξεχωρίζουν τα διάφορα είδη χάλκινων, ασημένιων και οστέινων κοσμημάτων (κομβία, κρίκοι, ψέλια, πόρπες, περίαπτα, οκτώσχημες πόρπες).

[.................................]

 

Αναζητώντας την αρχέγονη Θεσσαλονίκη