O απατεώνας που έγινε μυθιστορηματικός ήρωας

Javier Cercas: «Ο απατεώνας»

Φίλιππος Φιλίππου

Δημοσιεύτηκε 24 Αυγούστου 2018

Πηγή:diastixo.gr

Στο μυθιστόρημά του Στρατιώτες της Σαλαμίνας (μτφρ. Ελ. Λογοθέτη, Πατάκης 2002), ο Ισπανός Χαβιέρ Θέρκας (Ιμπαερνάντο του Κάθερες, 1962) διευκρινίζει από την αρχή ότι το βιβλίο του «Θα είναι σαν μυθιστόρημα. Μόνο που αντί να είναι όλα ψέματα, όλα θα είναι αλήθεια». Κάτι παρόμοιο ισχύει και για το μυθιστόρημα Ο απατεώνας, όπου αφηγείται την ιστορία του Ενρίκ Μάρκο, ενός ηλικιωμένου Βαρκελωνέζου που για ένα μεγάλο διάστημα παρίστανε τον ήρωα, κατορθώνοντας να επηρεάσει ένα μεγάλο τμήμα της κοινής γνώμης.

Από την αρχή μαθαίνουμε πως ο Ενρίκ Μάρκο παρίστανε τον εκτοπισθέντα στη Γερμανία του Χίτλερ και τον επιζήσαντα των ναζιστικών στρατοπέδων. Ώσπου τον Μάιο του 2005 αποκαλύφθηκε πως ουδέποτε είχε εκτοπιστεί και ότι ποτέ δεν είχε φυλακιστεί σε ναζιστικό στρατόπεδο. Κάποια στιγμή, το 2005, ο Θέρκας αποφάσισε να γράψει ένα βιβλίο για τον Μάρκο. Δεν θα το έκανε για να μιλήσει γι’ αυτόν, αλλά για να προσπαθήσει να τον καταλάβει – γιατί είχε κάνει αυτό που έκανε; Κατ’ αυτόν, το να καταλάβουμε δεν σημαίνει να συγχωρήσουμε.

Κι εδώ, η Ιστορία παίζει τον βασικό ρόλο. Η ιστορία του εμφυλίου πολέμου της Ισπανίας που διήρκεσε τέσσερα χρόνια, από τον Ιούλιο του 1936, όταν ξέσπασε το κίνημα του Φράνκο στη Μελίγια του ισπανικού Μαρόκου και σύντομα επεκτάθηκε σαν πυρκαγιά σε ολόκληρη τη χώρα. Τελείωσε το 1939 με συντριπτική ήττα των Δημοκρατικών. Στα δεκαπέντε του, ο Ενρίκ Μάρκο έμπλεξε στον εμφύλιο πόλεμο και οργανώθηκε στους πολιτοφύλακες των Δημοκρατικών – ή έτσι διατεινόταν. Από αυτή την εποχή και μετά, τίποτα δεν είναι βέβαιο για τη ζωή του, αφού ο ίδιος έχει δημιουργήσει έναν μύθο γύρω από αυτήν.

Τελικά, ο Θέρκας στο παρόν βιβλίο του δεν μιλάει μόνο για τον Ενρίκ Μάρκο, αλλά και για τον καθένα μας, καθώς είμαστε εν δυνάμει απατεώνες. Δηλαδή και ο ίδιος ενδέχεται να είναι απατεώνας, αφού δεν θεωρεί τον εαυτό του ικανό να βιογραφήσει τον ήρωά του μόνο με αλήθειες.

Εκτός από την Ιστορία, το αγαπημένο θέμα του Θέρκας είναι η λογοτεχνία. Στα βιβλία του παρατηρούμε την προσπάθειά του να γράψει ένα μυθιστόρημα, ένα αφήγημα με πραγματικούς ή φανταστικούς ήρωες, κι επιπλέον τη χαρά που του προσφέρει αυτή η προσπάθεια. Η αγάπη του για τη λογοτεχνία, εκτός των άλλων, τον έχει κάνει να εισάγει στην πλοκή των βιβλίων του και πραγματικά πρόσωπα που τυγχάνουν συγγραφείς και είναι φίλοι του. Στο μεν Στρατιώτες της Σαλαμίνας συνομιλεί με τον Χιλιανό Ρομπέρτο Μπολάνιο, ενώ στον Απατεώνα συνομιλητής του είναι ο Περουβιανός Μάριο Βάργας Γιόσα, ο οποίος σε ένα δείπνο στο σπίτι του, στη Μαδρίτη, τον προτρέπει να κάνει τον Μάρκο ήρωά του: «Πρέπει να γράψεις γι’ αυτόν!». Το σκεπτικό του: ο Μάρκο είχε ήδη πει αρκετά ψέματα και συνεπώς δεν μπορούσε κανείς πλέον να φτάσει στην αλήθεια του μέσω της μυθοπλασίας, αλλά μόνο μέσω της αλήθειας, δηλαδή μέσω ενός μη μυθοπλαστικού μυθιστορήματος ή μιας ιστορίας απαλλαγμένης από κάθε επινόηση και φαντασία.

Ένας σκηνοθέτης, ο οποίος ασχολήθηκε με τη ζωή του Ενρίκ Μάρκο και γύρισε μια ταινία γι’ αυτόν, λέει στον Θέρκας πως ο απατεώνας του οποίου τα ψέματα αποκαλύφθηκαν είναι σαν τον Δον Κιχώτη. «Δεν αρκέστηκε να ζήσει μια μέτρια ζωή και θέλησε να ζήσει μια ζωή μεγαλειώδη· επειδή όμως δεν ήταν του βεληνεκούς του, την επινόησε». Όταν η ταινία βγήκε στις αίθουσες, ο Θέρκας δημοσίευσε στην El País ένα άρθρο με τίτλο «Εγώ είμαι ο Ενρίκ Μάρκο» και ανάμεσα στα άλλα έλεγε: «Τα τελευταία χρόνια η ψυχολογία διατείνεται ότι δεν μπορούμε να ζήσουμε δίχως να ψευδόμαστε […] Ο Μάρκο διεύρυνε και διέστρεψε τερατωδώς αυτή την ανθρώπινη ανάγκη. Υπ’ αυτή την έννοια μοιάζει με τον Δον Κιχώτη, την Έμα Μποβαρί, δυο άλλους μεγάλους ψεύτες που […] επινόησαν και έζησαν μια πλασματική ηρωική ζωή».

Αξίζει τον κόπο να θυμηθούμε μια από τις επιγραμματικές φράσεις του, εκείνην με την οποία ολοκληρώνεται Ο απατεώνας: «Με ρώτησε τι είδους βιβλία έγραφα. “Μυθιστορήματα” απάντησα. “Καμιά φορά μυθιστορήματα μυθοπλασίας και καμιά φορά μυθιστορήματα χωρίς μυθοπλασία. Αυτό θα είναι ένα μυθιστόρημα χωρίς μυθοπλασία”».

Τελικά, ο Θέρκας στο παρόν βιβλίο του δεν μιλάει μόνο για τον Ενρίκ Μάρκο, αλλά και για τον καθένα μας, καθώς είμαστε εν δυνάμει απατεώνες. Δηλαδή και ο ίδιος ενδέχεται να είναι απατεώνας, αφού δεν θεωρεί τον εαυτό του ικανό να βιογραφήσει τον ήρωά του μόνο με αλήθειες.

Ο απατεώνας
Χαβιέρ Θέρκας
μετάφραση: Γεωργία Ζακοπούλου
Εκδόσεις Πατάκη
562 σελ.
ISBN 978-960-16-7578-7
Τιμή €19,90
__________________

 

Enric Marco - Wikipedia