Αχιλλέας Παράσχος (1838-1895)
Δεν την είδα
Δεν την ηύρα κ’ η ήβη μου σβήνει
Δεν την ηύρα την κόρην ακόμα.
Όσας είδα, δεν ήτον Εκείνη,
τ’ ουρανού δεν αφήκε το δώμα.
Της ψυχής μου το όναρ (=όνειρο) εις σχήμα
νέας κόρης δεν είδον...και φθάνει
το φθινόπωρον, φθάνει το μνήμα,
και αυτή, και αυτή δεν εφάνη!
Ω, συχνά εις νεάνιδος θέαν,
«Είν’ αυτή!» η ψυχήν μου εφώνει,
και σιγών εθεώρουν την νέαν,
ευλαβώς κλίνων το γόνυ.
Αλλά φευ! Μετ’ ολίγον δακρύων (=δακρυσμένος),
Κι ωχρός ως χειμώνος σελήνη,
με λυγμόν εις τα χείλη παιδίων
ανεχώρουν-δεν ήτον Εκείνη!
Όχι, όχι˙ σκιαί ήσαν πλάνης
όσας είδον ονείρου μου θείου˙
δεν εφάνης, ποτέ δεν εφάνης,
ερωμένη αγνού ενυπνίου...
__________________________________
Τα ρομάντζα των προγόνων μας
Συντάκτης:
Άννα Δαμιανίδη
Κατεβαίνοντας την Πανεπιστημίου προς Ομόνοια, προσέχω
πάντα, περπατώντας στο αριστερό πεζοδρόμιο, μια επιγραφή στον μαρμάρινο
τοίχο ενός μοντέρνου μεγάρου: «Εδώ απέθανεν ο Ραγκαβής». Δεν έχει
χρονολογία, ούτε εξηγεί ποιος ήταν ο Ραγκαβής, κι αναρωτιέμαι σε πόσους
να θυμίζει κάτι αυτό το όνομα.
Δεν θυμόμαστε πια τους ρομαντικούς συγγραφείς που μάγεψαν και διέπλασαν τις ψυχές και τις αξίες των προγόνων μας, όμως είναι ακόμα ζωντανοί στη νοοτροπία και στα κλισέ μας. Το συνειδητοποίησα διαβάζοντας το βιβλίο του Αλέξη Πολίτη «Η ρομαντική λογοτεχνία στο εθνικό κράτος 1830-1880» σαν καταβύθιση στα συμπλέγματα και τα δράματα της κοινής ελληνικής ψυχής, αν υπάρχει τέτοιο πράγμα.
Νομίζω υπάρχει, δοθέντος του αβάσταχτου καημού που κυκλοφορεί γύρω μας και που δεν μπορεί κανείς να καταλάβει τελικά την προέλευσή του αν δεν αναζητήσει τα κείμενα που τον δημιούργησαν.
Δεν είναι μόνο οι παράγραφοι που διδάσκονται στο σχολείο, ούτε καν η επανάληψη των εθνικών γιορτών με τα ίδια και τα ίδια κλισέ, όχι αποκλειστικά. Βιβλία που αγαπήθηκαν και πια δεν κυκλοφορούν, δεν εκδίδονται, κανείς δεν τα θυμάται, τα έχουμε κατά κάποιον τρόπο αφομοιώσει, κι έτσι ασυνείδητα το παράπονό τους ζει μέσα μας ισχυρό και βρίσκει συνέχεια καινούργιους τρόπους έκφρασης.
Μια ολόκληρη ζωή να προσπαθείς να καταλάβεις αυτήν την περίφημη ελληνική ψυχή (ψυχή βαθιά, βαθύτατη) με όρους ιστορίας και οικονομίας, δεν αρκεί. Πρέπει να ξέρεις τι αγαπούσαν οι άνθρωποι, τι τους συγκινούσε, τι τους διέπλαθε, τότε που ήταν στο λίκνο ακόμα της εθνικής κατασκευής, καινούργιο κράτος, καινούργια γλώσσα και λογοτεχνία, όλα έπρεπε να στηθούν από την αρχή.
Την εποχή που η λογοτεχνία είχε αναλογικά μεγάλο κοινό, τι ήρωες και τι ηρωίδες άφησαν το αποτύπωμά τους σε λέξεις, σε ονόματα, σε εκφράσεις που ακούγονται πια με μυστηριώδη καταγωγή, αλλά τόσο ξεκάθαρο νόημα.
Πόσο βασανισμένοι, πόσο σπουδαίοι, πόσο αδικημένοι, πόσο ρομαντικοί υπήρξαν και πόσο καλλιέργησαν το διαρκές παράπονο, το ριζωμένο αίσθημα αδικίας που ακόμα μας βασανίζει. Πόσο παραδοσιακό υπήρξε το μοντέρνο, πόσο συντηρητικό το ριζοσπαστικό, πόσο εναρμονισμένο με τα δυτικά πρότυπα, τι ζητούσε από τη Δύση και τι εισέπραττε, πώς συνομιλούσε μαζί της η λογοτεχνία.
Στην αναζήτηση ταυτότητας που έχουμε επιδοθεί, διαβάζονται οι αναγνώσεις των πρώτων νεοελλήνων σαν ψυχανάλυση.
Δεν θυμόμαστε πια τους ρομαντικούς συγγραφείς που μάγεψαν και διέπλασαν τις ψυχές και τις αξίες των προγόνων μας, όμως είναι ακόμα ζωντανοί στη νοοτροπία και στα κλισέ μας. Το συνειδητοποίησα διαβάζοντας το βιβλίο του Αλέξη Πολίτη «Η ρομαντική λογοτεχνία στο εθνικό κράτος 1830-1880» σαν καταβύθιση στα συμπλέγματα και τα δράματα της κοινής ελληνικής ψυχής, αν υπάρχει τέτοιο πράγμα.
Νομίζω υπάρχει, δοθέντος του αβάσταχτου καημού που κυκλοφορεί γύρω μας και που δεν μπορεί κανείς να καταλάβει τελικά την προέλευσή του αν δεν αναζητήσει τα κείμενα που τον δημιούργησαν.
Δεν είναι μόνο οι παράγραφοι που διδάσκονται στο σχολείο, ούτε καν η επανάληψη των εθνικών γιορτών με τα ίδια και τα ίδια κλισέ, όχι αποκλειστικά. Βιβλία που αγαπήθηκαν και πια δεν κυκλοφορούν, δεν εκδίδονται, κανείς δεν τα θυμάται, τα έχουμε κατά κάποιον τρόπο αφομοιώσει, κι έτσι ασυνείδητα το παράπονό τους ζει μέσα μας ισχυρό και βρίσκει συνέχεια καινούργιους τρόπους έκφρασης.
Μια ολόκληρη ζωή να προσπαθείς να καταλάβεις αυτήν την περίφημη ελληνική ψυχή (ψυχή βαθιά, βαθύτατη) με όρους ιστορίας και οικονομίας, δεν αρκεί. Πρέπει να ξέρεις τι αγαπούσαν οι άνθρωποι, τι τους συγκινούσε, τι τους διέπλαθε, τότε που ήταν στο λίκνο ακόμα της εθνικής κατασκευής, καινούργιο κράτος, καινούργια γλώσσα και λογοτεχνία, όλα έπρεπε να στηθούν από την αρχή.
Την εποχή που η λογοτεχνία είχε αναλογικά μεγάλο κοινό, τι ήρωες και τι ηρωίδες άφησαν το αποτύπωμά τους σε λέξεις, σε ονόματα, σε εκφράσεις που ακούγονται πια με μυστηριώδη καταγωγή, αλλά τόσο ξεκάθαρο νόημα.
Πόσο βασανισμένοι, πόσο σπουδαίοι, πόσο αδικημένοι, πόσο ρομαντικοί υπήρξαν και πόσο καλλιέργησαν το διαρκές παράπονο, το ριζωμένο αίσθημα αδικίας που ακόμα μας βασανίζει. Πόσο παραδοσιακό υπήρξε το μοντέρνο, πόσο συντηρητικό το ριζοσπαστικό, πόσο εναρμονισμένο με τα δυτικά πρότυπα, τι ζητούσε από τη Δύση και τι εισέπραττε, πώς συνομιλούσε μαζί της η λογοτεχνία.
Στην αναζήτηση ταυτότητας που έχουμε επιδοθεί, διαβάζονται οι αναγνώσεις των πρώτων νεοελλήνων σαν ψυχανάλυση.
_________________
Αλέξανδρος Ραγκαβής
(1809-1892)
Εἰς Σαπφώ
Πλέκουσα ὠδὰς ἀκοιμήτου θρήνου,
ἤγειρας (=ξύπνησες) τὰς Μούσας τὰς Λευκαδίας,
κ' εἶχες εἰς τὰ βάθη τῆς σῆς καρδίας
φλόγας καμίνου.
Σ' ἔλεγον αἱ Μοῦσαι αὑτῶν δεκάτην.
Ὅταν τὸν πικρὸν ἐκελάδεις πόνον,
οἱ ψαλμοὶ σ' ἐφθόνουν τῶν ἀηδόνων.
Οἴμοι πλήν, μάτην!
Μόνη σ' ἦτον, μόνη ἐλπὶς τὸ μνῆμα,
ὅπου νὰ σβεσθῶσι καὶ φλὸξ καὶ πόνοι·
καὶ καταφυγή σοι παρέστη μόνη
βράζον τὸ κῦμα.
Καὶ εἰς τὴν ράν (=αμέριμνη) του ριφθεῖσ' ἀγκάλην,
ὡς τὸ κλαῖον βρέφος ἀπεκοιμήθης,
κ' ἤλπισας νὰ εὕρῃς σιγὴν τῆς λήθης.
Μάτην δὲ πάλιν!
Πᾶν προσρέον κῦμα, πᾶν ἀπορρέον
κλαῖον διηγεῖται τὰς συμφοράς σου,
κ' ἐλεγεῖα ψάλλει, καὶ τ' ὄνομά σου
λέγει τ' ὡραῖον.
Θάλλεις (=ανθίζεις) εἰς ἐρώντων θνητῶν τὴν μνήμην,
εἰς τὰς ἀποστάσεις καὶ δι' αἰώνων.
Ἂν δὲ καὶ ἀπέθανες εἰς τὸν πόνον,
ζῇς εἰς τὴν φήμην.
______________________
Θεόδωρος Ορφανίδης
(1817-1866)
Από τον Άγιον Μηνά
Άσμα Δεύτερον
VIII
Την ηγάπων, καθώς αγαπώσι
εις τον κόσμον παν τερπνόν,
ως το ον που τολμά το αγνόν
εις εκστάσεις ο νους να μορφώση.
Και πλησίον της είχον ακούσει
της καρδίας τους πρώτους παλμούς,
της ψυχής τους ηδείς (=γλυκούς) σπαραγμούς
που και άγγελοι ίσως ποθούσι.
Ερασμία (= θελκτική), αθώα ως κρίνον
είχε κάλλος σαρκός και ψυχής,
ήτον άρωμ’ αγνής προσευχής,
ήτο φως ηδυπάθειαν χύνον.
Αλλ’ ενώ μας εμέθυον μύρα,
ευτυχίας αφάτου (=ανέκφραστης) τερπνά,
τραγικά μας επήλθον δεινά,
κ’ η σκληρά μας εχώρισε Μοίρα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου