Αντιπροσωπευτική δημοκρατία

Σαχπεκίδης Αντώνης

 

Δημοσίευση: Η Αυγή, 11 Ιουνίου 

 

ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΗ ΣΑΧΠΕΚΙΔΗ*  

 Δημοκρατία και αντιπροσώπευση είναι καταρχήν έννοιες ασύμβατες μεταξύ τους. Η αντιπροσώπευση καταργεί την έννοια της δημοκρατίας, και δημοκρατία μέσω αντιπροσώπων δεν νοείται....

Δημοκρατία και αντιπροσώπευση είναι καταρχήν έννοιες ασύμβατες μεταξύ τους. Η αντιπροσώπευση καταργεί την έννοια της δημοκρατίας, και δημοκρατία μέσω αντιπροσώπων δεν νοείται. Η αντιπροσώπευση δεν μπορεί παρά να λειτουργεί προσωρινά και για συγκεκριμένο κάθε φορά θέμα με σαφείς περιοριστικούς όρους για την εκτέλεση συγκεκριμένης εντολής του λαού με απόδοση ευθύνης σε καθορισμένο χρόνο και με τη δυνατότητα πάντοτε της άμεσης ανάκλησης-εναλλαγής. Ό,τι εκφεύγει από το πλαίσιο αυτό αποτελεί φαλκίδευση της δημοκρατίας και κίνδυνο υποκατάστασής της. Αυτό δεν αποδεικνύει, άλλωστε, και η μακραίωνη ιστορία της «αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας»;
Κάθε συζήτηση για τη δημοκρατία δεν μπορεί παρά να περνάει μέσα από τη φιλοσοφία της Ιστορίας. Όταν, λοιπόν, αποδέχεσαι τη «δημοκρατική αντιπροσώπευση», είναι δύσκολο να κατανοήσεις γιατί με την «αντιπροσωπευτική δημοκρατία» φτάσαμε σήμερα άλλα να ψηφίζουν οι λαοί και άλλα να κάνουν οι κυβερνήσεις τους. Μέσω της «αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας» εκπροσωπούν σήμερα τις ΗΠΑ ο Τραμπ, την Ευρώπη ο Σόιμπλε, ο Γιούνκερ, ο Ντάισελμπλουμ. Κι έρχονται ύστερα τα κροκοδείλια δάκρυα για «τους λαούς που ψηφίζουν ακροδεξιά κόμματα»! Υποτίθεται, δηλαδή, ότι αυτοί τους οποίους ψήφιζαν προηγουμένως οι λαοί και τώρα τους γυρίζουν την πλάτη ήταν δημοκράτες, νοιάζονταν δηλαδή για τα συμφέροντα των λαών τους. Αλλά πώς φτάσαμε, Ελλάδα και Ευρώπη, ώς εδώ;
Η σταδιακή -και ολοκληρωτική μετά την εξαφάνιση του «κομμουνιστικού κινδύνου»- μετάλλαξη των «σοσιαλιστικών», των «σοσιαλδημοκρατικών» και γενικά των κεντρώων κομμάτων από δημοκρατικά σε νεοφιλελεύθερα τα κατακρήμνισε στην «πασοκοποίηση». Αντί τα κυβερνητικά αυτά κόμματα να προχωρήσουν «αριστερότερα», προκειμένου να ανταποκριθούν στις νέες αυξημένες απαιτήσεις της κοινωνίας, ενσωματώθηκαν στον νεοφιλελευθερισμό και στην καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση, λησμονώντας ποιους εκπροσωπούσαν και ποιοι τους έστειλαν στην κυβέρνηση. Όποιος πιστεύει στη δημοκρατία, πιστεύει και στον λαό. Όποιος δεν πιστεύει στον λαό, δεν πιστεύει ούτε στη δημοκρατία. Αν κάποιος θέλει να μας θυμίσει τι ψήφισαν οι λαοί στις ΗΠΑ, στη Βρετανία, στη Γαλλία κ.λπ., ας κάνει τον κόπο να ψάξει το «γιατί», κι εκεί θα βρει την απάντηση που χρειάζεται. Οι εξαιρέσεις της Πορτογαλίας και της Ελλάδας δείχνουν ότι, όπου οι πολίτες είχαν πειστική εναλλακτική λύση από τα αριστερά, στράφηκαν προς τα εκεί και όχι προς τα αντιδημοκρατικά κόμματα της Ακροδεξιάς. Εξάλλου, τα αποτελέσματα των προχθεσινών εκλογών στο Ηνωμένο Βασίλειο στέλνουν πολλά μηνύματα προς κάθε κατεύθυνση.
«Οι αρχαίες ελληνικές δημοκρατίες διέφεραν ριζικά από τις σύγχρονες επειδή ήταν συμμετοχικές, όχι αντιπροσωπευτικές», κατά τον G.E.R. Lloyd. Η δημοκρατικότητα μιας δημοκρατίας κρίνεται από το ποιος αποφασίζει και τα συμφέροντα τίνος υπηρετεί. Αυτός ο προβληματισμός είναι που αναγκάζει τον φίλο Στέφανο Δημητρίου να μιλάει «για την αντιπροσώπευση, που νοθεύει τη λαϊκή κυριαρχία» και να συμπεραίνει πως «η σημερινή κρίση της δημοκρατίας είναι και κρίση της αντιπροσώπευσης. Καταφαίνεται αυτό από τη διαρκώς ογκούμενη πολιτική υπο-αντιπροσώπευση». Ο ίδιος μας θυμίζει ότι και ο Ρήγας Φεραίος, εμπνεόμενος από τη γαλλική διανόηση της εποχής του, όριζε ότι «Η γενική δύναμις της δημοκρατίας συνίσταται εις ολόκληρον το έθνος».
Όταν ο λαός αναθέτει ή εμπιστεύεται τη διακυβέρνηση σε κάποιον ή κάποιους εκλεκτούς του, είναι περίπου φυσικό αυτοί οι τελευταίοι να ασκούν την εξουσία προς ίδιον όφελος, λησμονώντας ποιοι τους τοποθέτησαν εκεί και για ποιον σκοπό. Ώστε η μόνη διασφάλιση των συμφερόντων του λαού είναι να ασκεί ο ίδιος την εξουσία χωρίς διαμεσολαβητές, συμμετέχοντας στη λήψη των αποφάσεων και παρακολουθώντας την εκτέλεσή τους. Διαφορετικά, για να μπορεί να λειτουργεί μια αντιπροσωπευτική δημοκρατία σταθερά υπέρ του λαού, χρειάζονται ασφαλιστικές δικλίδες σε όλα τα σημεία απ’ όπου θα μπορούσε να περάσει η φαλκίδευση της λαϊκής βούλησης, όπως, για παράδειγμα, η δυνατότητα άμεσης ανάκλησης-εναλλαγής των αντιπροσώπων ή διαρκής κοινωνικός έλεγχος στα κέντρα λήψης των αποφάσεων από θεσμισμένα όργανα ανάλογης ισχύος. «Το πρόβλημα», κατά τον Τζιοβάνι Σαρτόρι, «είναι ότι η αντιπροσωπευτική δημοκρατία δεν μας ικανοποιεί πλέον, ότι ζητάμε περισσότερη δημοκρατία, που σημαίνει αυξανόμενες δόσεις άμεσης δημοκρατίας».

*Ο Αντώνης Σαχπεκίδης είναι κλασικός φιλόλογος - συγγραφέας