O ΒΟΥΛΗΜΙΚΟΣ ΓΕΙΤΟΝΑΣ

Θάνος Ντόκος Γενικός Διευθυντής στο Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής & Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ)

Τα απόνερα του πραξικοπήματος έφτασαν στο Αιγαίο

Δημοσιεύθηκε: Ηuffingtonpost.gr- 03/10/2016

Ολες οι μέχρι τώρα ενδείξεις επιβεβαιώνουν την άποψη ότι η -μη αναμενόμενη, τουλάχιστον στη συγκεκριμένη χρονική συγκυρία- δήλωση του Τούρκου προέδρου, Ταγίπ Ρετζέπ Ερντογάν, περί των αρνητικών συνεπειών της Συνθήκης της Λωζάνης για τα συμφέροντα της χώρας του απευθυνόταν σε ένα εσωτερικό ακροατήριο [τοπικών αρχόντων] και είχε ως βασικό στόχο την αμφισβήτηση του πατριωτισμού και της προσφοράς προς το έθνος των αντιπάλων του κ. Ερντογάν (Γκιουλενιστών αλλά κυρίως Κεμαλιστών). Βεβαίως, δεν υπάρχουν πλέον δηλώσεις αμιγώς «εσωτερικής κατανάλωσης» και η συγκεκριμένη δήλωση καταγράφηκε και ενδέχεται να επηρεάσει την πολιτική της Τουρκίας έναντι της Ελλάδας. Ενδιαφέρουσα είναι και η ερμηνεία των Κων/νου Φίλη και Άρεφ Αλομπέιντ (Huffington Post, 30/9 και 1/10 αντίστοιχα) ότι η αναφορά στη Λωζάνη αφορά και τα ανατολικά σύνορα της Τουρκίας (Συρία και Ιράκ).
Ο κ. Ερντογάν είναι συχνά παρορμητικός και χαρακτηρίζεται από οβιδιακές μεταμορφώσεις στις απόψεις του για διάφορα ζητήματα, αλλά μέχρι σήμερα ήταν αρκετά προσεκτικός σε ό,τι αφορά στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, ιδιαίτερα στις δημόσιες τοποθετήσεις του. Η δήλωση περί Λωζάνης αιφνιδίασε δυσάρεστα την ελληνική πλευρά καθώς, χωρίς να διαφοροποιηθεί ουσιαστικά από την πολιτική του κεμαλικού κατεστημένου έναντι της Ελλάδας, η περίοδος διακυβέρνησης της γειτονικής χώρας από το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) δε χαρακτηρίστηκε από ιδιαίτερα υψηλές εντάσεις, ακόμα και σε περιόδους υψηλής ελληνικής αδυναμίας. Στον δε οικονομικό τομέα, οι διμερείς σχέσεις βελτιώθηκαν σημαντικά ενώ έλαβαν χώρα και μια σειρά συναντήσεων υψηλού επίπεδου (με τις ετήσιες συγκλήσεις του Ανωτάτου Συμβουλίου Συνεργασίας). Στη δε παρούσα συγκυρία είχε δημιουργηθεί η εντύπωση ότι η Αγκυρα έχοντας πολλά ανοιχτά μέτωπα, δεν επιθυμούσε την επιδείνωση των σχέσεων της με την Ελλάδα και συνακόλουθα είχε ως ένα σημείο υποβαθμίσει τη σημασία της εκκρεμότητας σχετικά με τους οκτώ Τούρκους στρατιωτικούς που έχουν ζητήσει άσυλο στη χώρα μας, ενώ χρησιμοποίησε μέχρι στιγμής με «διακριτικό τρόπο» το προσφυγικό ως μέσο πίεσης.

Φυσικά πρόκειται για επανάληψη παγίων τουρκικών θέσεων και συνέχιση παλαιότερης τακτικής, αλλά η χρονική στιγμή δε μπορεί παρά να συνδεθεί με τη δήλωση Ερντογάν.

Από την άλλη πλευρά, θα πρέπει, βεβαίως, να καταγραφεί η σταδιακά συχνότερη αναφορά και «αναβαθμισμένη» υπενθύμιση (μέσω υπερπτήσεων σε χαμηλό ύψος) της τουρκικής θεωρίας των «γκρίζων ζωνών», που θέτει υπό αμφισβήτηση την κυριαρχία ενός αριθμού βραχονησίδων, νησίδων και μικρών κατοικημένων νησιών στο Αιγαίο. Επίσης, όπως αναφέρει και ο Αγγελος Συρίγος στην «Καθημερινή» (11/9/2016), τα τελευταία χρόνια η Τουρκία υλοποιεί με λίαν καταχρηστικό τρόπο την τακτική των «αβλαβών διελεύσεων» ανάμεσα στα νησιά του Αιγαίου. Η θεωρία των «Γκρίζων Ζωνών» συνδέεται με την προσπάθεια της Τουρκίας να εξασφαλίσει τα μέγιστα δυνατά οφέλη στο πλαίσιο μελλοντικής οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών στο Αιγαίο, αλλά υποτιμά τις πιθανές εκρηκτικές συνέπειες για τις σχέσεις των δύο χωρών που μπορεί να έχει η διεκδίκηση ακόμη και κατοικημένων περιοχών/νησιών, και μάλιστα μετά από σιωπή πολλών δεκαετιών. Η αντίδραση της τουρκικής αντιπολίτευσης στις δηλώσεις Ερντογάν έκανε τα πράγματα ακόμη χειρότερα, καθώς σε ένα βαθμό υιοθέτησε την άποψη περί «εγκαταλείψεως/εκχωρήσεως» 16 νησιών του Αιγαίου στην Ελλάδα που προβάλλετο εδώ και μερικά χρόνια από περιθωριακό τουρκικό πολιτικό κόμμα.
Σε κάθε περίπτωση, ο χαρακτηρισμός ως επιζήμιας μιας συμφωνίας που ασφαλώς ήταν αποτέλεσμα εκατέρωθεν συμβιβασμών και η οποία αποτέλεσε για περισσότερα από ενενήντα χρόνια το κεντρικό σημείο αναφοράς για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις προκαλεί προβληματισμό για το αν πρόκειται για μια αποσπασματική ενέργεια ή για μια γενικότερη αλλαγή της τουρκικής πολιτικής έναντι της Ελλάδας και σε κάθε περίπτωση δε βοηθά τις διμερείς σχέσεις. Μάλιστα, πριν αλέκτωρ λαλήσει τρις, η δήλωση Ερντογάν κινδυνεύει να μετατραπεί σε αυτο-εκπληρούμενη προφητεία, καθώς το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών προέβη σε δήλωση περί ανάγκης διερεύνησης του ιδιοκτησιακού καθεστώτος αριθμού νησίδων και νησιών στο Αιγαίο, ενώ εξέδωσε και ΝΟΤΑΜ περί αποστρατιωτικοποιημένου καθεστώτος ελληνικών νησιών.
Φυσικά πρόκειται για επανάληψη παγίων τουρκικών θέσεων και συνέχιση παλαιότερης τακτικής, αλλά η χρονική στιγμή δε μπορεί παρά να συνδεθεί με τη δήλωση Ερντογάν. Μάλιστα δεν αποκλείεται λόγω του, σε βαθμό αλαζονείας, πολιτικού εγωϊσμού του Τούρκου προέδρου και της διεκδίκησης του αλάθητου, οι περί αυτόν σύμβουλοι και αυλικοί να προσπαθήσουν να φανούν βασιλικότεροι του βασιλέως και επιδεικνύοντας υπερβολικό ζήλο να αποπειραθούν να προωθήσουν την εν λόγω άποψη με τρόπο ενεργητικότερο του έως τώρα συνηθισμένου. Με δεδομένες δε τις αρνητικές συνέπειες του πραξικοπήματος για τις Τουρκικές Ενοπλες Δυνάμεις και την πρόωρη αποστρατεία σημαντικού αριθμού έμπειρων αξιωματικών, αλλά και διπλωματών, ελλοχεύει ο κίνδυνος μιας μη-αποτελεσματικής διαχείρισης τυχόν εντάσεων στο Αιγαίο. Και βεβαίως από τον κατάλογο των ερωτημάτων δε μπορούν να απουσιάζουν και οι πιθανές συνέπειες για το Κυπριακό όπου οι συνομιλίες έχουν εισέλθει σε μια κρίσιμη φάση.