H ΕΛΛΑΔΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΔΙΑΒΑΖΕΙ ΠΟΙΗΣΗ

 

Πυκνά ποιητικά ακροατήρια

H  Μαρία Τοπάλη περιγράφει τον ρόλο της ποίησης στην Αθήνα της κρίσης

Βραδιά WC Williams, @Θ. Ζαφειρόπουλος

Παραδόξως η δραστηριοποίηση και ο αριθμός των δημοσιεύσεων των ποιητών και των εκδοτικών οίκων αυξήθηκαν τα τελευταία χρόνια αντί –όπως θα ήταν μάλλον αναμενόμενο– να συρρικνωθούν. Παρ’ ότι ο κόσμος των εκδόσεων έχει υποστεί βαριές απώλειες, παρατηρούμε μια αναβίωση της ποίησης με ζωντανές συναντήσεις και δημιουργικές πρωτοβουλίες.

Στα τέλη της δεκαετίας του 90 η ποίηση στην Ελλάδα είχε γίνει μια ντεμοντέ υπόθεση. Ναι μεν οι σχετικώς καθιερωμένοι συνέχιζαν να βγάζουν, αραιά και που, τα βιβλία τους, για τους νεώτερους, όμως, η πεζογραφία ήταν πλέον η κυρίαρχη επιλογή.
Η εικόνα πολωνόταν ανάμεσα σε δύο άκρα: τη βαριά -και εξόχως ελληνοπρεπή!- σκιά της γενιάς του τριάντα και των Σεφέρη-Ελύτη, από τη μία, και τη μάλλον περιθωριοποιημένη σύγχρονη ποιητική παραγωγή, από την άλλη. Την ανάγκη χειραφέτησης από τη βαριά σκιά του 30 την είχαν επωμισθεί ώμοι αδύναμοι για ένα τόσο μεγάλο έργο: ο Σαχτούρης, η γενιά του 70, η Δημουλά.

Περφόρμανς m_otherpoem του Βασίλη Αμανατίδη

Η «Ποίηση» όχι μόνον στέγασε νέους ποιητές, μεταφραστές και μελετητές σε δύσκολους καιρούς αλλά και άνοιξε έναν εξαιρετικά εσωστρεφή και αυτοαναφορικό χώρο προς τον έξω κόσμο, με προφανή ευνοϊκά αποτελέσματα, κάτι που έδωσε λαβή για επιθέσεις εναντίον της από φορείς ελληνοκεντρικών αντιλήψεων. Δεν έπαυε, ωστόσο, να είναι ένα μικρής κυκλοφορίας περιοδικό, ενώ οι εκδηλώσεις που πραγματοποιούνταν υπό την αιγίδα της σε δημόσιους χώρους δεν παραβίαζαν τον γενικό κανόνα εκείνης της περιόδου: ήταν σπάνιες, και το κοινό συνήθως περιορισμένο.
Στην πραγματικότητα, δεν ήταν πολύ διαφορετικά τα πράγματα ούτε σε άλλες χώρες που τυχαίνει να γνωρίζω, πχ την Αγγλία ή τη Γερμανία. Στη σημερινή Ελλάδα ωστόσο, που συνηθίσαμε πλέον, εδώ και πέντε-έξι χρόνια να αποκαλούμε «Ελλάδα της κρίσης», τα πράγματα έχουν αλλάξει εντυπωσιακά. Υπάρχει αληθινή έκρηξη της έκδοσης ποιητικών βιβλίων από καθιερωμένους και από «εναλλακτικούς» εκδότες∙ πλήθος νέων και νεότατων ποιητών και ποιητριών καταγίνονται με την ποίηση καλλιεργώντας παραδοσιακές και καινοτόμες μορφές, με αποτελέσματα, συχνά, εντυπωσιακά.

Βραδιά Καβάφη, ©Π. Ιωαννίδης

Υπάρχει πύκνωση της μετάφρασης της ξένης ποίησης προς τα ελληνικά και των σχετικών δημοσιεύσεων. Υπάρχουν νέα περιοδικά για την ποίηση, πλάι στην «Ποιητική» που σαφώς διατηρεί τα σκήπτρα. Ξεχωρίζει ανάμεσά τους το «Φάρμακο» [φρμκ], αφιερωμένο σε σύγχρονες και καινοτόμες μορφές ποιητικής παραγωγής αλλά και στη θεωρία, καθώς και, σταθερά, στη συνομιλία της ποίησης με τις εικαστικές τέχνες. Και υπάρχουν πλήθος άλλα, πολύ ζωντανά περιοδικά, και όχι μόνον στην Αθήνα, για παράδειγμα η λαρισαϊκή «Θράκα», που επικεντρώνεται στην παρουσίαση πολύ νέων δημιουργών.

Όλη αυτή η «έκρηξη» έχει, όμως, και μία επιπλέον σημαντική διάσταση, που την διαχωρίζει από την προηγούμενη περίοδο: μιλώ για την απαγγελία της ποίησης σε δημόσιους χώρους, πρακτική καθιερωμένη πλέον, ιδίως στην Αθήνα, υπηρετούμενη από ομάδες και πρωτοβουλίες αφιερωμένες ειδικά σε αυτό τον σκοπό, συνυφαίνοντας έμπρακτα την ποίηση με τη μουσική, τη ζωγραφική, το θέατρο, τον χορό, την video art και, last but not least, κερδίζοντας ολοένα και πυκνότερα ακροατήρια.

Βραδιά WC Williams, @Θ. Ζαφειρόπουλος

Ας θυμηθούμε ότι τη δεκαετία του 90 ή στα μέσα του 2000 μια επιτυχημένη εκδήλωση για την ποίηση, όπως εκείνες που γίνονταν στο πατάρι του μπαρ Dasein στα Εξάρχεια (μια πρωτοβουλία του πολύ νέου τότε ποιητή Γιώργου Χαντζή, που επίσης «στέγασε» δημιουργικές προσπάθειες και καινοτόμες πορείες στο στάδιο της εκκόλαυσης) κέρδιζε ένα κοινό 25-30 ανθρώπων. Δέκα περίπου χρόνια αργότερα το «Με τα Λόγια Γίνεται» [μτλγ] του ποιητή Παναγιώτη Ιωαννίδη, μια σταθερή διοργάνωση απαγγελιών ποικίλης μορφής, πάντοτε όμως υπακούοντας σε συγκεκριμένη σύλληψη και προδιαγραφές, μετρά ήδη πέντε χρόνια ζωής και φτάνει κάποτε σε ακροατήρια που προσεγγίζουν, αν δεν ξεπερνούν, τα 200 άτομα.

Είναι, μάλιστα, χαρακτηριστικό ότι το «Με τα Λόγια Γίνεται» ξεκίνησε ως απολύτως συναρτώμενο προς την κρίση, αφού ο Παναγιώτης Ιωαννίδης κάλεσε τον Δεκέμβριο του 2011 ποιητές και ποιήτριες να απαγγείλουμε στην εναρκτήρια εκδήλωση από ένα ποίημα που θεωρούσαμε ότι θα μπορούσε να αποτελέσει στήριξη σε δύσκολους καιρούς. Η σειρά των εκδηλώσεων του [μτλγ] φιλοξενείται πλέον στην Ελληνο-Αμερικάνικη Ένωση και, όπως είπαμε, «χτυπά» υψηλούς αριθμούς συμμετοχής. Ανάλογη επιτυχία παρατηρείται και σε αναγνώσεις σε άλλους χώρους, μπαρ, θέατρα, ξενόγλωσσα ινστιτούτα και βιβλιοπωλεία του αθηναϊκού κέντρου.

Περφόρμανς m_otherpoem του Βασίλη Αμανατίδη

Οι εκδηλώσεις οργανώνονται πάντοτε εθελοντικά και η συμμετοχή σε αυτές είναι δωρεάν, όπως είναι λίγο-πολύ κάθε εμπλοκή με την υπόθεση της ποίησης στην Ελλάδα. Μεγάλο ρόλο στη διάδοση των σχετικών πρωτοβουλιών αλλά και στη δημοσίευση και τον σχολιασμό της ποίησης, ακόμη και της μετάφρασής της, παίζει το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πολλές διοργανώσεις απαγγελίας στηρίζονται σε απλές ή και περισσότερο απαιτητικές συλλήψεις: υπάρχουν πλέον ποιητές, όπως κατεξοχήν Βασίλης Αμανατίδης και η Φοίβη Γιαννίση, που πειραματίζονται σταθερά με πρωτότυπους τρόπους παραστατικής επιτέλεσης των ποιημάτων τους.

Έχουμε, λοιπόν, από τη μια, μια μετρημένη αλλά ξεκάθαρη «επιστροφή» και των συγγραφέων αλλά και του κοινού στην ποίηση, μια επιδοκιμασία των «ζωντανών» εκδηλώσεων και μιαν αισθητή πύκνωση των ακροατηρίων της, έχουμε «επιβράβευση» συλλογικών και ατομικών δράσεων που επί δεκαετίες λάμβαναν χώρα στη σκιά, με συνέπεια, μικρά βήματα και χωρίς τη λάμψη των μεγάλων γεγονότων και την ευκολία των κρατικών επιδοτήσεων, και, από την άλλη, μια δυναμική συνύφανση όλων αυτών με το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Αν υποτεθεί ότι η κρίση κλόνισε, σε κάποιο βαθμό, αξίες και πρακτικές στη σύγχρονη Ελλάδα, μπορούμε να θεωρήσουμε την αναζωπύρωση του ποιητικού φαινομένου και της ενσώματης αναμέτρησής του με τον δημόσιο χώρο ως ένα σημείο των καιρών, ιδίως στην πολύ ταλαιπωρημένη πόλη της Αθήνας αλλά και αλλού. Ας αναστοχαστούμε πάνω σ’ αυτό το δεδομένο χωρίς βιαστικές απόπειρες νοηματοδότησής του.

Κείμενο: Μαρία Τοπάλη. Μετάφραση: Sigrid Willer. Φωτό: Θ. Ζαφειρόπουλος, Sofia Camplioni, Π. Ιωαννίδης.

Αυτή η καταχώρηση είναι διαθέσιμη στα: DE