Το Στήθος της σοφίας
«Οι πληγές σου σε κάνουν πιο ανθρώπινο, και ίσως αυτό να είναι το ζητούμενο», λέει η Σοφία Νικολαΐδου
Τώρα η Νικολαΐδου φεύγει για περιοδεία στις ΗΠΑ και στον Καναδά, έχοντας στις αποσκευές της δυο πρόσφατα μυθιστορήματα που κοιτάζουν από τα κάτω κι από το σήμερα την ελληνική ιστορία των σκοτεινών δεκαετιών ’40 και ’50. Είναι το Απόψε δεν έχουμε φίλους (Μεταίχμιο 2010) που αναφέρεται στην κουκουλωμένη συνεργασία κάποιων Θεσσαλονικέων καθηγητάδων με τον κατακτητή, και το Χορεύουν οι ελέφαντες (Μεταίχμιο 2012) που μόλις μεταφράστηκε στα αγγλικά (The Scapegoat, μτφ. Κάρεν Εμεριχ, εκδ. Melville House) και αντλεί από την υπόθεση Πολκ και την επέμβαση του ξένου παράγοντα στη μετεμφυλιακή Ελλάδα.
Τώρα η Νικολαΐδου έχει γίνει ξανθιά, με μια κοντή κουπ που κατευθύνει το μάτι στο βλέμμα της. Ομως εκεί, στο βάθος, υπάρχει πλέον κάτι φωτεινό αλλά και μια σκιά: η εγρήγορση της συγγραφέως αλλά και η έγνοια της γυναίκας. Διότι δεκατρείς μήνες νωρίτερα, η Νικολαΐδου διαγνώστηκε με καρκίνο στο στήθος. Και τέτοια εποχή πέρσι, είχε μόλις κάνει μαστεκτομή αλλά και είχε αρχίσει να γράφει καθημερινά, εν θερμώ, στάδιο-στάδιο, το ημερολόγιο της δικής της Οδύσσειας «μέχρι να ξαναγίνω άνθρωπος». Αυτό το βιβλίο, που δεν είναι λογοτεχνικό αλλά έχει το τσαγανό και το μαύρο χιούμορ της Ξανθιάς…, κυκλοφορεί σε λίγες ημέρες με τίτλο Καλά και σήμερα (Μεταίχμιο). «Ηταν ο τρόπος μου να τα βγάλω πέρα» λέει.
Το χρονικό ξεκινά στις 22 Σεπτεμβρίου 2014 με τη διάγνωση της ασθένειας, κλείνει στις 24 Μαρτίου 2015 με την τελευταία χημειοθεραπεία, και διαβάζεται σαν πολεμική ανταπόκριση με τραγικές, τρυφερές ή αυτοσαρκαστικές κορυφώσεις.
Η Σοφία τα θέλει όλα στο φως, βγάζει τα σώψυχά της στη φόρα, φωνάζει καταπρόσωπο στους πάντες «καρκίνος», αφού η αρρώστια της «έχει όνομα και θεραπεία», και οργανώνει τη στρατηγική της. «Ο τρόπος μου: Βγαίνω σαν το θηρίο στη ζούγκλα. Επιθετικά. Επιστρατεύω αποθέματα χαράς. Παράγω τη δύναμη που χρειάζομαι».
Δίπλα της διαρκώς, ο σύντροφός της, ο πεζογράφος και θεατρικός συγγραφέας Σάκης Σερέφας, έχει άλλον τρόπο: «Μένει σα ζώο στη φωλιά του. Αμυντικά. Ξέρει πως κάποια στιγμή το ζόρι θα τελειώσει».
Μαζί τους ο 11χρονος Γιάννης τους που ωριμάζει απότομα. «Τρεις άνθρωποι στο σπίτι περνάμε την αρρώστια όλοι μαζί και ο καθένας μόνος του». Από κοντά, μια καραβιά φίλες, μαθήτριες, και δοτικοί γνωστοί βοηθούν στα πρακτικά. «Η πρώτη μέριμνα: να διαφυλάξω τη ρουτίνα μας» γράφει η Σοφία για την καθημερινότητά της. Και πέντε ώρες μετά την εγχείριση, όταν δεν είχε τη φυσική δύναμη ούτε καν να κλείσει το φερμουάρ της τσάντας της, σημειώνει στο ημερολόγιό της: «Προέχει η διαχείριση του πόνου και η διαχείριση του χρόνου», ώστε η αρρώστια «να μην εγκαθιδρύσει βασίλειο στη σκέψη μου».
Την συνάντησα τον Οκτώβριο και τον Μάιο. Γκομενάρα. Η αυτοκυριαρχία και η αποφασιστικότητά της σφιχτοπλεγμένες με μια σοφή γλύκα. «Εχεις γίνει ψαρωτική», της είπε μια φίλη της. Κι όμως η Σοφία είχε άγχος, νεύρα, πόνο, θλίψη, που τα παρακολουθεί ο αναγνώστης, ακολουθώντας την στον χειρουργό, στον ογκολόγο, στην πλαστικό που της γεμίζει σιγά σιγά το νέο στήθος, στα καφέ με ομοιοπαθείς γνωστές, στο κατάστημα με τις περούκες, στο κρεβάτι, ή στην επιτροπή που εγκρίνει τις αναρρωτικές άδειες έπειτα από μια ταπεινωτική «συνέντευξη».
Ωσπου κάποια στιγμή, έσπασε. Οταν το σώμα της χτύπησε κόκκινο μετά την τέταρτη χημειοθεραπεία, και όταν άκουσε πως αφού ολοκληρωθεί η θεραπεία θα υπάρχουν ακόμα 7% πιθανότητες θνησιμότητας.
«Η αρρώστια σε αλλάζει» σχολιάζει. «Σκάβει βαθιά και βγάζει τον ορυκτό εαυτό σου στην επιφάνεια. Σε κάνει αυτό που είσαι».
Υπάρχει και άλλος τρόπος
Ο Πολ Οστερ έγραψε το Ημερολόγιο του χειμώνα (Μεταίχμιο), για τη ζωή του όπως τη βίωσε στο σώμα του. Η Αντζελίνα Τζολί εξήγησε την προληπτική διπλή μαστεκτομή της με επιστολή της στα αμερικανικά ΜΜΕ. Η Μαίριλυν Γιάλομ έγραψε την πολιτισμική Ιστορία του γυναικείου στήθους (Αγρα), σε μια πρωτοπόρα μελέτη που αντλεί από τη θρησκεία, την κοινωνία, τις τέχνες, την πολιτική, την ιατρική και την ψυχανάλυση.Η κινηματογραφίστρια Εύα Στεφανή, μετά τη μαστεκτομή της έγραψε τα Μαλλιά του Φιν (Πόλις 2014), μια συλλογή με λογοτεχνικές μινιατούρες, όπου η περιπέτειά της υποδηλώνεται υπαινικτικά. Η Σοφία Νικολαΐδου απόλαυσε τον Οστερ, αλλά επιζήτησε να μιλήσει για το βίωμά της «χωρίς τη συγκάλυψη της μυθοπλασίας», και χωρίς να αφήσει τις ιστορίες «να κρυώσουν», όπως κάνει όταν γράφει λογοτεχνικά κείμενα. Το Καλά και σήμερα αντιγράφει τη ζωή, και αφήνει τις λέξεις να τρέχουν, να στριμώχνονται, να βιάζονται, να φωνασκούν. «Τότε οι λέξεις γίνονται φάρμακο».
Ωστόσο η σημασία αυτού του βιβλίου είναι ευρύτερη. Το εξηγεί γλαφυρά μια καρκινοπαθής φίλη της. «Μου έδειξες ότι υπάρχει κι άλλος τρόπος να το ζει κανείς. Με συναίσθημα αλλά χωρίς δυστυχία. Με φόβο αλλά χωρίς πανικό. Με περίσκεψη, όμως μέσα στη ζωή».
Εντέλει, το χρονικό της Σοφίας δεν αφορά μόνο όσες γυναίκες νόσησαν. Διότι κατά βάθος περιγράφει τον τρόπο αντιμετώπισης μιας αναπόδραστης κρίσης. Και ως τέτοιο, διαβάζεται και μεταφορικά. Είναι ένα βιβλίο για τη δύναμη που ξεπηδά μέσα από την αδυναμία. «Από τη στιγμή που διαγνώστηκα», γράφει η Σοφία, «δεν έχω κάνει ούτε για ένα δευτερόλεπτο τη σκέψη: Γιατί σ’ εμένα; Αυτή η σκέψη δε χωράει πουθενά. Προέχει η αντιμετώπιση».
Ταξική υπόθεση
Στην έβδομη χημειοθεραπεία, έπεσαν τα φρύδια και τα ματοτσίνορά της. Ηδη είχε δει το κεφάλι της χωρίς μαλλιά και το καινούργιο στήθος χωρίς θηλή, με το κουμπί του διατατήρα να διακρίνεται κάτω από το δέρμα. «Ο καρκίνος του μαστού ξεσκίζει τη γυναικεία υπόσταση» γράφει η Νικολαΐδου. Και αυτοσαρκάζεται πως θα κάνει γιορτές σαν Ρόμποκοπ και Πάμελα Αντερσον ταυτόχρονα.Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. «Η αρρώστια είναι ταξική υπόθεση» τονίζει. Και περιγράφει πώς τσαλακώνεται η ψυχή και η αξιοπρέπεια των ασθενών από το γραφειοκρατικό πνεύμα και τη γραφειοκρατική πράξη. Οταν αυτό το λέει ένας άνθρωπος που πιστεύει στη δημόσια παιδεία και στη δημόσια υγεία, το πράγμα γίνεται δραματικό.
Η Σοφία δεν άντεχε να είναι «περιστατικό». Ηθελε να έχει όνομα. Είχε χρήματα στην άκρη, και το αγόρασε. Μπόρεσε να διαλέξει τους γιατρούς που της ταίριαζαν και να επισπεύσει τις εξετάσεις που καθυστερεί ο ΕΟΠΥΥ. «Η δουλειά γίνεται και στο δημόσιο νοσοκομείο, τις περισσότερες φορές καλά, αλλά λείπει το χαμόγελο». Κι έπειτα σκόνταψε στην ασφάλιση. «Είναι πληγή». Το Ταμείο «δεν δικαιολογεί ένθεμα στο στήθος, ενώ το δικαιολογούσε μέχρι πριν δύο χρόνια. Το θεωρεί πολυτέλεια.
Ομως η πλαστική είναι μέρος της θεραπείας…» Τελικά, η Νικολαΐδου δεν θα αφήσει το Δημόσιο να την περιφρονεί, και θα διακόψει την αναρρωτική άδειά της. «Δύναμη αδελφές μου», συμβουλεύει στην αφιέρωση του βιβλίου. «Δύναμη».
************************************
Καλά και σήμερα.
Το χρονικό του καρκίνου στο δικό μου στήθος
Καλά και σήμερα. Το χρονικό του καρκίνου στο δικό μου στήθος Ένα ημερολόγιο που καταγράφει εν θερμώ όσα έζησα, όσα έμαθα, όσα σκέφτηκα, όσα φοβήθηκα και όσα έλπισα τους μήνες που πάλεψα με την αρρώστια. Διαγνώστηκα με καρκίνο του μαστού στις 22 Σεπτεμβρίου του 2014. Έκανα μαστεκτομή την 1η Οκτωβρίου και άρχισα χημειοθεραπεία στις 29 του ίδιου μήνα. Αυτό είναι το χρονικό του καρκίνου στο δικό μου στήθος. Μέχρι να νοσήσω, είχα την αλαζονεία του υγιούς. Δεν πίστευα ότι μπορούσε να μου συμβεί. Είχα φίλες που νόσησαν. Νόμιζα ότι καταλάβαινα τι πέρασαν. Δεν είχα ιδέα. Άρχισα να γράφω αυτό το βιβλίο από την πρώτη μέρα που έσκασε η βόμβα. Ήταν το φάρμακο και η θεραπεία μου. Αν κάτι μου έμαθε η αρρώστια (και μου έμαθε πολλά), είναι ότι η καθεμία από μας είναι η ατομική της περίπτωση. Το σώμα βιώνει την ασθένεια και τη θεραπεία με τον δικό του τρόπο. «Δεν υπάρχουν ασθένειες, υπάρχουν ασθενείς» είχε πει ο αρχαίος ημών Ιπποκράτης. Πέρασαν αιώνες, για να καταλήξουμε, ξανά, σ’ αυτήν την τόσο βαθιά —και τόσο αυτονόητη— φράση.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου