Δεν είναι η μοναδική ελληνική πρωτιά ανάμεσα στα άλλα υπόδουλα ευρωπαϊκά κράτη, αλλά έχει μεγάλη αξία: Την περίοδο της Κατοχής και της Αντίστασης (1941 - 1944) κυκλοφορούν παράνομα 1.048 έντυπα!
Εφημερίδες, φυλλάδια, προκηρύξεις και περιοδικά, από χειροκίνητους και αυτοσχέδιους πολύγραφους μέχρι παλιά τυπογραφεία, ενημερώνουν τον υπόδουλο λαό και κρατάνε ψηλά το ηθικό του.
Μια από τις πιο άρτιες εφημερίδες, η Ελεύθερη Ελλάδα του ΕΑΜ, αναφέρεται στην εξέλιξη του πολέμου, στο αντιστασιακό κίνημα, στην κατάσταση και τους αγώνες των λαϊκών στρωμάτων και απευθύνει εκκλήσεις για παλλαϊκή συμμετοχή στην Αντίσταση.
Με κοινό όραμα την απελευθέρωση, κυκλοφορούν έντυπα του ΕΑΜ και του ΕΔΕΣ, καθώς και κομματικών χώρων, με κυρίαρχα αυτά του ΚΚΕ. Κάποιοι τίτλοι εφημερίδων και περιοδικών που γράφονταν, όπως έχει αναφερθεί, με μελάνι και αίμα: Απελευθερωτής, Αλήθεια, Ριζοσπάστης, Λευτεριά, Γυναικεία Δράση, Νέα Γενιά, Δημοκρατική Σημαία, Φλόγα, Δόξα, Νίκη, Μεγάλη Ελλάς, Απελευθέρωση.
Απέναντι στον άθλο του Αντιστασιακού Τύπου, η σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού, οι δωσιλογικές εφημερίδες. Έχουν ψηφιοποιηθεί η Νέα Ευρώπη και η Απογευματινή της Θεσσαλονίκης. Στρεβλή εικόνα της πραγματικότητας, με μια ευημερούσα πόλη, με κατοίκους που τρέχουν από κινηματογράφο σε χοροεσπερίδα και από χώρους αναψυχής σε χαρτοπαικτικές λέσχες. Χωρίς να αναφέρονται οι κακουχίες, η πείνα και οι θάνατοι, διατυμπανίζονται μέτρα για δήθεν βελτίωση της κατάστασης. Χωρίς να αναζητούνται τα αίτια των απεργιών, αναγράφονται μέτρα καταστολής τους που φθάνουν μέχρι την ποινή του θανάτου.
Σε ένα εμετικό συνονθύλευμα ναζισμού, φυλετισμού και αντισημιτισμού προβάλλουν ανερυθρίαστα τις κατακτήσεις των γερμανικών στρατευμάτων και επιχαίρουν για την εξόντωση των Εβραίων. Επιχειρούν να ταυτίσουν τον Ιωσήφ Στάλιν με τον Τζένγκις Χαν σε πολεμικές ωμότητες και, μέσα από εικονογράφηση, προσπαθούν να καταδείξουν φυλετική συγγένεια. Δείγμα των φιλοσοφικών τους αναζητήσεων, το ερώτημα: «Μπορούν οι γυναίκες να είναι χρήσιμα μέλη της κοινωνίας μας;»
Αν και πλήρως υποταγμένες στο καθεστώς, οι παραδοσιακές αθηναϊκές εφημερίδες κρατάνε πιο αξιοπρεπή στάση. Ο Γ. Καραντζάς μιλάει για παθητική αντίσταση, κάτι που μάλλον δεν ευσταθεί. Γεγονός πάντως είναι ότι, αντί γλαφυρών περιγραφών, η προέλαση του γερμανικού στρατού αποτυπώνεται με άνευρη γραφή, κάτι που θα οδηγήσει τους ίδιους τους Ναζί να τις χαρακτηρίσουν «λαχανοφυλλάδες».
Σε αντίθεση με τον Αντιστασιακό Τύπο, έχουν, όπως και οι καθαρά δωσιλογικές, μηδαμινή απήχηση στον λαό. Διαβάζονται κυρίως για πληροφορίες που αφορούν τις προθέσεις των αρχών Κατοχής, καθώς και για τις χρηστικές στήλες, όπως είναι οι διανομές τροφίμων και ενδυμάτων από τον Ερυθρό Σταυρό. Σημείο των καιρών και οι συνταγές μαγειρικής, με βάση τα χόρτα στα αλμυρά φαγητά και τις σταφίδες στα γλυκά.
Λίγο πριν από την Απελευθέρωση οι εφημερίδες Ακρόπολις, Ελεύθερον Βήμα, Καθημερινή και Πρωΐα συγχωνεύονται με τον Ηνωμένο Τύπο και παράλληλα η Βραδυνή και τα Αθηναϊκά Νέα συμπράττουν στη δημιουργία των Βραδυνών Νέων. Θνησιγενή σχήματα που θα σβήσουν λίγο πριν φύγουν οι Γερμανοί.
Η παράνομη Ελευθερία του Π. Κόκκα, της οποίας η έκδοση συνεχίστηκε νόμιμα μετά την Απελευθέρωση, για να κλείσει οριστικά την 21η Απριλίου 1967 (αφού είχε ταυτιστεί με την Αποστασία του '65), δημοσίευσε καυστικό σχόλιο στις 4.10.1944, λέγοντας ότι θα μας λείψουν οι ομιλίες του Ντήτριχ και οι περιγραφές για το πώς τα γερμανικά στρατεύματα κατόρθωναν να καταλαμβάνουν νέες θέσεις προς τα οπίσω!

 kosmaskefalos@gmail.com
***********************

2. Σε ψηφιακή μορφή ο "δωσιλογικός Τύπος" της Κατοχής: Παραπληροφόρηση, προπαγάνδα και αντισημιτισμός

 

 http://news247.gr,


Ψηφιοποιήθηκε ο κατοχικός δωσιλογικός Τύπος της Θεσσαλονίκης. Οι "επιτυχίες" του ναζισμού, αλλά και τα προτεινόμενα καζίνα, οι ταβέρνες και τα θέατρα (Pics)



Μια άλλη "πραγματικότητα" εκτός της... πραγματικότητας που βίωνε, καθημερινά, ο εξαθλιωμένος και αποδεκατισμένος πληθυσμός της πόλης, κατά την περίοδο της ναζιστικής κατοχής, εμφανίζεται στις σελίδες των δοσιλογικών κατοχικών εφημερίδων της Θεσσαλονίκης (1941-1944).
ADVERTISEMENT
Το υλικό συγκεντρώθηκε τους τελευταίους επτά μήνες, κυρίως από το αρχείο του Δήμου Θεσσαλονίκης και από ιδιώτες, με πρωτοβουλία του Εβραϊκού Μουσείου Θεσσαλονίκης και του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, με μικρή χρηματοδότηση από το Ίδρυμα Ρότσιλντ και ψηφιοποιήθηκε ώστε να είναι εύκολα προσβάσιμο σε χρήστες και μελλοντικούς ερευνητές.
Αναφορές στο υλικό έγιναν σε ημερίδα εργασίας που οργανώθηκε, το βράδυ της Πέμπτης, στο συνεδριακό κέντρο του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και εντυπωσίασαν, κυρίως για τη στρεβλή εικόνα που μετέφερε στο κοινό ο δοσιλογικός τύπος, προβάλλοντας μαζί με τις "επιτυχίες" του ναζισμού, ελαφρά και κοσμικά γεγονότα, αποσιωπώντας ή υποβαθμίζοντας συνειδητά την ανθρωπιστική, κοινωνική και οικονομική καταστροφή που είχε επιβληθεί στην πόλη και στη χώρα, παρουσιάζοντας -σε γενικές γραμμές- μια ψευδή, "ωραιοποιημένη" εκδοχή της καθημερινότητας.
"Αυτό που δεν περιμένει να δει κανείς στις εφημερίδες είναι καζίνα, ταβέρνες, θέατρα κινηματογράφοι, όπερα, μουσική, τη διασκέδαση δηλαδή, η οποία πηγαίνει μαζί με την εξόντωση των Εβραίων, μαζί με την πείνα, τη δυστυχία και τις διώξεις , για αυτά υπάρχουν ορισμένα στοιχειώδη, όμως υπάρχει ένα άφθονο προπαγανδιστικό υλικό κατά των Εβραίων" τόνισε ο έφορος του Εβραϊκού Μουσείου Θεσσαλονίκης, ιστορικός Ευάγγελος Χεκίμογλου.
  "Δεν πληροφορούσαν τον κόσμο, αληθινά, για τα πραγματικά δραματικά γεγονότα και αποσιωπούσαν μεγάλο μέρος τους. Για παράδειγμα, δεν αναφέρεται τίποτε για τη μαζική απέλαση των Εβραίων ή για την καταστροφή των κοιμητηρίων της εβραϊκής κοινότητας, δεν υπάρχει η φτώχεια, η καταπίεση, κ.λπ. Περιορίζονταν στη δημοσιοποίηση των εντολών και των δράσεων της γερμανικής διοίκησης και σε ήσσονος σημασίας ειδήσεις, επιδιώκοντας να ωραιοποιήσουν την κατάσταση. Ήταν πολύ κακές και ως εφημερίδες. Έλειπαν οι μεγάλες ειδήσεις και τα ρεπορτάζ, δημοσίευαν κυρίως κείμενα που επέτρεπαν οι δυνάμεις κατοχής" τόνισε ο καθηγητής του ΠΑΜΑΚ και επιστημονικός υπεύθυνος της ψηφιοποίησης του αρχείου Βλάσης Βλασίδης.
  Οι "μαγικές εικόνες" που μπορεί να αντλήσει κανείς από τις δύο δοσιλογικές εφημερίδες της κατοχής, τη "Νέα Ευρώπη" και την "Απογευματινή" της Θεσσαλονίκης, παρουσιάζουν μια μάλλον... ευημερούσα πόλη, στην οποία λειτουργούσαν... δεκατρείς κινηματογράφοι για την τέρψη του κινηματογραφόφιλου κοινού, διοργανώνονταν χοροεσπερίδες, κοσμικά γεγονότα και άλλες εκδηλώσεις και διαφημίζονταν χαρτοπαικτικές λέσχες και καταστήματα αναψυχής, μέχρι και τα περίφημα... "Κούτσουρα του Δαλαμάγκα", που τραγουδούσε ο Βασίλης Τσιτσάνης. Αρκεί, να αναλογιστεί κανείς ότι "λείπουν" από τις σελίδες τους ή υποβαθμίζονται συστηματικά και κατά περίπτωση, δραματικά γεγονότα όπως η έκταση των δραματικών επιπτώσεων του "μαύρου χειμώνα" του 1941, με τους εκατοντάδες θανάτους από την πείνα και τις κακουχίες (παρότι αναφέρονται "μέτρα" της διοίκησης για τη δήθεν βελτίωση της κατάστασης) όσο και οι διώξεις, οι συλλήψεις και ο μαζικός εκτοπισμός των Εβραίων της πόλης στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκεντρώσεως...
Στις σελίδες αυτών των εφημερίδων, όπως ανέφερε ο κ. Βλασίδης, υπάρχουν μεν ειδήσεις για την αντιμετώπιση της πείνας, αλλά όχι και για τους λόγους εμφάνισής της και για τα αίτιά της, μέτρα για την καταστολή των απεργιών, ακόμη και με ποινή θανάτου, αλλά όχι και οι λόγοι που ωθούν τους υπαλλήλους και τους εργάτες στην απεργία, οι προσκλήσεις για την αποστολή εργατών στη Γερμανία, η... "υποδούλωση στον εβραϊσμό" των ΗΠΑ και της Μεγάλης Βρετανίας, πάμπολλα αντισημιτικά και ρατσιστικά σχόλια για τους Εβραίους κ.ά.
"Την εποχή των διώξεων και του εκτοπισμού τους, τα σχόλια και τα άρθρα εναντίον τους εντείνονται, αλλά δεν παρουσιάζεται στην ειδησιογραφία η δράση των ναζιστικών δυνάμεων και τα μέτρα καταστολής σε βάρος τους" υπογράμμισε ο κ. Βλασίδης.
  Γίνονται, επίσης, σε αυτά τα έντυπα πολλές αναφορές στο "νέο κόσμο", το "νέο καθεστώς" που επαγγέλλεται ο εθνικοσοσιαλισμός και οι ναζί κατακτητές και "καταγγέλλονται" η δημοκρατία και ο καπιταλισμός, ως "παρωχημένα πολιτικά και οικονομικά συστήματα".
Η τακτική των ναζί ήταν η ίδια σε όλες τις χώρες που καταλάμβαναν. Απαγόρευαν την κυκλοφορία όλων των εφημερίδων και ενθάρρυναν μόνο αυτές που απηχούσαν τις απόψεις και εξυπηρετούσαν τους στόχους τους. Αυτό συνέβη και στη Θεσσαλονίκη, μετά τη γερμανική εισβολή, στις 9 Απριλίου του 1941. Η "Νέα Ευρώπη" άρχισε να εκδίδεται από τον Μάιο του 1941. Η "Απογευματινή" της Θεσσαλονίκης κυκλοφορούσε και πριν από την κατοχή και συνέχισε να εκδίδεται μέχρι την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων.
Στα πρώτα τους φύλλα υπάρχουν δημοσιευμένες εντολές της γερμανικής διοίκησης και στα γερμανικά, ενώ στη συνέχεια δημοσιεύουν μόνο στα ελληνικά τα υπαγορευμένα, εν πολλοίς, από την κατοχική διοίκηση κείμενά τους. Παράλληλα, κυκλοφορούσε και η δοσιλογική περιοδική έκδοση "Νέοι Καιροί", κυρίως με άρθρα "διαφώτισης" του πληθυσμού, προπαγανδιστικού χαρακτήρα, με στόχο τη διάδοση των "θριάμβων" του ναζισμού και της υπεροχής των ναζιστικών ιδεών, του φυλετισμού, του αντισημιτισμού, κ.α.
Τον Σεπτέμβριο του 1944, οι δύο δοσιλογικές εφημερίδες συνενώθηκαν σε μία, με τίτλο "Νέα Ευρώπη-Απογευματινή", προφανώς και λόγω της έλλειψης χάρτου, μέχρι και την τελευταία κοινή έκδοση τους στις αρχές Οκτώβρη του 1944.
Από τις 4200 σελίδες που διασώθηκαν, συστηματοποιήθηκαν και ψηφιοποιήθηκαν προκύπτουν αρκετά στοιχεία για το περιεχόμενο της δοσιλογικής "ειδησιογραφίας" και τις επιδιώξεις της, που δεν ήταν άλλες από την εξύμνηση της ναζιστικής κυριαρχίας και ιδεολογίας.
  Είναι χαρακτηριστικό ότι, συνήθως, στις δύο πρώτες σελίδες αποτυπώνονταν τα πολεμικά κατορθώματα των γερμανικών στρατευμάτων και αποκρύπτονταν οι ήττες- μισή ή μια σελίδα ήταν αφιερωμένη στη γενικότερη εγχώρια ειδησεογραφία, εξιστορημένη φυσικά με τη ματιά των κατακτητών και σε μια ή μιάμιση σελίδα κατά περίπτωση καταγράφονταν τα "γεγονότα" της πόλης. Ήταν δισέλιδες σε μεγάλο σχήμα ή τετρασέλιδες σε μικρότερο και μέσα από την ύλη τους ξεδιπλώνεται σε όλη της την έκταση η ναζιστική προπαγάνδα και η παραπληροφόρηση για τα τεκταινόμενα εκείνης την εποχής.
"Μπορούν οι γυναίκες να είναι χρήσιμα μέλη της κοινωνίας μας;" είναι ο τίτλος ενός άρθρου, σε μια από αυτές τις εφημερίδες. Σε άλλη, προσομοιάζεται σε "βαρβαρότητα" ο Ιωσήφ Στάλιν με τον... Τζέκινς Χαν και το κείμενο συνοδεύεται, μάλιστα, και από εικονογράφηση, όπου "αποδεικνύεται" η ομοιότητα των χαρακτηριστικών του προσώπου τους και προφανώς και την φυλετική "συγγένεια"...
Η Λουκία Διακάτου, τριτοετής φοιτήτρια του ΠΑΜΑΚ που τα σταχυολόγησε, συνάντησε πολλά ανάλογα δημοσιεύματα στις σελίδες που επεξεργάστηκε, συμμετέχοντας εθελοντικά μαζί με άλλους φοιτητές στην προσπάθεια συλλογής και επεξεργασίας του υλικού και δήλωσε συγκλονισμένη από την εμπειρία της.
"Πλέον δεν μαθαίνω ιστορία, μαθαίνω από την ιστορία και πλέον σας καλώ να κάνετε κι εσείς το ίδιο" είπε στη συνάντηση εργασίας που έγινε στο ΠΑΜΑΚ. Εντύπωση της έκαναν, επίσης, όπως είπε και οι σημειώσεις πάνω στις εφημερίδες από τους χρήστες, σχόλια, κάποια υπενθύμιση, ή συνάντηση, πρόχειροι λογαριασμοί, κ.ά.
Οι δοσιλογικές "επίσημες" κατοχικές εφημερίδες, όπως αναφέρθηκε στην εκδήλωση, δεν είχαν ιδιαίτερα μεγάλη απήχηση στον κόσμο, καθώς απευθυνόταν κυρίως σε "ευνοημένους" του κατοχικού καθεστώτος, υπαλλήλους του, επίσης και "σε μαυραγορίτες και σε συνεργάτες των κατακτητών που αποκόμιζαν χρήματα, εκμεταλλευόμενοι τον πόνο και τη δυστυχία των άλλων και ήθελαν να ξοδέψουν", σε αντίθεση με τον παράνομο αντιστασιακό Τύπο που είχε πραγματική αναφορά στο λαό, αν και υπό τις συνθήκες που επικρατούσαν τότε, σε καθεστώς πλήρους απαγόρευσης, δεν είναι εύκολο να εκτιμηθεί η έκταση της διάδοσής του στα όρια της πόλης.
Οι δοσιλογικές εφημερίδες που βρέθηκαν στο αρχείο του δήμου ήταν σε πολύ κακή κατάσταση, αρκετές με έλλειψη σελίδων, οι οποίες, όπου υπήρχε η δυνατότητα, συμπληρώθηκαν από άλλα φύλλα και φωτογραφήθηκαν ώστε να καταχωρηθούν όλα τα λήμματα στο ψηφιακό αρχείο.
"Τα τελευταία είκοσι χρόνια, πάνω από τριάντα ερευνητές στην Ελλάδα, ασχολούνται με την περίοδο της κατοχής, που είναι μια σχετικά μικρή -διήρκεσε τρεισήμισι χρόνια- αλλά πάρα πολύ σημαντική περίοδος. Αυτό το υλικό υπήρχε κίνδυνος να χαθεί καθώς ήταν σε άθλια κατάσταση και τώρα που ψηφιοποιήθηκε μπορεί να βοηθήσει τους μελετητές σε κάποιες πτυχές της έρευνας για εκείνη την περίοδο" τόνισε ο κ. Χεκίμογλου.
Η ψηφιοποίηση των κατοχικών δοσιλογικών εφημερίδων ολοκληρώθηκε και πλέον το υλικό υπάρχει σε ψηφιοποιημένη μορφή στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, στη δημοτική βιβλιοθήκη του δήμου Θεσσαλονίκης και στο Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης.
Να σημειωθεί ότι, εκτός από τις παραπάνω εφημερίδες, έχουν ψηφιοποιηθεί σε εθελοντική βάση, από τους καθηγητές και τους φοιτητές του Τμήματος Βαλκανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, δεκάδες παλιές εφημερίδες που εκδίδονταν στο παρελθόν στη Θεσσαλονίκη, στη Φλώρινα, την Καστοριά, την Έδεσσα, τα Γιαννιτσά, το Κιλκίς και διατίθενται σε ψηφιακή μορφή από τους τοπικούς φορείς και τις βιβλιοθήκες.
(Με πληροφορίες από ΑΠΕ-ΜΠΕ)