Μια πολύ διαφωτιστική ανάλυση του Συριακού προβλήματος

Συρία: η ρωσική επέμβαση και οι στόχοι της

Ο ρόλος των ΗΠΑ, ο Άσαντ, η αντιπολίτευση, το ΙSIS

συνέντευξη του Ζιλμπέρ Ασκάρ στον Ίλια Μπουντράιτκις για το LeftEast

μετάφραση: Γιάννης Χατζηδημητράκης

Πηγή: Ενθέματα της Αυγής

Έχουν περάσει αρκετές ημέρες από την έναρξη της ρωσικής στρατιωτικής επιχείρησης στη Συρία, και ο στόχος και η στρατηγική της δεν είναι ξεκάθαροι. Οι Ρώσοι αξιωματούχοι από τη μια λένε ότι πρόκειται για μια επιχείρηση εναντίον του ΙSIS, ενώ από την άλλη την παρουσιάζουν, όπως ο Πούτιν στον ΟΗΕ, ως ενίσχυση της νόμιμης κυβέρνησης του Άσαντ. Ποιος είναι ο πραγματικός στόχος της επιχείρησης; Ποιος νομίζετε ότι είναι ο πραγματικός στόχος αυτής της επιχείρησης;

Η αρχική επίσημη αιτιολόγηση της παρέμβασης σχεδιάστηκε προκειμένου η Ρωσία να πάρει το πράσινο φως από τη Δύση, και ιδιαίτερα τις ΗΠΑ. Δεδομένου ότι οι χώρες της Δύσης βομβαρδίζουν το ISIS στη Συρία, δεν μπορούσαν, ασφαλώς, να αρνηθούν στη Ρωσία να κάνει το ίδιο. Με αυτό το πρόσχημα πούλησε ο Πούτιν την επιχείρησή του στην Ουάσινγκτον πριν αρχίσει η εφαρμογή της και η Ουάσιγκτον την αγόρασε. Στην αρχή, προτού οι Ρώσοι ξεκινήσουν τους βομβαρδισμούς, η Ουάσιγκτον χαιρέτιζε τη συμβολή της Ρωσίας στην πάλη ενάντια στο ISIS. Αυτό ήταν, φυσικά, απατηλό. Θα εκπλησσόμουν πραγματικά αν αποδεικνυόταν ότι η Ουάσιγκτον πίστευε ότι η Ρωσία αναπτύσσει δυνάμεις στη Συρία για να πολεμήσει το ISIS.

Δεν θα μπορούσαν να αγνοήσουν το γεγονός ότι ο πραγματικός στόχος της παρέμβασης της Ρωσίας είναι η ενίσχυση του καθεστώτος του Μπασάρ αλ Άσαντ. Βέβαια, η Ουάσιγκτον είναι σύμφωνη και με τον πραγματικό στόχο της παρέμβασης της Μόσχας: την αποφυγή της κατάρρευσης του καθεστώτος Άσαντ. Από την πρώιμη φάση της εξέγερσης στη Συρία, η κυβέρνηση των ΗΠΑ, ακόμη και όταν ξεκίνησε να λέει ότι ο Άσαντ πρέπει να παραιτηθεί, τόνιζε πάντοτε ότι το καθεστώς πρέπει να παραμείνει στη θέση του. Αντίθετα με ό,τι απλοϊκά πιστεύουν οι επικριτές των ΗΠΑ, η κυβέρνηση Ομπάμα δεν επιθυμεί καθόλου μια «αλλαγή καθεστώτος» στη Συρία – μάλλον το αντίθετο. Ήθελε το καθεστώς Άσαντ χωρίς τον ίδιο τον Άσαντ. Αυτό είναι το «μάθημα» που πήραν από την καταστροφική αποτυχία των ΗΠΑ στο Ιράκ: εκ των υστέρων, πιστεύουν ότι θα έπρεπε να επιλέξουν εκεί ένα σενάριο «σανταμισμού χωρίς τον Σαντάμ», αντί της πλήρους κατάργησης του καθεστώτος.

Αυτός είναι ο λόγος που η παρέμβαση Πούτιν εκτιμήθηκε μάλλον ευνοϊκά στην Ουάσιγκτον. Και υπάρχει πολλή υποκρισία στις καταγγελίες της κυβέρνησης Ομπάμα για το γεγονός ότι τα χτυπήματα στρέφονται εναντίον της μη-ISIS συριακής αντιπολίτευσης. Κατηγορούν τη Ρωσία ότι δεν χτυπάει αρκετά το ISIS: περισσότερα χτυπήματα ενάντια στο ISIS, θα έκαναν πιο εύκολη τη συμπαιγνία τους. Έτσι θα είχαν πολύ λιγότερες αντιρρήσεις με τα χτυπήματα που βοηθούν στη διάσωση του καθεστώτος Άσαντ. Επιπλέον, η Ουάσιγκτον ελπίζει ότι ο Πούτιν δεν θα εμποδίσει μόνο την κατάρρευση του καθεστώτος, αλλά επίσης θα βοηθήσει στην επίτευξη κάποιου είδους πολιτικής διευθέτησης της σύγκρουσης. Προς το παρόν, όλα αυτά είναι περισσότερο ευσεβείς πόθοι από οτιδήποτε άλλο.

Ο βασικός στόχος της στρατιωτικής επέμβασης της Ρωσίας στη Συρία ήταν η στήριξη του καθεστώτος σε μια εποχή που αυτό έχει υποστεί πολύ βαριές απώλειες. Ο ίδιος ο Άσαντ παραδέχτηκε τον Ιούλιο την αδυναμία του να διατηρήσει υπό την κατοχή του εδάφη της επικράτειας που ήλεγχε μέχρι τότε. Η επέμβαση της Μόσχας έχει στόχο να αποφευχθεί η κατάρρευση του καθεστώτος και, εν συνεχεία, αυτό να μπορέσει να ανακαταλάβει τα εδάφη που έχασε το περασμένο καλοκαίρι. Αυτός είναι ο βασικός και πρωταρχικός στόχος της ρωσικής επέμβασης.

Υπάρχει ένας δεύτερος στόχος, που υπερβαίνει κατά πολύ τη Συρία, και εκφράζεται με το γεγονός ότι η Ρωσία έστειλε στη Συρία μέρος των αεροπορικών της δυνάμεων και εξαπέλυσε τους Κρουζ πύραυλους της από την Κασπία. Μοιάζει με την «Ώρα του Κόλπου» για τον ρώσικο ιμπεριαλισμό. Ο Πούτιν κάνει σε μικρότερη κλίμακα ότι έκαναν οι Ηνωμένες Πολιτείες το 1991, όταν παρουσίασαν τα εξελιγμένα όπλα τους κατά του Ιράκ στον πρώτο πόλεμο του Κόλπου. Αυτός ήταν ένας τρόπος για να πουν στον κόσμο: «Δείτε πόσο ισχυροί είμαστε! Δείτε πόσο αποτελεσματικά είναι τα όπλα μας!». Και αυτό ήταν ένα σημαντικό κίνητρο για την επαναβεβαίωση της ηγεμονίας των ΗΠΑ σε μια κρίσιμη ιστορική στιγμή. Ήμασταν τότε στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου· το έτος 1991, όπως θυμάστε, ήταν η τελευταία χρονιά της Σοβιετικής Ένωσης. Ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός χρειαζόταν την επανεπιβεβαίωση της ηγεμονίας του στο παγκόσμιο σύστημα.

Ο Πούτιν, μ’ αυτή την επίδειξη δύναμης, μοιάζει να λέει σε ολόκληρο τον πλανήτη: «Και εμείς οι Ρώσοι έχουμε εξελιγμένα όπλα, μπορούμε να σας διαθέσουμε και, στην πραγματικότητα, είμαστε ένας πιο αξιόπιστος σύμμαχος από τις ΗΠΑ». Ο εκφοβισμός του Πούτιν έρχεται σε αντίθεση με τη δειλή στάση της κυβέρνησης Ομπάμα στη Μέση Ανατολή τα τελευταία χρόνια. Ο Πούτιν κερδίζει φίλους στην περιοχή. Έχει αναπτύξει σχέσεις με τον Σίσι στην Αίγυπτο και την ιρακινή κυβέρνηση. Το Ιράκ και η Αίγυπτος είναι δύο κράτη που θεωρούνται ότι βρίσκονται στην σφαίρα επιρροής των ΗΠΑ, αλλά και τα δύο υποστηρίζουν τη ρωσική επέμβαση, και τα δύο αγοράζουν τώρα όπλα από τη Ρωσία και αναπτύσσουν τις στρατιωτικές και στρατηγικές τους σχέσεις με τη Μόσχα.

Από αυτή την οπτική γωνία, η συνεχής παρέμβαση της Ρωσίας θα πρέπει να θεωρηθεί ως μέρος ενός δι-ιμπεριαλιστικού ανταγωνισμού. Πριν από δεκαπέντε και πλέον χρόνια, ανέλυσα τον πόλεμο στο Κοσσυφοπέδιο ως μέρος ενός νέου Ψυχρού Πολέμου. Ο χαρακτηρισμός αυτός επικρίθηκε τότε. Τώρα, είναι προφανές ότι ζούμε μέσα σ’ αυτό.

Πολλοί υποστηρίζουν ότι η ρωσική επέμβαση συνιστά μια πλήρη αποτυχία της πολιτικής των ΗΠΑ, ενώ άλλοι πιστεύουν ότι υπάρχει ένα κρυφό αμερικανικό σχέδιο για να εμπλακεί η Ρωσία σε αυτή τη σύγκρουση. Και, προφανώς, έχουμε διχογνωμία στην αμερικανική ελίτ γύρω από το ζήτημα της Συρίας. Ποια νομίζετε ότι είναι η θέση των ΗΠΑ σε αυτήν την κατάσταση;

Υπήρχε σίγουρα μια συνεχής διαφωνία σε κορυφαίο επίπεδο στις ΗΠΑ όσον αφορά τη Συρία. Δεν είναι μυστικό ότι υπήρχε διαφωνία σχετικά με το ζήτημα της παροχής στήριξης προς την κύρια συριακή αντιπολίτευση μεταξύ Ομπάμα και Χίλαρι Κλίντον –όταν ήταν υπουργός Εξωτερικών–, με τους στρατιωτικούς και τη CIA να συμμερίζονται την άποψή της. Το 2012, όταν ξεκίνησε αυτή η διαμάχη, ο Ελεύθερος Συριακός Στρατός ήταν ακόμα η κυρίαρχη δύναμη στην αντιπολίτευση. Η αδυναμία του, λόγω της έλλειψης υποστήριξης από την Ουάσιγκτον και ειδικά του βέτο των ΗΠΑ σχετικά με τον εφοδιασμό του με αντιαεροπορικά αμυντικά μέσα, επέτρεψε στους τζιχαντιστές να αναπτυχθούν παράλληλα και να αποκτήσουν αργότερα ακόμη μεγαλύτερη σημασία ως ένοπλη αντιπολίτευση στο συριακό καθεστώς. Εκείνοι που τάσσονταν υπέρ της υποστήριξης της κυρίαρχης τάσης της αντιπολίτευσης, όπως η Κλίντον και ο τότε διευθυντής της CIA Ντέιβιντ Πετρέους, πιστεύουν ότι τα γεγονότα τους δικαίωσαν, ότι η καταστροφική εξέλιξη της κατάστασης στη Συρία είναι, σε μεγάλο βαθμό, αποτέλεσμα της λανθασμένης πολιτικής Ομπάμα.

Διαδήλωση υποστήριξης στον Πούτιν, Δαμασκός, 2012 (πηγή: Corriere della Sere/AP)

Ο Ομπάμα βρίσκεται, πράγματι, αντιμέτωπος με έναν τρομερά αρνητικό απολογισμό της πολιτικής του στη Συρία. Είναι μια πλήρης καταστροφή, από οποιαδήποτε οπτική γωνία και αν το δει κανείς, ανθρωπιστική ή στρατηγική. Οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι πολύ ανήσυχες για το τεράστιο κύμα προσφύγων, ως αποτέλεσμα μιας τεράστιας ανθρωπιστικής καταστροφής. Η κυβέρνηση Ομπάμα προσπαθεί να παρηγορηθεί, λέγοντας ότι η Ρωσία πέφτει σε μια παγίδα, ότι η κατάσταση θα μετατραπεί σε ένα δεύτερο Αφγανιστάν γι’ αυτήν. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι, στην πρόσφατη κριτική του για την ρωσική επέμβαση, ο Ομπάμα χρησιμοποίησε τον όρο «τέλμα» – έναν όρο που χρησιμοποιήθηκε για τις ΗΠΑ στο Βιετνάμ, και τη Σοβιετική Ένωση στο Αφγανιστάν. Η Ρωσία πρόκειται τώρα να εμπλακεί σε ένα τέλμα στη Συρία, υποστηρίζει. Ευσεβείς πόθοι, που έχουν στόχο, να γλυκάνουν το χάπι μιας μεγάλης αποτυχίας.

Προς το παρόν, οι σημαντικότεροι σύμμαχοι των ΗΠΑ, όπως η Γερμανία και η Γαλλία, δεν φαίνεται να έχουν σαφή αρνητική θέση σχετικά με τη ρωσική επέμβαση. Πιστεύετε ότι η ρωσική επέμβαση προκάλεσε διχογνωμία μεταξύ των ΗΠΑ και της Ευρώπης και θα μπορούσε να δώσει την ευκαιρία στη Ρωσία να ασχοληθεί με την Ευρωπαϊκή Ένωση, εκτός από τις ΗΠΑ;

Δεν το νομίζω. Πρώτα απ’ όλα, δεν υπάρχει σημαντική διαφορά μεταξύ των θέσεων της Γαλλίας και των ΗΠΑ. Η θέση της Γερμανίας είναι ελαφρώς διαφορετική επειδή δεν εμπλέκεται άμεσα στη στρατιωτική δράση εναντίον του ISIS. Η Γαλλία επικρίνει τη Ρωσία που θέτει στο στόχαστρο την μη-ISIS αντιπολίτευσης. Και η γαλλική θέση είναι πολύ αυστηρή στο θέμα του Άσαντ. Όπως η Ουάσιγκτον, και ακόμη πιο κατηγορηματικά, το Παρίσι λέει ότι ο Άσαντ πρέπει να φύγει και ότι δεν πρόκειται να υπάρξει πολιτική μετάβαση στη Συρία όσο παραμένει. Και αυτό στην πραγματικότητα είναι προφανές, γιατί αν πρόκειται να γίνει μια πολιτική μετάβαση κατόπιν συμφωνίας συμβιβασμού ανάμεσα στο καθεστώς και την αντιπολίτευση, δεν υπάρχει περίπτωση η τελευταία να δεχθεί κάποιο είδος κοινής κυβέρνησης υπό την προεδρία Άσαντ. Η θέση της Ουάσιγκτον και του Παρισιού βασίζεται σ’ αυτό. Έρχεται σε αντίθεση με τη Μόσχα, η οποία θεωρεί τον Άσαντ τον νόμιμο πρόεδρο και επιμένει ότι κάθε συμφωνία θα πρέπει να εγκριθεί από αυτόν. Για την ώρα υπάρχει μια σημαντική διαφορά ανάμεσα στις δύο θέσεις.

Όπως είπα, η Ουάσιγκτον και οι Ευρωπαίοι σύμμαχοί της τρέφουν ευσεβείς πόθους. Ελπίζουν πως, από τη στιγμή που θα σταθεροποιήσει το συριακό καθεστώς, ο Πούτιν θα ασκήσει πίεση προκειμένου να ανοίξει ο δρόμος για μια συμβιβαστική λύση, σύμφωνα με την οποία ο Άσαντ θα δεχόταν να παραδώσει την εξουσία, με μια μεταβατική περίοδο προτού γίνουν εκλογές. Η Άνγκελα Μέρκελ –αν και διόρθωσε τη δήλωση της την επόμενη μέρα– είπε ότι, κατά κάποιο τρόπο, η διεθνής κοινότητα θα πρέπει να συνδιαλλαγεί με τον Άσαντ. Και ακούμε το ίδιο από αρκετές πλευρές στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ: «Σε τελευταία ανάλυση, ο Άσαντ είναι καλύτερος από το ISIS. Μπορούμε να κάνουμε δουλειά μ’ αυτόν. Ας συμφωνήσουμε μαζί του σε κάποιο είδος μετάβασης». Κάτι τέτοιο θα ήταν αυτοκαταστροφικό. Το μόνο αποτέλεσμά του είναι να ενώνει την μη-ISIS αντιπολίτευση εναντίον αυτής της προοπτικής. Η ένοπλη αντιπολίτευση περιλαμβάνει όλες τις αποχρώσεις του «τζιχαντισμού», που πλειοδοτούν ο ένας εναντίον του άλλου στην αντίθεσή τους προς τον Άσαντ. Δεν υπάρχει κανένας τρόπος οποιοδήποτε αξιόπιστο τμήμα της αντιπολίτευσης να δεχτεί μια συμφωνία που θα περιλαμβάνει τη συνέχιση της παρουσίας του Άσαντ. Η αποχώρησή του αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για οποιαδήποτε πολιτική διευθέτηση με στόχο να σταματήσει ο πόλεμος στη Συρία. Διαφορετικά, απλώς δεν θα σταματήσει.

Η Ουάσιγκτον έχει κάνει πολλές υποκριτικές δηλώσεις καταδικάζοντας τη δράση της Ρωσίας, παρά το γεγονός ότι σε πρώτη φάση είχε ανάψει το πράσινο φως. Ο κύριος λόγος για αυτό είναι ότι δεν θέλουν να εμφανίζονται ως ανοικτοί υποστηρικτές της διάσωσης του καθεστώτος Άσαντ, και έτσι να αποξενωθούν από τους σουνίτες της περιοχής. Στην πραγματικότητα, χρησιμοποιούν τη ρωσική επέμβαση για να δημιουργήσουν ένα εμπόδιο μεταξύ της Μόσχας και των χωρών με σουνιτική πλειοψηφία. Οι Σαουδάραβες είχαν αρχίσει συνομιλίες με τη Ρωσία και έχει αναφερθεί ότι θα δέχονταν μια συμφωνία για αύξηση της τιμής του πετρελαίου, ως αντάλλαγμα για μια αλλαγή στάσης της Ρωσίας απέναντι στη Συρία. Και τώρα είναι πλέον πολύ απογοητευμένοι από την παρέμβαση της Μόσχας, αν και ίσως ελπίζουν ακόμα ότι ο Πούτιν μπορεί να επιβάλει τελικά την αποχώρηση του Άσαντ.

Ωστόσο, εν τω μεταξύ, η Μουσουλμανική Αδελφότητα και οι κληρικοί μουσουλμάνοι του Σαουδικής Αραβίας καλούν σε ιερό πόλεμο εναντίον του «δεύτερου Αφγανιστάν της Ρωσίας», σε μια εντυπωσιακή συμφωνία με την περιγραφή της στρατιωτικής περιπέτειας Πούτιν ως ιερού πολέμου εκ μέρους της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Δείτε τη διαφορά μεταξύ των προηγούμενων ιμπεριαλιστικών πολέμων των τελευταίων χρόνων: ο πόλεμος αντιμετωπιζόταν ως θρησκευτικός μόνο από την μουσουλμανική πλευρά. Τώρα, για πρώτη φορά έπειτα από πολλά πολλά χρόνια, έχουμε μια σύγκρουση «Ιερών Πολεμιστών»! Με αυτή την έννοια, ο Πούτιν είναι ένα «θείον δώρο» για τους τζιχαντιστές: ο τέλειος εχθρός.

Γνωρίζετε, ίσως, τη μυστική επίσκεψη του ιρανού στρατηγού Κασέμ Σολεϊμανί, το καλοκαίρι, στη Μόσχα. Η τελική απόφαση για την παρέμβαση της Ρωσίας ελήφθη μετά τη συνάντηση — και το Ιράν έπαιξε σημαντικό ρόλο στην απόφαση αυτή. Ποιο νομίζετε ότι είναι το ενδιαφέρον του Ιράν για τη ρωσική επέμβαση;

Το Ιράν μοιράζεται με την Ρωσία το κοινό ενδιαφέρον για τη διατήρηση του καθεστώτος Άσαντ, ενός στρατηγικού σύμμαχου των δύο χωρών. Για το Ιράν, η Συρία αποτελεί βασικό σύνδεσμο σε έναν άξονα που περνά από την Τεχεράνη στη Χεζμπολάχ στο Λίβανο, μέσα από το Ιράκ και τη Συρία. Η Συρία είναι ζωτικής σημασίας για τον εφοδιασμό της Χεζμπολάχ από το Ιράν. Παρέχει στο Ιράν στρατηγική πρόσβαση στη Μεσόγειο. Για τη Ρωσία, τώρα, η Συρία είναι η μόνη χώρα της Μεσογείου που φιλοξενεί ρωσικές ναυτικές και αεροπορικές βάσεις. Αυτός είναι ο λόγος που βλέπουμε σήμερα στη Συρία μια αντεπίθεση που συνδυάζει τις δυνάμεις του Άσαντ, ιρανικά και φιλοϊρανικά στρατεύματα, καθώς και τη ρωσική αεροπορική υποστήριξη και υποστήριξη πυρός. Σε όλη την γκάμα των προθέσεων και των σκοπών του, το καθεστώς Άσαντ ήταν πλήρως εξαρτημένο από το Ιράν για αρκετό χρονικό διάστημα. Το Ιράν κάνει κουμάντο στη Συρία. Και, βέβαια, η Ρωσία ασκεί επίσης σημαντική επιρροή στη Δαμασκό, λόγω του ότι είναι ο βασικός της προμηθευτής όπλων. Η εξελισσόμενη ρωσική επέμβαση σίγουρα έχει ενισχύσει σημαντικά τον ρόλο της Ρωσίας. Υπάρχουν κάποιοι στη Δύση που καλωσορίζουν αυτή την αύξηση επιρροής θεωρώντας ότι συντελείται εις βάρος του Ιράν: ευσεβείς πόθοι και πάλι!

Τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης παρουσιάζουν τώρα την κατάσταση στη Συρία ως εξής: μια νόμιμη κυβέρνηση με ομαλότητα από τη μια, και διαφορετικές δυνάμεις που προσπαθούν να καταστρέψουν το κράτος και να προκαλέσουν χάος από την άλλη. Η άλλη άποψη είναι ότι το καθεστώς Άσαντ μεταμορφώθηκε βαθιά κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου και δεν μπορεί κανείς να πει ότι πρόκειται για ένα «κανονικό» κράτος που αντιμετωπίζει αντικρατικές δυνάμεις. Υπάρχει εκφυλισμός του κράτους και το σημερινό καθεστώς Άσαντ είναι ένα προϊόν αυτού. Ποια είναι η πραγματική φύση του καθεστώτος Άσαντ τώρα και πόσο άλλαξε κατά τη διάρκεια του πολέμου;

Στρατιώτης του Συριακού στρατού. Το αυτοκόλλητο στο όπλο γράφει «Η Συρία είναι εντάξει». πηγή: Telegraph/AP

Επιτρέψτε μου να ξεκινήσω με την αδιάκοπη περιγραφή, από τον Πούτιν και τον Λαβρόφ, του καθεστώτος Άσαντ ως «νόμιμης» κυβέρνησης. Αυτή βασίζεται σε μια πολύ περιορισμένη έννοια της νομιμότητας. Μπορεί να είναι «νόμιμη» κυβέρνηση κατά τα πρότυπα των Ηνωμένων Εθνών, αλλά σίγουρα δεν είναι «νόμιμη», καθώς ποτέ δεν εξελέγη δημοκρατικά. Το καθεστώς είναι προϊόν ενός πραξικοπήματος που έλαβε χώρα πριν από 45 χρόνια. Βρίσκεται ακόμα στην εξουσία μέσω της κληρονομικής μεταβίβασης της προεδρίας, ως μια οιονεί βασιλική δυναστεία που κυβερνά τη χώρα με τη βοήθεια των υπηρεσιών ασφαλείας και της στρατιωτικής δικτατορίας. Στη Συρία δεν υπήρξαν ελεύθερες εκλογές και πολιτικές ελευθερίες εδώ και μισό αιώνα. Και αυτό το καθεστώς έχει αποξενωθεί ακόμα περισσότερο από τον λαό κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών με την επιτάχυνση των νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων που οδηγούν στην εξαθλίωση ευρέων στρωμάτων, ιδίως στην ύπαιθρο, και την απότομη άνοδο της ανεργίας και του κόστους ζωής.

Η κατάσταση είχε γίνει ανυπόφορη, γι’ αυτό και συνέβη η λαϊκή εξέγερση το 2011. Η απάντηση του καθεστώτος ήταν η ωμή βία, η οποία αυξανόταν σταδιακά, δολοφονώντας περισσότερους ανθρώπους κάθε μέρα και δημιουργώντας μια κατάσταση που έκανε την εξέγερση να μετατραπεί σε εμφύλιο πόλεμο. Εκτός αυτού, το καθεστώς, το καλοκαίρι-φθινόπωρο του 2011, απελευθέρωσε τους τζιχαντιστές που κρατούνταν στις φυλακές. Το έκανε επειδή ήθελε να δημιουργήσει ένοπλες ομάδες τζιχαντιστών –το αναπόφευκτο αποτέλεσμα της απελευθέρωσης τους σε κατάσταση εξέγερσης– προκειμένου να επιβεβαιώσει το ψέμα που διέσπειρε από την αρχή: ότι είχε να αντιμετωπίσει μια τζιχαντιστική εξέγερση. Κι αυτό αποδείχθηκε, πράγματι, μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία, καθώς οι αγωνιστές τους οποίους απελευθέρωσε το καθεστώς από τις φυλακές ηγούνται σήμερα μερικών από τις βασικές ομάδες τζιχαντιστών στη Συρία. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε το γεγονός πως ό,τι και να πει κανείς για τον αντιδραστικό χαρακτήρα ενός μεγάλου τμήματος όσων μάχονται το καθεστώς, καταρχήν είναι το ίδιο το καθεστώς που τους γέννησε. Γενικότερα, με την σκληρότητα του, το καθεστώς έχει δημιουργήσει τη δυσαρέσκεια που ευνόησε την ανάπτυξη του τζιχαντισμού και του ISIS. Το ISIS πράγματι είναι μια βάρβαρη απάντηση στη βαρβαρότητα του καθεστώτος, αυτό που εγώ αποκαλώ μια «σύγκρουση βαρβαροτήτων».

Υπάρχει και μια άλλη πτυχή. Το καθεστώς του Άσαντ είναι τώρα αρκετά χειρότερο από ό,τι πριν από την εξέγερση. Δεν είναι πλέον μόνο ένα δικτατορικό κράτος αλλά μια χώρα στην οποία ανεξέλεγκτοι δολοφόνοι γκάνγκστερ, οι σαμπίχα όπως λέγονται στα αραβικά, κάνουν κουμάντο. Τρομοκρατούν τον πληθυσμό και αυτός είναι ο λόγος που μεγάλο μέρος του πρόσφατου κύματος προσφύγων οι οποίοι καταφεύγουν στην Ευρώπη, προέρχεται από περιοχές που ελέγχονται από το καθεστώς. Υπάρχουν πάρα πολλοί που δεν υποφέρουν πλέον να συνεχίσουν να βρίσκονται υπόδουλοι των εν λόγω εγκληματιών, που έχει εκθρέψει το καθεστώς Άσαντ. Ο συριακός πληθυσμός δεν έχει καμία πίστη στο μέλλον του καθεστώτος. Ως εκ τούτου, όλοι όσοι μπορούσαν οικονομικά, αποφάσισαν να φύγουν στην Ευρώπη. Πολλοί από τους πρόσφυγες, όπως μπορείτε να δείτε στα τηλεοπτικά ρεπορτάζ, δεν προέρχονται από τα φτωχότερα τμήματα του πληθυσμού, αλλά από τη μεσαία τάξη. Συχνά πούλησαν ό, τι είχαν στη Συρία, επειδή δεν έχουν καμία ελπίδα να επιστρέψουν! Αυτό έχει τεράστιο κόστος για το μέλλον της χώρας. Εκείνοι που παραμένουν στη Συρία είναι είτε οι άνθρωποι που δεν μπορούν να κάνουν αλλιώς, είτε κερδοσκόποι του πολέμου.

Η κατάσταση είναι πολύ ζοφερή. Κανείς δεν μπορεί να κατηγορήσει τους Σύρους για την απόφασή τους να εγκαταλείψουν τη χώρα τους, δεδομένου ότι όντως χρειάζεται πολλή αισιοδοξία για να διατηρήσει κανείς κάποια ελπίδα για το μέλλον της Συρίας. Παρ’ όλα αυτά –και ας μην ξεχνάμε ότι έχουμε δει ιστορικά ακόμη δραματικότερες καταστάσεις– μπορεί να σημειωθεί ανάκαμψη, αν και μπορεί να χρειαστούν πολλά χρόνια. Η πρώτη προϋπόθεση για την παύση του πολέμου και την έναρξη της οποιασδήποτε διαδικασίας ανάκαμψης στη Συρία είναι, σε κάθε περίπτωση, η αποχώρηση του Άσαντ. Όσο παραμένει στην εξουσία, δεν θα είναι δυνατόν να τερματιστεί αυτή η φοβερή τραγωδία.

Τα δυτικά μέσα ενημέρωσης εξακολουθούν να μιλάνε για μια μετριοπαθή αντιπολίτευση στη Συρία, ενώ το κύριο αντεπιχείρημα του Πούτιν είναι ότι δεν υπάρχουν σαφή σύνορα ανάμεσα στους μαχητές της Τζιχάντ και τη μετριοπαθή ένοπλη αντιπολίτευση. Μπορείτε να μας κάνετε περιγραφή των ομάδων της αντιπολίτευσης που δεν συνδέονται με το ISIS;

Σύρiος στη Δαμασκό διαβάζει την εφημερίδα al-Thawra (η επανάσταση)με πρωτοσέλιδη φωτογραφία από την συνάντηση του Μπασάρ αλ-Άσαντ με τον Βλαντιμίρ Πούτιν στη Μόσχα, στις 22 Οκτώβρη. πηγή: AFP

Υπάρχει πολύ μεγάλη γκάμα ομάδων, από τις πρώτες ένοπλες ομάδες του Ελεύθερου Συριακού Στρατού, οι οποίες ήταν σχετικά κοσμικές και αδογμάτιστες, μέχρι όλες τις αποχρώσεις των τζιχαντιστών έως το συριακό παρακλάδι της Αλ Κάιντα, Αλ-Nούσρα. Όλοι οι τζιχαντιστές ασπάζονται το πρόγραμμα για την επιβολή της σαρία και την επιβάλλουν στην περιοχές που βρίσκονται υπό τον έλεγχό τους. Ωστόσο, καμία από αυτές τις ομάδες, συμπεριλαμβανομένης της Αλ-Nούσρα, δεν πλησιάζει την απίστευτη βαρβαρότητα του ISIS, το οποίο είναι η πιο άσχημη καρικατούρα φονταμενταλιστικού κράτους που θα μπορούσε να έχει βγει μέσα από ένα έργο μυθοπλασίας. Οι μη-ISIS ισλαμικές ομάδες της αντιπολίτευσης αντιπροσωπεύουν ένα συνεχές ισλαμικών φονταμενταλιστικών δυνάμεων, από τη Μουσουλμανική Αδελφότητα μέχρι την Αλ Κάιντα – και όλες αντιτάσσονται στο ISIS.

Τίποτα από όλα αυτά δεν εμπνέει αισιοδοξία για το μέλλον της Συρίας. Πράγματι, η βαρβαρότητα του καθεστώτος έχει σκοτώσει πολύ περισσότερους από οποιονδήποτε άλλο, συμπεριλαμβανομένου και του ISIS. Αλλά οι δυνάμεις της αντιπολίτευσης αντιπροσωπεύουν εναλλακτικές λύσεις που δεν είναι διόλου ενθαρρυντικές. Ωστόσο, προϋπόθεση για κάθε ανάκαμψη και ειρήνευση, όπως είπα παραπάνω, είναι να απαλλαγούμε από τον Άσαντ.

Επίσης υπάρχουν οι κουρδικές δυνάμεις στη Συρία, η πιο προοδευτική ένοπλη ομάδα που συμμετέχει σ’ αυτή την μάχη – αν όχι η μοναδική. Ο κύριος αγώνας τους διεξάγεται μέχρι τώρα εναντίον του ISIS, ενώ υιοθέτησαν μια κάπως ουδέτερη στάση μεταξύ του καθεστώτος και της υπόλοιπης αντιπολίτευσης. Από πέρυσι, υποστηρίζονται από τις ΗΠΑ μέσω αεροπορικών επιδρομών και όπλων. Ουσιαστικά, ασχολούνται με τον έλεγχο και την υπεράσπιση των κουρδικών κατοικημένων περιοχών. Για να μπορέσουν να παίξουν κάποιο ρόλο στη μάχη πέρα ​​από τις περιοχές τους, και έτσι στον καθορισμό της μοίρας της Συρίας στο σύνολό της, πρέπει να συμμαχήσουν με τους Άραβες και άλλες μειονότητες. Γι’ αυτό πιέζει –με κάποια επιτυχία– η Ουάσιγκτον, πρώτα βάζοντας τους να συνεργαστούν με ομάδες του Ελεύθερου Συριακού Στρατού, και τώρα με τις συριακές αραβικές φυλές, στο πρότυπο που ακολούθησαν η ΗΠΑ στο Ιράκ εναντίον της Αλ-Κάιντα, που σήμερα αναβιώνει εναντίον του ISIS. 

Νομίζετε ότι είναι πιθανό να επικρατήσει κάποιο είδος συνασπισμού, ο οποίος θα μπορούσε να αντιπροσωπεύει μια προοδευτική προοπτική για το μέλλον της χώρας; 

Για να είμαι ειλικρινής, δεν είμαι καθόλου αισιόδοξος όσον αφορά συνολικά τις υπάρχουσες δυνάμεις της αντιπολίτευσης. Προς το παρόν, το καλύτερο που μπορούμε να ελπίζουμε είναι να σταματήσει ο πόλεμος. Προτεραιότητα είναι να σταματήσει αυτή η φρικτή αιματοχυσία και καταστροφή της χώρας. Μια προοδευτική εναλλακτική λύση θα πρέπει να φτιαχτεί από το υπάρχον δυναμικό. Αν και δεν υπάρχουν σημαντικές οργανωμένες δυνάμεις που να εκπροσωπούν μια προοδευτική εναλλακτική λύση, υπάρχει ένα σημαντικό δυναμικό, που αποτελείται από πολλούς νέους ανθρώπους, που ξεκίνησαν την εξέγερση το 2011. Χιλιάδες από αυτούς είναι τώρα στην εξορία, άλλοι βρίσκονται στη φυλακή. Και πολλοί άλλοι βρίσκονται ακόμη στη Συρία, αλλά δεν μπορούν να παίξουν κάποιο καθοριστικό ρόλο στον Εμφύλιο Πόλεμο. Πρέπει πρώτα να σταματήσει ο πόλεμος. Οτιδήποτε οδηγήσει στο τέλος του πολέμου, θα είναι θετική εξέλιξη από την άποψη αυτή. Θα χρειαστεί, όμως, η ανάδυση μιας νέας προοδευτικής εναλλακτικής λύσης στη βάση των υφιστάμενων δυνατοτήτων, προκειμένου η κατάσταση να εμπνεύσει κάποια αισιοδοξία.

Μπορεί όμως να πιστέψει κανείς ότι οι συγκρούσεις θα σταματήσουν μόνο με κάποια βοήθεια ή κάποια παρέμβαση από το εξωτερικό; Ή πιστεύετε ότι οι ξένες παρεμβάσεις, είτε ρωσικές είτε δυτικές, στην πραγματικότητα παρατείνουν τον πόλεμο; 

Η δυτική παρέμβαση έχει μέχρι τώρα αποκλειστικό στόχο το ISIS. Τα χτυπήματα της αμερικανικής συμμαχίας γίνονται όλα σε περιοχές ελεγχόμενες από το ISIS, και αποφεύγονται εντελώς σε περιοχές που ελέγχονται από το καθεστώς. Αντίθετα, τα ρωσικά χτυπήματα εναντίον του ISIS είναι πολύ λίγα· η συντριπτική πλειοψηφία των ρωσικών χτυπημάτων είναι εις βάρος της μη-ISIS αντιπολίτευσης, σε περιοχές διεκδικούμενες από το καθεστώς και την αντιπολίτευση. Έτσι, από αυτή την άποψη, υπάρχει μια σημαντική διαφορά. Η ρωσική επέμβαση πράγματι ευνοεί την παράταση του εμφύλιου πόλεμου στη Συρία. Όποιοι ευσεβείς πόθοι κι αν υπάρχουν στη Δύση σχετικά με τον πιθανό ρόλο της Ρωσίας, το γεγονός είναι ότι πριν από τη ρωσική παρέμβαση το καθεστώς είχε εξαντληθεί, έχανε έδαφος και φαινόταν να βρίσκεται στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Στην πραγματικότητα αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο Πούτιν παρενέβη, όπως έχω ήδη είπα παραπάνω. Θα ήταν μια οδυνηρή ήττα για τον Πούτιν, αν το καθεστώς Άσαντ κατέρρεε.

Η θεαματική εξάπλωση του ISIS συντελέστηκε πριν από έναν και πλέον χρόνο. Ούτε η Ρωσία ούτε το καθεστώς Άσαντ έκαναν τίποτα σοβαρό για την καταπολέμησή του. Κύριο μέλημα του Πούτιν, όπως και του Άσαντ, είναι η επιβίωση του καθεστώτος. Με τη στήριξη του, ο Πούτιν παρατείνει τον πόλεμο. Και αυτό είναι εγκληματικό. Ενδεχομένως, βέβαια, μπορεί να ευχηθεί κανείς οι ευσεβείς πόθοι της Δύσης να αποδεδειχθούν αληθινοί, και ο Πούτιν να αναγκάσει τον Άσαντ να παραιτηθεί. Είναι δύσκολο να πει κανείς ποιες είναι οι προθέσεις του Πούτιν στο ζήτημα αυτό. Είναι αλήθεια, ωστόσο, ότι η Ρωσία διατρέχει μεγάλο κίνδυνο να βαλτώσει σε ένα «τέλμα», για να χρησιμοποιήσουμε τον όρο του Ομπάμα, αν ο πόλεμος δεν τελειώνει σε σύντομο χρονικό διάστημα. Θα παρακολουθούμε την εξέλιξη των πραγμάτων. Το όνειρο των απλών ανθρώπων της Συρίας για την ώρα είναι το τέλος του πολέμου, με την ανάπτυξη δυνάμεων του ΟΗΕ για την διατήρηση της τάξης, ώστε να μπορέσουν να ξαναχτίσουν το κράτος και τη χώρα τους.

Ο Λιβανέζος πανεπιστημιακός και αγωνιστής Gilbert Achcar θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους ειδικούς, διεθνώς, σε ζητήματα Μέσης Ανατολής και αραβικού κόσμου. Σήμερα διδάσκει στο SOAS (University of London).

O Ρώσος ιστορικός και αγωνιστής Ilya Budraitskis είναι μέλος της συντακτικής επιτροπής του «Moscow Art Magazine» and OpenLeft.Ru και του lefteast.

H συνέντευξη δημοσιεύτηκε στο LeftEast (www.criticatac.ro), στις 15.10.2015.