Μ Καραγάτση : "Η ασθένεια στοιχείο δημιουργίας"

Ως γνωστόν το 2008 ήταν το "Ετος Καραγάτση", στη διάρκεια του οποίου
τιμήθηκε με ποικίλες εκδηλώσεις ένας από τους αξιολογότερους πεζογράφους
που ανέδειξε η νεοελληνική λογοτεχνία.
Το 2008 όμως κυκλοφόρησε και το θαυμάσιο βιβλίο της κόρης του συγγραφέα, Μαρίνας, " Το ευχαριστημένο ή οι δικοί μου άνθρωποι", όπου με τρόπο
αφοπλιστικά ειλικρινή αλλά και ύφος εξαίρετο φωτίζεται
η ζωή της οικογένειας Καραγάτση, που κάθε άλλο παρά ευτυχισμένη υπήρξε.
Η χθεσινή προβολή του αγαπητότατου (ως όασης μέσα στην πνευματική έρημο των καναλιών) "Παρασκηνίου" της ΕΤ1 ήταν αφιερωμένη στη ακμαία (παρά τα 70 της χρόνια) συγγραφέα, που η γραφή της αποδεικνύεται εξίσου συναρπαστική
με αυτήν του διάσημου πατέρα της.
Σ' αυτήν την εκπομπή, η Μαρίνα Καραγάτση, όπως έκανε και στο
βιβλίο, αναφερόμενη στον πατέρα της δε μάσησε καθόλου τα λόγια της.
Τον περιέγραψε σαν έναν άνθρωπο εγωκεντρικό και τυραννικό,
ένα πλάσμα που δεν είχε αγαθά αισθήματα για τους οικείους του,
που υποτιμούσε τη γυναίκα του και το παιδί του, που οι παραφορές
του άγγιζαν τα όρια της ψυχασθένειας.
Ο Μ. Καραγάτσης ήταν ένας πολύ δυστυχισμένος άνθρωπος , σχεδόν
καταθλιπτικός , που απαιτούσε να του φέρονται δουλικά
και θεωρούσε την εκδήλωση αισθημάτων αγάπης προς τον άλλο
ως εξευτελισμό και αυτογελοιοποίηση.
Καταπνίγοντας το ζωγραφικό ταλέντο της γυναίκας του Νίκης
και εμποδίζοντας τη Μαρίνα να κάνει ανώτερες σπουδές,
μιλώντας τους σκαιά και χλευαστικά, έδειχνε έναν
χαρακτήρα ανυπόφορο , ανικανοποίητο , σχεδόν
ανίκανο να ζήσει μέσα σε συνθήκες μιας ομαλής
οικογενειακής καθημερινότητας.
Ο Καραγάτσης ήταν ένας άρρωστος άνθρωπος,
κρινόμενος με τα μέτρα της σύγχρονης ψυχοπαθολογίας.
Αυτό το γεγονός τον εμπόδιζε να έχει φυσιολογικές συναισθηματικές σχέσεις
με τα πιο στενά του πρόσωπα, αλλά δεν ακύρωνε την ακόρεστη διάθεσή του
για δημιουργική απασχόληση, αν σκεφτούμε το εύρος του
συγγραφικού του έργου και κυρίως ότι ζούσε κυριολεκτικά από αυτό.
Το 1937 ο Καραγάτσης έγραψε ένα σημείωμα, στη στήλη "Δεκαπενθήμερον"
του περιοδικού Νέα Εστία (τ. 251, 1/11/1937), με τον τίτλο "Η ασθένεια
στοιχείο δημιουργίας". Στο κείμενο αυτό υποστήριζε
ότι η αρρώστια ήταν πηγή δημιουργίας για τους Μεγάλους
Δημιουργούς της Τέχνης και ότι ιδιαίτερα τα ψυχικά νοσήματα
διεκδικούν τη μερίδα του λέοντος ανάμεσα στις ασθένειες τωων καλλιτεχνών.
Αναδημοσιεύουμε το κείμενο θέλοντας να φωτίσουμε πληρέστερα την προσωπικότητα του λογοτέχνη.
Υποψιαζόμαστε ότι ο Καραγάτσης όχι μόνο
είχε επίγνωση της προβληματικής του ψυχοσύνθεσης αλλά και
καμάρωνε γι' αυτήν , πιστεύοντας ότι ήταν απόδειξη της
"μεγαλοσύνης" του , η οποία δεν υπόκειτο στους νόμους
της συμβατικής (=μικροαστικής) ηθικής των γύρω του.
Το κείμενο που παραθέτουμε είναι ενδεικτικό των λαθεμένων πληροφοριών που κυκλοφορούσαν για τις αρρώστιες ορισμένων Μεγάλων Δημιουργών στην εποχή του αλλά και για την αντίληψη που είχε ο Καραγάτσης για την ομοφυλοφιλία και την Ψυχαναλυτική θεωρία του Φρόιντ.
***********************************
Μ. ΚΑΡΑΓΑΤΣΗΣ

Η ασθένεια στοιχείο δημιουργίας

Δεν είναι πολύς καιρός που γίνηκε συζήτηση στα περιοδικά και στις εφημερίδες
σχετικά με την ψυχική και διανοητική υγεία των πεζογράφων της νέας ελληνικής γενιάς. Και βγήκε πως είμαστε όλοι τρελοί.
Η πρώτη κίνησή μου ήταν να διαμαρτυρηθώ για μια σοβαρή κατηγορία,
που δε βασιζόταν σε πραγματικά ούτε και ηθικά δεδομένα.
Όταν όμως συλλογίστηκα κάπως ωριμότερα, είδα πως η τυχόν διαμαρτυρία μου
θα βρισκόταν στους αντίποδες της πραγματικότητας. Και παραδέχτηκα με
ανακούφιση πως διόλου απίθανο, τόσο εγώ, όσο και άλλοι εν πεζογραφία
συνάδελφοί μου, να χρωστάμε της Μιχαλούς.
Το ζήτημα της συγγένειας της Τέχνης κι Αρρώστιας είναι παλιό, πολυσηζητημένο
και λυμένο από κάθε άποψη. Επομένως δεν έρχομαι σ' αυτή τη στήλη να κουβαλήσω κουκουβάγιες στην Αθήνα. Απλώς και μόνο. θέλω να φρεσκάρω τα μνημονικά εκείνων που μας έριξαν κατάμουτρα με περιφρόνηση τις υποθετικές αρρώστιες μας.
Και πρώτα από μικρό παιδί έμαθα στην οικογένειά μου και το σχολείο τρία πράγματα: α΄) να λυπάμαι τους καημένους τους τρελούς, β΄) να μην τους πειράζω, και γ΄) να φέρομαι μαζί τους σαν να ήταν στα καλά τους. Οι γονείς κι οι δάσκαλοί μου μού είπαν πως αυτό επιβάλλει η ψυχική ευγένεια, ο ανθρωπισμός και το κοινωνικό fair-play. Μα φαίνεται πως από τότε προοδέψαμε. Και το χαριτωμένο παράδειγμα δεν δίνεται από την ασεβή πάντων νεότητα. Απεναντίας...
ύστερα , άρχισα να συλλογιέμαι πάνω στην υγιεινή κατάσταση των Μεγάλων Δημιουργών της Ανθρωπότητας. Βέβαια, κι αυτοί άνθρωποι ήταν κα σαν άνθρωποι είχαν τις αρρώστιες τους: Αρθριτισμό, καρδιακές παθήσεις, συνάχι, σκωληκοειδίτιδα, εντεροκωλίτιδα, ρευματισμούς και υπερχλωρυδρίες. Όλες αυτές οι παθήσεις δεν μπορούν παρά ελάχιστα να επηρεάσουν τη διαμόρφωση του χαρακτήρα και του ψυχολογικού κόσμου του αρρώστου. Μα υπάρχουν μερικές άλλες ασθένειες που χτυπάναμέσως και γερά είτε στη διανόηση είτε στην ψυχή του ανθρώπου. Αυτές διαιρούνται σε τρεις μεγάλες τάξεις: α΄) Στις καθαυτό νευροψυχικές παθήσεις, β΄) Σε ορισμένες λοιμώξεις που οι τοξίνες τους επιδρούν στον ψυχικό κόσμο του αρρώστου, όπως η φυματίωση, ο αλκοολισμός κ.λ.π.
και γ΄) Σε βασικές αναπηρίες , όπως η τύφλωση, η κωφότης, η σεξουαλική ανικανότης, η αποκρουστική δυσμορφία,- που οξύνουν το χαρακτήρα και , φέρνοντας τον ασθενή μακριά από τον μέσον όρο της τρεχούμενης ζωής, διαμορφώνουν τελείως αλλιώτικα την ψυχοσύνθεσή του.
***
Έχει αποδειχθεί πως η τάξη των Μεγάλων Δημιουργών έπασχε και πα΄σχει απ' αυτές τις αρρώστιες πολύ περσότερο , παρά από τις άλλες. Και μέσα σ' αυτήν τη τάξη το ποσοστό των ψυχικά αρρώστων είναι τρομακτικά μεγάλο.

ΜΕΡΙΚΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

Ο Όμηρος ήταν τυφλός. Ο Σωκράτης ασχημότατος. Ο Γκαίτε φυματικός και νευρασθενής ( οι απότομοι θόρυβοι τον έριχναν σε νευρικές κρίσεις , κι ήταν υποκείμενος στον ίλιγγο). Ο Μπετόβεν κουφός και αλκοολικός. Ο Τολστόι
νευρασθενής με φανερό μυστικιστικό παραλήρημα. Οι δύο μεγαλύτεροι μυθιστοριογράφοι των αιώνων , ο Φλωμπέρ κι ο Ντοστογιέφσκι, ήταν επιληπτικοί.
Επιληπτικός κι ο Βύρων. Ο Μωπασάν , ο Σούμαν, ο Βιζυηνός πέθαναν στο φρενοκομείο. Ο μεγαλύτερος , ο Σολωμός, κι ο μεγαλύτερος πεζογράφος μας, ο Παπαδιαμάντης, αλκοολικοί κι οι δυο , όπως κι ο Βερλαίν κι ο Πορφύρας. Ο Μπωντελαίρ τοξικομανής, ο Κιτς , ο Μότσαρτ , ο Σούμπερτ, ο Καρκαβίτσας φυματικοί. Ο Ούγκο Βολφ παράφρων. Ο Βικτώρ Ουγκώ αδελφός μανιακού και πατέρας παράφρονος. Ο Φρ. Κοπέ φυματικός. Ο Νίτσε νευρασθενής, άϋπνος,
εθισμένος στη βερονάλη. Ο Βαν Γκογκ αυτόχειρ, κι ο Γκωγκέν για τα σίδερα. Ο Γκογκούρ κι ο Προυστ ζούσαν μέσα σε θορυβοστεγή δωμάτια, για ν' αποφεύγουν τον κάθε κρότο ( ο Προυστ επί πλέον ασθματικός). Ο Μπαλζάκ είχε πολλά σημεία ανισορροπίας. Ο Βερλαίν , εκτός του αλκοολισμού του, ήταν σεξουαλικά ανεστραμένος, όπως ο Καβάφης, ο Ρεμπώ, ο Ζαν Λοραίν, ο Πιερ Λοτί. Ο Μάτερλιγκ, ο Πόου αλκοολικοί. Ο Τσέχωφ φυματικός. Ο Γκόγκολ πέθανε από γενική κατάρρευση του νευρικού του συστήματος. Ο Τζακ Λόντον κι ο Καρυωτάκης αυτόχειρες. Ο Καρλ- Μαρία Βέμπερ φυματικός, όπως κι ο Σοπέν κι ο Σαμαίν κι ο Γκόργκυ. Ο Πιερ Λούϋς παράφρων. Ο Μωρεάς το έτσουζε το δολοφόνον αψέντι, και...και...και... ων ουκ έστι αριθμός...
Το περίεργο είναι πως όλοι αυτοί οι ψυχικά άρρωστοι εδημιουργησαν όχι μόνο μεγάλα έργα, μα και ξέχειλα από υγεία. Το γιατί; δεν το ξέρω. Ίσως σ' αυτό το σημείο η φροϋδική επεξήγηση της καλλιτεχνικής δημιουργίας να είναι η σωστότερη.
Κι αντίθετα, ελάχιστοι ήταν οι ψυχικά υγιείς Μεγάλοι Δημιουργοί. Ενώ στην τάξη των μετρίων δημιουργών, η υγεία βασιλεύει σε άτομα κι είναι ανύπαρκτη στα έργα. Γιατί συνήθως αυτοί οι μια χαρά- χτύπα ξύλο!- άνθρωποι έχουν τη μανία να χώνουν την μύτη τους σε ανθυγιεινές καταστάσεις. Όρα εκ νέου Φρόϋντ...
Μόνο μια αρρώστια όχι μόνο δεν προσθέτει τίποτα στο δαιμόνιο του Δημιουργού, μα αφαιρεί και τις ελάχιστες ικμάδες που πιθανόν ποτέ υπήρξαν: Η αρτηριοσκλήρωση.