Όταν ο Πλάτων εμφανίστηκε στη Φλωρεντία

 

Ο Πλάτων στην Φλωρεντία

*

[[ ΠΕΡΙΦΡΑΚΤΟΙ ΤΟΠΟΙ ]]
από τον Γιάννη Παρασκευόπουλο

neoplanodion.gr

Ω ο σκοτεινός ύπνος, που μετατρέπει τις τυφλές
Και δεινές σκέψεις σε όραμα καθαρού φωτός!
LORENZO DI MEDICIS

Ανάμεσα στον Μεσαίωνα και την Νεότερη Εποχή, δηλαδή ανάμεσα στον orto murato του μοναστηριού και στον ανοιχτό κήπο του εκλεκτικού μπαρόκ, εμφανίζεται στην Ιταλική χερσόνησο ο κήπος που συμβάλλει σε αυτή την μετάβαση. Θα μπορούσαμε πιθανώς να ισχυριστούμε ότι ο κήπος της Αναγέννησης είναι ο ίδιος μια μετάβαση. Αρχικά, αποτελεί μια χρονική μετάβαση ανάμεσα στον παλαιό τύπο κήπου και σε μια καινούργια κοσμοαντίληψη που πρωτοσχηματίζεται και που αργότερα μετατρέπεται σε έναν νέο τύπο βλέμματος καθώς και σε μια καινούργια πρακτική. Η δεύτερη παρατήρηση που μας επιτρέπει να χαρακτηρίζουμε αυτόν τον κήπο ως μεταβατικό, είναι η επαναφορά  της αρχαιότητας εντός της έννοιας και της πρακτικής του κήπου.

Πρόκειται για μια χρονική μεταφορά που οικειοποιείται το παρελθόν, επαναπροσδιορίζοντάς το, ανοίγοντας ταυτόχρονα έναν χώρο για την αυτοτοποθέτηση του ίδιου του ανθρώπου στον κόσμο και που ονομάζεται Αναγέννηση. Η ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα, έτσι, μετατοπίζεται στο παρόν ως μια ερμηνεία αλλά και ως μια ανασύνθεση της παροντικής χρονικότητας. Η σύνθεση που επιτεύχθηκε ανάμεσα στην παγανιστική σκέψη και το Χριστιανικό κοσμοείδωλο –σύνθεση που ξεκινά έναν αιώνα περίπου πριν με τον Πετράρχη ο οποίος αποκαλούσε την αρχαιότητα sacrosancta antiquitas– σημαίνει και την αρχή του τέλους για αυτό το κοσμοείδωλο αλλά και την συνεχή επανερμηνεία της κλασσικής σκέψης στους Νεότερους Χρόνους. Κίνηση που χαρακτηρίζεται από την αναδιαμόρφωση της έννοιας του τόπου μέσω των πολλαπλών μορφών που αποκτά η έννοια της ανακάλυψης.

Τα στοιχεία που μας ωθούν να μιλήσουμε για αυτόν τον κήπο ως μεταβατικό, με τη διπλή έννοια που του αποδίδουμε, εμφανίζονται κατά τον 15ο αιώνα, τον Quattrocento, στην Φλωρεντία και συνδέονται με την δυναστεία των Μεδίκων. Fiorenza κατά τους Ρωμαίους, η Φλωρεντία των Ιταλών αποκαλείται η πόλη των λουλουδιών.  Το έμβλημά της δεν είναι άλλο παρά ένας ερυθρός κρίνος που ταυτίζεται με το λατινικό όνομά της. Σε αυτήν την πόλη των λουλουδιών οι τέχνες ανθίζουν παράλληλα με τα άνθη των κήπων.

Στα μέσα του αιώνα ο αριθμός των κήπων σε αυτή την πόλη ανέρχεται τουλάχιστον στους 138. Ο λόγος για την πολλαπλή ζήτηση και κατασκευή οφείλεται στην στροφή προς την επανανακάλυψη του ελληνορωμαϊκού κόσμου. Η ρωμαϊκή έπαυλη επανεμφανίζεται ως μια νησίδα εντός της πόλης αλλά και έξω από τα τείχη της ακολουθώντας  την ρωμαϊκή πρακτική απομάκρυνσης από την πόλη, όπως την εφάρμοσε και ο Κικέρων. Ταυτόχρονα, το βλέμμα αξιοποιεί τις αρχαιότητες που βρίσκονται τριγύρω. Οι Μέδικοι γίνονται μεγάλοι συλλέκτες αρχαιοτήτων, συντηρώντας και αποκαθιστώντας τες.

Η οικογένεια των τραπεζιτών, αφού έχει εξασφαλίσει την εξουσία της και καθιερώσει την πολιτική της οντότητα με τον Κόζιμο, καταφέρνει να ενώσει δύο διαμετρικά αντίθετες μεταξύ τους οπτικές και χρήσεις του κόσμου. Από την μια εξασκεί το μερκαντιλιστικό πνεύμα και από την άλλη αναζωπυρώνει την λατρεία για το πνεύμα του αρχαίου κόσμου. Προφανώς τα χρήματα παίζουν σημαντικό ρόλο στην χωρική έκφραση της τέχνης, στην πραγματοποίησή της, που εμφανίζεται αλλά αρκεί, επίσης, να σκεφτούμε ότι ο ρόλος του μαικήνα που αποκτούν σηματοδοτεί και μια πλήρη αλλαγή της πραγματικότητας. Η Τοσκάνη μετατρέπεται σε μια Νέα Αρκαδία για τους Μέδικους. Το χρήμα και η εξουσία στοχεύουν στην πραγματοποίηση αυτού του ονείρου που με την ποίηση του Λορέντσο φθάνει στο απόγειό του.

Στην Φλωρεντία ο locus amoenus των Ρωμαίων μετατρέπεται σε luoghi di delizie. Ο κήπος της έπαυλης ανοίγει προς τον κόσμο πέρα από αυτή, αφήνοντας πίσω τα συμβολικά τείχη του προκατόχου του. Η έπαυλη των Μεδίκων στο Φιέζολε, για παράδειγμα, εισάγει το πανόραμα στην αρχιτεκτονική της. Είναι ο κατ’έξοχή τόπος των νεοτερισμών που εισάγονται και θα αποτελέσει πρότυπο για τους ύστερους κήπους της Ιταλίας. Τοποθετημένη κοντά στην Φλωρεντία αλλά ταυτόχρονα οριοθετημένα απομακρυσμένη από αυτή, το βλέμμα του κατόχου της απλώνεται πάνω στην πόλη και στην ύπαιθρο που την περιβάλλει. Η χρήση του πανοράματος, διαμέσου του κήπου, είναι σαν το βλέμμα της παντοδύναμης οικογένειας να κυριαρχεί πάνω στο τοπίο.

[...................................]

Συνεχίστε την ανάγνωση