Μια υπόθεση που διχάζει τον καλλιτεχνικό κόσμο
Σπάνια αν όχι πρωτοφανής είναι για τον εγχώριο εικαστικό χώρο η δικαστική διαμάχη μεταξύ δύο καταξιωμένων καλλιτεχνών για θέμα πνευματικής ιδιοκτησίας. Μια υπόθεση που αφορά την αγωγή του φωτογράφου, ομ. καθηγητή στη Σχολή Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Γιώργου Κατσάγγελου, κατά του ζωγράφου Μιχάλη Μαδένη και την καταδίκη του τελευταίου από τη Δικαιοσύνη. Γεγονός που, όπως προκύπτει, διχάζει τον καλλιτεχνικό κόσμο, καλλιεργώντας τη συζήτηση περί «πρωτοτύπου», «αντιγραφής», προσβολής του δημιουργού αλλά και ελευθερίας έκφρασης. Αιχμή του δόρατος είναι η έκθεση του Μιχάλη Μαδένη με τίτλο «Εξόριστοι» και θέμα τους ψυχικά πάσχοντες το 2022 στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος (σε επιμέλεια Νίκου Παΐσιου) και η εξόφθαλμα στενότατη σχέση των πορτρέτων του με τις φωτογραφίες του λευκώματος του Γιώργου Κατσάγγελου «Σιωπή», που εκδόθηκε το 2001 από το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης.
Οπως είναι γνωστό, ο Γ. Κατσάγγελος μετά το τέλος της έκθεσης προσέφυγε στη Δικαιοσύνη εναντίον του Μ. Μαδένη και της Εθνικής Βιβλιοθήκης με την καταγγελία της «αντιγραφής». Μάλιστα τότε το Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ είχε βγάλει ψήφισμα καταδικάζοντας «κάθε παραβίαση, καταπάτηση, υπεξαίρεση και προσβολή των πνευματικών δικαιωμάτων», υπογραμμίζοντας: «Κάθε καλλιτέχνης που δημιουργεί έργα βασισμένα σε πρωτότυπα έργα άλλου καλλιτέχνη είναι υποχρεωμένος σύμφωνα με τον νόμο πριν από τη δημοσιοποίησή τους να λάβει την έγγραφη άδεια του δημιουργού».
Τελικά, πρόσφατα, ύστερα από σχεδόν δύο χρόνια, το Πολυμελές Πρωτοδικείο Αθηνών-Τμήμα Ειδικού Εμπορικού Δικαίου καταδίκασε για κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας τον γνωστό ζωγράφο, ο οποίος μαζί με την Εθνική Βιβλιοθήκη πρέπει να καταβάλει αποζημίωση στον Γ. Κατσάγγελο που ξεπερνάει τα 160.000 ευρώ. Το δικαστήριο διέταξε και την απόσυρση του σχετικού, πολυτελούς καταλόγου που επιμελήθηκε ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, πρόεδρος της Εφορευτικής Επιτροπής της ΕΒΕ. Μάλιστα, όπως έγραψε ο ιστορικός τέχνης Μάνος Στεφανίδης, που έχει συνεργαστεί με τον Γ. Κατσάγγελο (7/10, SLpress): «Επιπλέον, η Δικαιοσύνη όρισε ως άμεσα εκτελεστή την καταβολή ενός ποσού από την τελική αποζημίωση προς τον Γιώργο Κατσάγγελο πριν από την εκδίκαση της έφεσης». Ενώ «η υπεράσπιση του ζωγράφου (Σωτήρης Φέλιος) προχώρησε σε αίτημα μη καταβολής του μειωμένου ποσού λόγω οικονομικής ένδειας του Μαδένη, αλλά η συγκεκριμένη προσφυγή απορρίφθηκε. Η Δικαιοσύνη επέβαλε την άμεση καταβολή του χρηματικού ποσού των 20.000 για τον καθέναν των καταδικασθέντων, δηλαδή τον Μαδένη και την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος (διά του άμεσα εμπλεκόμενου Σταύρου Ζουμπουλάκη). Καταπέλτης!».
Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων
Ας σημειώσουμε ότι ανακοίνωση έχει βγάλει και ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων, καθώς το 2023 ο Μιχάλης Μαδένης διορίστηκε στο διοικητικό συμβούλιο του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου. Μετά την απόφαση της Δικαιοσύνης που αφορά την προσβολή δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας «εγείρεται ένα σοβαρό ηθικό και νομικό θέμα στο οποίο οφείλουν να πάρουν θέση τόσο η υπουργός όσο και το Δ.Σ. του μουσείου», αναφέρουν οι αρχαιολόγοι, ενώ η «έκθεση των ζωγραφικών αναπαραγωγών στην Εθνική Βιβλιοθήκη Ελλάδος δημιουργεί -για μία ακόμη φορά- εύλογα και σοβαρά ερωτήματα και αναφορικά με το πλαίσιο λειτουργίας των πολιτιστικών ιδρυμάτων στη χώρα».
Η επιστολή υπεράσπισης του Μαδένη με «ηχηρές» υπογραφές
Προς υπεράσπιση του Μ. Μαδένη προσωπικότητες των Γραμμάτων και Τεχνών συνυπογράφουν επιστολή, διευκρινίζοντας ότι η στενή σχέση των έργων του με τις φωτογραφίες του λευκώματος «Σιωπή» ήταν προφανής και δηλώθηκε ρητά και από τον επιμελητή της έκθεσης Ν.Π. Παΐσιο τόσο στον κατάλογο που εξέδωσε η ΕΒΕ όσο και στο συνοδευτικό κείμενο στον τοίχο της έκθεσης. Αναφέρουν: «Στη συγκεκριμένη περίπτωση το αντικείμενο της διαφοράς ήταν στην ουσία κατά πόσο ένας ζωγράφος μπορεί να αποδώσει μορφές που υπάρχουν σε καλλιτεχνικές φωτογραφίες με πανομοιότυπο τρόπο αλλά σε ένα διαφορετικό καλλιτεχνικό αφήγημα στους ζωγραφικούς του πίνακες.
Πιστεύουμε πως η πρωτόδικη απόφαση είναι ατυχής, εξαφανίζει την καλλιτεχνική αξία του έργου του Μιχάλη Μαδένη και εξουθενώνει τον ίδιο τον δημιουργό, ψυχικά, ηθικά και φυσικά, παραγνωρίζοντας ότι η μεταφορά σε άλλη μορφή τέχνης συνιστά νέα δημιουργία, καθώς ο τρόπος (το "πώς") και όχι το θέμα (το "τι") είναι αυτό που καθορίζει την αυτονομία της εκάστοτε τέχνης.
Είναι φανερό για εμάς ότι η συγκεκριμένη απόφαση αντιτίθεται στην καλλιτεχνική ελευθερία και στην ελευθερία της έκφρασης και έτσι, στην ουσία, "κλείνει την πόρτα" σε ένα ιδιαίτερα διαδεδομένο και σημαντικό διεθνώς καλλιτεχνικό κίνημα, μέσα στο οποίο υπάρχοντα αντικείμενα, έργα τέχνης ή εικόνες τους προσλαμβάνουν, χωρίς ιδιαίτερη διαφοροποίηση, ή και κάποιες φορές χωρίς καμία διαφοροποίηση, ένα άλλο νόημα.
Η σημασία της τέχνης αυτής έγκειται στο γεγονός ότι το έργο τέχνης ή η εικόνα που χρησιμοποιεί ή οικειοποιείται ο καλλιτέχνης, πρέπει να συνεχίσει να είναι αναγνωρίσιμο, προκειμένου να επιτελέσει τη λειτουργία του, να λειτουργήσει δηλαδή με ένα διαφορετικό ή διαφοροποιημένο νόημα και να ασκήσει κριτική σε πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα».
Το κείμενο συνυπογράφουν μεταξύ άλλων οι ζωγράφοι Ηώ Αγγελή, Νίκος Αγγελίδης, Αλέξης Βερούκας, Στέφανος Δασκαλάκης, Νίκη Ελευθεριάδη, Γιώργος Ζιάκας, Ειρήνη Ηλιοπούλου, Ιωάννα Καφίδα, Χρήστος Κεχαγιόγλου, Γιάννης Κονταράτος, Αλέκος Λεβίδης, Θανάσης Μακρής, Τάσος Μαντζαβίνος, Νίκος Μόσχος, Γιώργος Ρόρρης, Μαρία Φιλοπούλου, Γιώργος Χατζημιχάλης, Γιάννης Ψυχοπαίδης, Αλέξανδρος Ψυχούλης, οι σκηνοθέτες Αλέξανδρος Αβρανάς, Νίκος Διαμαντής, Νίκος Καραθάνος, Αννα Κοκκίνου, οι ποιητές Δημήτρης Αγγελής, Γιώργος Βέης, Ιουλίτα Ηλιοπούλου, Διονύσης Καψάλης, Ντίνος Σιώτης, ο σκηνογράφος Διονύσης Φωτόπουλος, οι πανεπιστημιακοί Νίκος Αλιβιζάτος, Κωνσταντίνος Ι. Ανδρουλιδάκης, Στέλιος Βιρβιδάκης, Στέφανος Δημητρίου, Παύλος Καλλιγάς, Γιώργος Κεντρωτής, Νικόλας Σεβαστάκης, η ερμηνεύτρια Ελευθερία Αρβανιτάκη, οι εκδότες Νίκος Γκιώνης, Εύα Καραϊτίδη, Κατερίνα Καρύδη, Σταύρος Πετσόπουλος, οι συγγραφείς Θεόδωρος Γρηγοριάδης, Ζυράννα Ζατέλη, Γιάννης Κιουρτσάκης, Μιχάλης Μακρόπουλος, Μαρία Μήτσορα, Ανδρέας Μήτσου, Δημήτρης Νόλλας, Αλέξης Πανσέληνος, οι ιστορικοί τέχνης Ντένης Ζαχαρόπουλος, Αννα Καφέτση, Τάκης Μαυρωτάς, οι συνθέτες Γιώργος Κουρουπός, Νίκος Ξυδάκης, ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής Γιώργος Κουμεντάκης, ο Νίκος Μπακουνάκης, συγγραφέας, πρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Βιβλίου και Πολιτισμού, κ.ά. Επισημαίνουν ότι η «αναπάντεχη» αυτή απόφαση του δικαστηρίου ελήφθη χωρίς «την αυτοψία σε, έστω και ένα, έργο και των δύο πλευρών», ενώ «αγνοεί προκλητικά ότι μεγάλο μέρος αριστουργηματικών ζωγραφικών έργων έχει βασιστεί σε φωτογραφίες». Και καταλήγουν: «Εχουμε τη συνείδηση ότι υπερασπιζόμενοι τον Μιχάλη Μαδένη υπερασπιζόμαστε την ελευθερία της έκφρασης και της δημιουργίας και ελπίζουμε στο αίσιο τέλος της υπόθεσης αυτής κατά τη συζήτηση της έφεσης».
Η απάντηση του Κατσάγγελου
Από την πλευρά του ο Γ. Κατσάγγελος με δική του ανακοίνωση απαντά. Αρχικά αναφέρεται στο χρονικό της υπόθεσης: «Ο ζωγράφος, χωρίς να με ενημερώσει και χωρίς την άδειά μου, αντέγραψε 69 καλλιτεχνικά φωτογραφικά έργα μου που τυπώθηκαν από το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης σε λεύκωμα με τον τίτλο "Σιωπή" το 2001, για να δημιουργήσει δικούς του πίνακες. Η εργασία μου αυτή είναι μέρος ενός μεγάλου project που κράτησε 12 χρόνια και έχει εκτεθεί εκτενώς σε γκαλερί, μουσεία και biennale στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Εχει αποσπάσει 4 διεθνή βραβεία με πιο πρόσφατο το Μεγάλο Διεθνές Βραβείο στο Caravansaraï, Artistic Echanges στο Kutaisi της Γεωργίας, τον Αύγουστο του 2022».
Πληροφορήθηκε για την έκθεση τυχαία, ενώ «με συμβολή των νομικών μου παραστατών ήρθαμε σε επαφή με τους εμπλεκόμενους, χωρίς να βρεθεί πεδίο συνεννόησης. Μετά από αυτό και την αδυναμία εύρεσης λύσης, προχώρησα στην κατάθεση αγωγής έναντι της ΕΒΕ και του ζωγράφου. Και πάλι, ως εκ του νόμου προβλέπεται, πριν από την εκδίκαση προηγήθηκε η διαδικασία διαβούλευσης μεταξύ των αντιδίκων, η οποία απέβη άκαρπη και μπορώ να πω όχι με δική μου ευθύνη.
Εν τω μεταξύ, ο ζωγράφος, που επικαλείται την ελευθερία της έκφρασης, μου απαγόρευσε μέσω εξωδίκου να αναφέρομαι στα έργα και στο πρόσωπό του, δηλαδή μου ανέστειλε τη δική μου ελευθερία της έκφρασης.
Στη συνέχεια, εκδικάστηκε η αγωγή από το δικαστήριο, στο οποίο κατατέθηκαν οι μαρτυρίες σημαντικών ανθρώπων της τέχνης και υπέρ της αγωγής, αλλά και [............................................................................................]ΣΥΝΕΧΙΣΤΕ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΣΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου