Παρασκευή, Νοεμβρίου 29, 2024

20 βιβλία για τη Γάζα, τον φασισμό και άλλες ιστορίες

του Σπύρου Κακουριώτη

Χίλιες και παραπάνω μέρες συμπλήρωσε ο πόλεμος στην Ουκρανία· ξεπέρασαν, μάλλον κατά πολύ, τους σαράντα χιλιάδες οι νεκροί στη Γάζα και τον Λίβανο· στον Λευκό Οίκο επιστρέφει ένας μνησίκακος «ισχυρός άνδρας», που θυμίζει όλο και περισσότερο Μουσολίνι. Ο γύρω ορίζοντας σκοτεινιάζει κάθε φορά και περισσότερο, όμως, αν θέλουμε να τον αλλάξουμε, θα πρέπει πρώτα να τον εξηγήσουμε…

Didier Fassin, Για τη συναίνεση στον αφανισμό της Γάζας, Πόλις

Ως μόνη βλέψη του παρόντος κειμένου ο συγγραφέας του, καθηγητής στο Κολέγιο της Γαλλίας, όπου μελετά τα ηθικά προβλήματα και τα πολιτικά διακυβεύματα στις σύγχρονες κοινωνίες, αναγνωρίζει τη διακήρυξη της «άρνησης, κοινής σε πολλούς εξ ημών, να συναινέσουμε στον αφανισμό της Γάζας». Διατυπώνει τη βεβαιότητά του ότι με το πέρασμα του χρόνου αυτοί οι αρνητές θα αναγνωριστούν ως «δίκαιοι που, παρά τις απειλές σε βάρος τους, πρόταξαν τις αρχές της ανθρωπιάς». Όμως αυτοί οι δίκαιοι παραμένουν λίγοι, όπως λίγοι παρέμεναν και εκείνοι οι άλλοι δίκαιοι που, παρά τους κινδύνους που τους απειλούσαν, βοήθησαν τους εβραίους συμπολίτες τους να σωθούν από τη ναζιστική εξόντωση. Τους μηχανισμούς, πολιτικούς, κοινωνικούς και ψυχολογικούς, που στις δυτικές χώρες γεννούν τη συναίνεση των πολλών στη γενοκτονία του πληθυσμού της Γάζας, εξετάζει σε αυτό το, γραμμένο εν θερμώ, μέσα σε έναν ακριβώς μήνα της άνοιξης του 2024, δοκίμιό του ο Ντιντιέ Φασέν, το οποίο μετέφρασε στα ελληνικά ο Γιώργος Καράμπελας. Στις σελίδες του ο συγγραφέας εκθέτει τα αντιμαχόμενα αφηγήματα, επισημαίνοντας ότι το φιλο-ισραηλινό παίρνει ως σημείο εκκίνησης την 7η Οκτωβρίου, αγνοώντας ή μάλλον θεωρώντας ύποπτη κάθε αναφορά στο παρελθόν, ενώ το φιλο-παλαιστινιακό εκκινεί από το καταστατικό γεγονός της Νάκμπα, της Καταστροφής του 1948, θεωρώντας τις επιθέσεις της Χαμάς νόμιμη πράξη αντίστασης, είτε θεωρεί τη βία κατά αμάχων έγκλημα πολέμου είτε όχι. Αφού επισημάνει ότι η βία ατόμων ή οργανώσεων χαρακτηρίζεται «τρομοκρατία», ενώ εκείνη του κράτους «αντιτρομοκρατία» και τα θύματά της «παράπλευρες απώλειες», εκθέτει λεπτομερώς και με γεγονότα τους λόγους για τους οποίους θεωρεί τον πόλεμο του Ισραήλ κατά του πληθυσμού της Γάζας γενοκτονία. Ο Φασέν ελέγχει ως αναληθή τα επιχειρήματα περί του «πιο ηθικού στρατού στον κόσμο» και αντικρούει τις κατηγορίες περί αντισημιτισμού που προκαλεί η ταύτιση της κριτικής στην ισραηλινή κυβέρνηση και την πολιτική της ή της κριτικής στον σιωνισμό με τον αντισημιτισμό, αναφερόμενος, ειδικότερα, στην καταστολή των φοιτητικών κινητοποιήσεων στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη. Ακόμη, τονίζει τη μεροληπτική στάση δυτικών ΜΜΕ και κυβερνήσεων απέναντι στους Παλαιστινίους και τα θύματα στη Γάζα, ο θάνατος των οποίων μετατρέπεται σε ευτελή καθημερινή είδηση. Επισημαίνει τα γεωπολιτικά συμφέροντα και τους υπολογισμούς που βρίσκονται πίσω από την άνευ όρων υποστήριξη της Δύσης προς το Ισραήλ , ενώ προκρίνει το μοντέλο της Νότιας Αφρικής –αν και χωρίς ιδιαίτερη αισιοδοξία– για την προοπτική, όποτε υπάρξει αυτή, μιας μελλοντικής συμφιλίωσης των δύο λαών, όταν θα μπορούν να ζήσουν ελεύθεροι από το ποτάμι μέχρι τη θάλασσα. Τότε οι λέξεις θα αποκτήσουν ξανά τη σημασία τους και δεν θα αποκαλείται πια «αντισημιτισμός το αίτημα για δικαιοσύνη και αξιοπρέπεια».

Enzo Traverso, Η Γάζα μπροστά στην ιστορία, Εκδόσεις του 21ου

Δεν υποκύπτουν, λοιπόν, όλοι οι ευρωπαίοι και αμερικανοί διανοούμενοι στην ιδεολογική τρομοκρατία που έχει εξαπολύσει η ισραηλινή κυβέρνηση μέσω των δυτικών κυβερνήσεων σε όσους διαμαρτύρονται για τη γενοκτονική της πολιτική απέναντι στον παλαιστινιακό πληθυσμό της Γάζας. Σπάζοντας τη σιωπή ή, μάλλον, τη συναίνεση που έχει επιβληθεί στη Δύση, ο ιταλός ιστορικός, εβραϊκής καταγωγής και ο ίδιος, εκθέτει με παρρησία την πολιτική και διανοητική αντιπαράθεση που προκάλεσε η κρίση της Γάζας, διερευνώντας τον τρόπο με τον οποίο μνήμη και ιστορία εργαλειοποιούνται προκειμένου να δικαιωθεί μια πολιτική που ευτελίζει με κάθε τρόπο το Ολοκαύτωμα που επικαλείται. Μολονότι επιφυλακτικός ως προς τη χρήση του νομικο-πολιτικού όρου «γενοκτονία», εκτιμά πως η σφαγή στη Γάζα ανταποκρίνεται στον ορισμό της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών του 1948. Αφού παρομοιάσει τα επιχειρήματα της κυβέρνησης του Ισραήλ με εκείνα με τα οποία ο ιστορικός Ερνστ Νόλτε δικαιολογούσε τον ναζισμό ως αντίδραση στον μπολσεβικισμό, ο Τραβέρσο αναλύει την οριενταλιστική προέλευση της αντίληψης για το Ισραήλ ως «δημοκρατική νησίδα» σε ένα πέλαγος βαρβαρότητας και επισημαίνει τους κινδύνους που ενέχει για τη δημοκρατία η υποστήριξη από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ της ισραηλινής πολιτικής και προπαγάνδας. Στη συνέχεια του δοκιμίου του, ο ιστορικός εξετάζει το κρίσιμο ζήτημα της σχέσης αντισημιτισμού και αντισιωνισμού, που χρησιμεύει στην ποινικοποίηση της κριτικής προς το Ισραήλ, επισημαίνοντας τις καταστροφικές συνέπειες της χρήσης της μνήμης του Ολοκαυτώματος με στόχο να διωχθούν ως αντισημίτες οι υποστηρικτές της παλαιστινιακής υπόθεσης. Ο ιστορικός επισημαίνει ότι η αντίσταση στην ξένη κατοχή σχεδόν ποτέ δεν είναι απαλλαγμένη από τη βία εναντίον αμάχων, χωρίς αυτό να τη δικαιώνει: δεκαετίες κατοχής «δεν μειώνουν διόλου τη φρίκη της σφαγής ισραηλινών παιδιών», υπογραμμίζει. Αφού αναφερθεί στις διασταυρούμενες μνήμες που γεννούν «με αυθόρμητο τρόπο» αναλογίες με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως την καταστροφή του γκέτο της Βαρσοβίας, καταλήγει διερμηνεύοντας το σύνθημα «from the river to the sea Palestine should be free», το οποίο υιοθετεί, με την έννοια ενός κοινού κράτους δύο ισότιμων και ελεύθερων εθνών, στο έδαφος της ιστορικής Παλαιστίνης/Ισραήλ. Η απόδοση του δοκιμίου στα ελληνικά υπήρξε το κύκνειο άσμα του μεταφραστή Νίκου Κούρκουλου.

Ρεφάτ Αλαρίρ (επιμ.), Η Γάζα απαντά, Αλεξάνδρεια

«Η Γάζα αφηγείται για να μην ξεχάσουν οι άνθρωποι» έγραφε στην εισαγωγή αυτής της μικρής ανθολογίας αφηγημάτων ο παλαιστίνιος καθηγητής και συγγραφέας Ρεφάτ Αλαρίρ. Ο ίδιος είναι πλέον νεκρός, ένας από τους περισσότερους από 40.000 νεκρούς της συνεχιζόμενης γενοκτονίας που διαπράττει το Ισραήλ. Περιδιαβαίνοντας τις ιστορίες που περιλαμβάνονται στις σελίδες του βιβλίου, αναρωτιέσαι: πόσοι από τους δεκαπέντε συγγραφείς είναι ακόμα ζωντανοί; Ίσως οι γυναίκες, που αποτελούν τη συντριπτική πλειονότητα των νεαρών συγγραφέων, να μπόρεσαν να βρουν κάποιο καταφύγιο, σκέπτεσαι. Κι ύστερα πάλι, ξέρεις πως στη Γάζα σήμερα δεν υπάρχει κανένα καταφύγιο κι ίσως να είναι όλοι και όλες τους νεκροί… Όμως η ανά χείρας ανθολογία συντάχθηκε προκειμένου να ανιχνεύσει και να καταγράψει τον τρόπο με τον οποίο νεαροί και νεαρές συγγραφείς στη Λωρίδα της Γάζας αντέδρασαν σε μιαν άλλη στρατιωτική επίθεση του Ισραήλ, το 2008, όταν ο ισραηλινός στρατός σφυροκοπούσε τους κατοίκους αυτής της ανοιχτής φυλακής επί 23 μέρες. Οι 23 ιστορίες της ανθολογίας, λοιπόν, μία για κάθε μέρα, αποτέλεσαν μια άλλη μορφή αντίστασης, καθώς «η αφήγηση είναι αντίσταση», είναι μια πράξη ζωής, που επιτρέπει στους ανθρώπους να κατανοήσουν το παρελθόν τους και να το συσχετίσουν με το παρόν τους – και να ονειρευτούν το μέλλον τους, συμπλήρωνε ο Ρεφάτ Αλαρίρ, πριν βρεθεί μπροστά στον εφιάλτη που δεν μπορούσε να προβλέψει… Η Γάζα βρισκόταν υπό ασφυκτική ισραηλινή πολιορκία από το 2006, με μικρά διαλείμματα «χαλάρωσης» κατά καιρούς. Οι περισσότεροι από τους/τις συγγραφείς του τόμου είναι (ήταν;) νεαροί φοιτητές και φοιτήτριες των μαθημάτων δημιουργικής γραφής του Αλαρίρ. Οι περισσότερες ιστορίες είναι γραμμένες απευθείας στα αγγλικά (μετάφραση στα ελληνικά Βικτωρία Λέκκα), αν και οι συγγραφείς τους δεν πήγαν ποτέ σε άλλα μέρη της Παλαιστίνης, εκτός της Γάζας. Το Διαδίκτυο ήταν ο μόνος τ(ρ)όπος συνάντησής τους με άλλους Παλαιστίνιους, στη Δυτική Όχθη ή στη διασπορά. Η θεματολογία των διηγημάτων που περιλαμβάνονται στον τόμο αφορά τη γη, αναδεικνύοντας το πάθος με το οποίο οι Παλαιστίνιοι σχετίζονται με αυτήν, τον θάνατο, μιας και προέρχονται από μια γενιά που πέρασε τη ζωή της κοιτώντας τον κατάματα, και γι’ αυτό μέσα από αυτόν αναδεικνύουν την επιμονή τους για τη ζωή, και, τέλος, η μνήμη και η αφήγηση των αναμνήσεων, που θεωρείται απ’ όλους μια πράξη αντίστασης.[.........................................]