του
Τάση Παπαϊωάννου
(Αρχιτέκτων, ομότιμος καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ)*
Πηγή: x-efimerida.gr
[19.10.2024]
Απομεσήμερο μιας φθινοπωρινής Κυριακής του Οκτώβρη, στις παρυφές της Ακρόπολης. Η Διονυσίου Αρεοπαγίτου, ο Λουμπαρδιάρης κι όλοι οι δρόμοι ολόγυρα, γεμάτοι κόσμο που σουλατσάρει εδώ κι εκεί. Οικογένειες με μικρά παιδιά, ζευγάρια, τουρίστες, πηγαινοέρχονται, ενώ στο βάθος ακούγονται οι ήχοι μιας κιθάρας που παίζει κάπου εκεί γύρω. Πάνω ψηλά, ο επιβλητικός βράχος με τα μαρμάρινα μνημεία που φωτίζονται έντονα από τον ήλιο και στέκουν ολόασπρα, να διαγράφονται όμορφα στο φόντο του ασυννέφιαστου γαλάζιου ουρανού.
Τα μοναδικά πλακόστρωτα του Δημήτρη Πικιώνη, αντιφεγγίζουν και ασπροβολούν στον ήλιο, καθαρά από τη βροχή που τα ξέπλυνε την προηγούμενη μέρα. Για άλλη μια φορά θαυμάζω τούτες τις υπέροχες υπαίθριες διαμορφώσεις. Τα «έργα Ακροπόλεως» του μεγάλου αρχιτέκτονα – Δασκάλου και των τηνιακών μαστόρων, που συνταίριαξαν τόσο αρμονικά τη μια μαρμαρόπλακα δίπλα στην άλλη. Τα μεγέθη που αλληλομπλέκονται δημιουργώντας αναπάντεχες εναλλαγές με τα ιδιαίτερα μοτίβα και τις συμβολικές χαράξεις να ξεπροβάλλουν κάθε τόσο πάνω στις επιφάνειες των δαπέδων. Ανάμεσά τους, τα υπέροχα αινιγματικά σχήματα από σκυρόδεμα που διαχωρίζουν με το γκρίζο χρώμα τους τις λευκές πέτρες μεταξύ τους, που με τα χρόνια μοιάζουν κι αυτά, βράχια δίπλα στα φυσικά βράχια. Ένα έργο «ουσιωδώς καλλιτεχνικόν, εμπεριέχον πολλήν χειρωναξίαν» όπως σημείωνε τότε ο δημιουργός του.
Παρατηρώ το όμορφο περίτεχνο τελείωμα, εκεί που τα λιθόστρωτα ακουμπούν πλάι στο χώμα ή σχηματίζουν υποδειγματικής ευαισθησίας λούκια και φρεάτια, για την ανεμπόδιστη απορροή των όμβριων υδάτων στις δύο αντικριστές πλευρές τους. Σκαλιά που σβήνουν ελεύθερα στο χώμα, κι άλλα που λαξεύτηκαν απ’ ευθείας πάνω στα βράχια, αποτελούν μια αυτονόητη συνέχεια μεταξύ τους. Πουθενά δεν βλέπεις μεγάλες, ευθύγραμμες, άγαρμπες γραμμές να οριοθετούν αμήχανα τις διαμορφώσεις από το φυσικό έδαφος και τα σταχτιά βράχια της περιοχής – η επαφή και η συνέχειά τους γίνεται με ανεπιτήδευτο, σχεδόν φυσικό τρόπο, έτσι που ώρες-ώρες δεν ξεχωρίζεις το έργο της φύσης από εκείνο των ανθρώπινων χεριών.
Διακρίνω στα υλικά το δεξιοτεχνικό πελέκημα της θραπίνας και του βελονιού, καθώς και τις παράλληλες γραμμές που χάραξε το χτένι πάνω στις λείες επιφάνειες. Μοιάζει σαν να άφησαν οι μάστορες την ανεξίτηλη σφραγίδα της δικής τους, μοναδικής χειρωναξίας, πάνω στην σκληρή πέτρα που πάσχιζαν να τιθασεύσουν. Ο ανθρώπινος μόχθος εμφανής, το ίδιο και η μαστοριά και το μεράκι, αποτυπωμένα πάνω σε κάθε λαξευμένη επιφάνεια. Κι όλα εντάσσονται αρμονικά στο φυσικό τοπίο ολόγυρα, την Αρχαία Αγορά, αλλά και τον ευρύτερο αρχαιολογικό χώρο που ανηφορίζει μέχρι τον περιτειχισμένο βράχο της Ακρόπολης. Αναμφίβολα ένα από τα κορυφαία έργα υπαίθριας διαμόρφωσης της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής κληρονομιάς!
[Τάση Παπαϊωάννου, Λαδοπαστέλ σε χαρτί]
Ανάμεσά τους, ξεχωρίζει δυστυχώς, η ατεχνία και η χοντροκοπιά κάποιων μετέπειτα επεμβάσεων για την προσθήκη επιπλέον διαβάσεων (αχρείαστες οι περισσότερες) που δεν μπόρεσαν να ακολουθήσουν και να διδαχτούν από το παράδειγμα που είχαν δίπλα τους, αλλά προσπαθώντας να το μιμηθούν άτσαλα, χωρίς έμπνευση, γέμισαν τον τόπο με σκληρές ακαλαίσθητες κατασκευές. Η βιασύνη του σύγχρονου τεχνίτη, δίπλα στη στοχαστική άργητα του παραδοσιακού έμπειρου μάστορα. Για να μην αναφερθούμε στα απερίγραπτα κιόσκια, στα εκδοτήρια των εισιτηρίων, στις κακόγουστες ταμπέλες που προστέθηκαν αστόχαστα ολόγυρα, χωρίς τη σοβαρή μελέτη που απαιτούσε ο μοναδικός αυτός χώρος. Την ίδια στιγμή η απουσία συντήρησης είναι εμφανής, σε όλη σχεδόν την έκταση. Κάθε λογής τροχοφόρα ανεβοκατεβαίνουν απρόσεχτα πάνω στα καλντερίμια και τις πλακοστρώσεις, ξεκολλώντας τις πέτρες, μετατοπίζοντας τις πλάκες, θρυμματίζοντας άλλες, καταστρέφοντας σιγά-σιγά το υπέροχο έργο ζωής που μας κληροδότησε ο Πικιώνης.
Ο περίπατος συνεχίζεται δίπλα στα κάγκελα της Αρχαίας Αγοράς, στη βορεινή πλευρά του βράχου, προς την Πλάκα. Πάνω ψηλά, στην κορυφογραμμή του τείχους, γυαλίζει ενοχλητικά το inox ασανσέρ, θαρρείς και στέκει εκεί να συμβολίζει με αναίδεια τα ήθη της σημερινής εποχής. Αριστερά, κάνουν την εμφάνισή τους τα πρώτα νεοκλασικά, ενώ κάτω χαμηλά απλώνονται, σαν έγχρωμο χαλί, οι όμορφες κεραμοσκεπές των σπιτιών της παλιάς Αθήνας. Στο βάθος ξεχύνεται, μέχρι εκεί που φτάνει το μάτι, ανηφορίζοντας στις πλαγιές των βουνών, το παχύσαρκο σώμα της πρωτεύουσας. Ο δρόμος εξελίσσεται σε στενό μονοπάτι, φτάνοντας στα φτωχικά λαϊκά σπιτάκια των Αναφιώτικων που βρίσκονται σκαρφαλωμένα και γαντζωμένα πάνω στα βράχια, σαν στρείδια, το ένα κολλητά, δίπλα στο άλλο. Χάνεσαι μέσα στα στενά σοκάκια και στις μικρές αυλές, εκεί που ο ιδιωτικός χώρος δεν ξεχωρίζει από το δημόσιο, μπλέκονται, γίνονται ένα. Σκαλιά σε κατεβάζουν από την άλλη μεριά, στον δρόμο που σε οδηγεί πάλι πίσω, στην νότια κλιτύ της Ακρόπολης.
Από τη μια μεριά, πάνω από το κεφάλι σου κρέμεται το αρχαίο τείχος, ενώ χαμηλότερα χάσκει σκοτεινό, σαν πελώριο ανοιχτό στόμα, το σπήλαιο της Αγλαύρου. Από την άλλη, εναλλάσσονται τα πολύχρωμα νεοκλασικά σπίτια της γειτονιάς της Πλάκας, άλλα ανακαινισμένα, άλλα εγκαταλελειμμένα κι άλλα σε ερειπιώδη κατάσταση. Απομένουν μόνο κάποιοι ετοιμόρροποι πέτρινοι τοίχοι, να στέκουν ακόμη όρθιοι, σε πείσμα της βαρύτητας ενώ οι περισσότεροι υποβαστάζονται όπως-όπως, από ανάκατα, πρόχειρα, ξύλινα και μεταλλικά σκουριασμένα ικριώματα. Μέσα σ’ αυτά τα κουφάρια, μια ζούγκλα από δέντρα και θάμνους ξεφυτρώνουν και φουντώνουν, θαρρείς και θέλουν να κρύψουν τη δική μας αδιαφορία. Το πιο εξοργιστικό είναι ότι μέσα στα χαλάσματα υπάρχουν κάθε λογής πεταμένα σκουπίδια, σε κοινή θέα των ανθρώπων και των επισκεπτών που περπατούν εκεί, σ’ ένα από τα πιο τουριστικά σημεία της Αθήνας.
Αναρωτιέμαι, σε ποιον ανήκουν αυτά τα απομεινάρια της παλιάς Αθήνας; Γιατί στέκουν ακόμη σ’ αυτή την τραγική κατάσταση, δηλώνοντας με τον πιο έκδηλο τρόπο την πολιτιστική ένδεια της χώρας μας ή για να χρησιμοποιήσω τα λόγια του Καρυωτάκη: «…της φθινούσης πνευματικής ζωής των τελευταίων χρόνων»; Πάνω ψηλά, το απόγειο της αρχιτεκτονικής τέχνης της αρχαίας Αθήνας και κάτω χαμηλά η ευτέλεια της σύγχρονης εποχής! Δίπλα-δίπλα, τόσο κοντά, οι δύο όψεις του κοινού μας βίου. Δεν θα έπρεπε, καιρό τώρα, κάποιος «αρμόδιος φορέας» να φροντίσει να εξαλείψει αυτή τη ντροπή; Οφειλόμενο χρέος, στην ιστορία αυτού του τόπου που άφησε τριγύρω τα συγκλονιστικά ερείπια τόσων σπουδαίων παλαιότερων πολιτισμών.
Φαίνεται πως το φαντασιακό μας για την “αδιατάρακτη συνέχεια” του ελληνισμού ανατροφοδοτείται και επιβεβαιώνεται αποκλειστικά από το «ένδοξο –αρχαίο- παρελθόν» – τα νεότερα χτίσματα τα θεωρούμε ανάξια λόγου και αμελητέας αξίας. Όλα είναι υποδεέστερα μπροστά στο κάλλος των λευκών μαρμάρων της κλασσικής αρχαιότητας, ανεξάρτητα αν κι αυτά ακόμη, τα καλύψαμε τελευταία με τόνους σκυροδέματος ή ετοιμαζόμαστε να κατασκευάσουμε πάνω τους μεγαλοπρεπείς σκάλες, για την “ανεμπόδιστη κίνηση” των χιλιάδων τουριστών. Ο περίπατος γύρω από το βράχο της Ακρόπολης, αναδεικνύει με τον πιο εμφατικό τρόπο τη συνύπαρξη διαφορετικών κόσμων, διαφορετικών χρονικοτήτων, διαφορετικών πολιτιστικών καταλοίπων, τη διαρκή όσμωση παρελθόντος και παρόντος, έτσι που το ένα να μη μπορεί να υπάρξει χωρίς το άλλο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου