«Λούνα Παρκ» του Φόλκερ Κούτσερ και «Οι ανεπιθύμητοι νεκροί» του Κρις Λόιντ (κριτική) – Αστυνομικές ίντριγκες, από τη Βαϊμάρη στο παραδομένο Παρίσι

26 Μαρτίου 2024

 

Για το μυθιστόρημα του Φόλκερ Κούτσερ [Volker Kutscher] «Λούνα Παρκ» (μτφρ. Δέσποινα Κανελλοπούλου, εκδ. Διόπτρα) και το μυθιστόρημα του Κρις Λόιντ [Chris Lloyd] «Οι ανεπιθύμητοι νεκροί» (μτφρ. Βασίλης Κοντόπουλος, εκδ. Μεταίχμιο). Ιστορικά crime fiction με φόντο τον Μεσοπόλεμο και τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Κεντρική εικόνα: προεκλογική καμπάνια στη Βαϊμάρη το 1932 © Bundesarchiv Bild.

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρίου 

Μια από τις πιο δημοφιλείς τάσεις του σύγχρονου αστυνομικού μυθιστορήματος είναι τα ιστορικά crime fiction που διαδραματίζονται στο Μεσοπόλεμο και στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Άλλα γράφονται από Γερμανούς συγγραφείς και άλλα από Ευρωπαίους ιστορικούς που μελετούν τις κοινωνικές και πολιτικές συγκυρίες που επικρατούσαν στην Ευρώπη μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, τον επονομαζόμενο Μεγάλο Πόλεμο.

Το αναγνωστικό κοινό φαίνεται ότι τρέφει μια αχόρταγη μανία για την εύθραυστη Δημοκρατία της Βαϊμάρης και για το πώς η κατάρρευσή της άνοιξε τις θύρες στον εθνικοσοσιαλισμό του Αδόλφου Χίτλερ. Το Λούνα Παρκ (μτφρ. Δέσποινα Κανελλοπούλου, εκδ. Διόπτρα), το έκτο βιβλίο του Φόλκερ Κούτσερ, περιγράφει την περίοδο της ανάληψης της εξουσίας από το Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα και τη δικτατορική διακυβέρνηση που επέβαλε ο Χίτλερ με τη βοήθεια των Ταγμάτων Εφόδου (SA), μια περίοδο κατά την οποία κανείς δεν ένιωθε πλέον ασφαλής, αν δεν ήταν μέλος του ναζιστικού κόμματος.

Στο δεύτερο βιβλίο του αφιερώματος, τους Ανεπιθύμητους Νεκρούς (μτφρ. Βασίλης Κονυόπουλος, εκδ. Μεταίχμιο) του Ουαλού Κρις Λόιντ, θα παρακολουθήσουμε τον πανικό των Γάλλων όταν άρχισε η κατάληψη της χώρας τους από τις δυνάμεις της Βέρμαχτ. Ο ήρωας του Lloyd, ο επιθεωρητής Εμίλ Ζιράλ, είναι βετεράνος του Πρώτου Πολέμου, και μέσω των αναμνήσεών του, θα πάρουμε μια ιδέα της φρίκης του Μεγάλου Πολέμου ο οποίος στιγμάτισε ανεξίτηλα τους στρατιώτες αλλά και τους απλούς πολίτες που έζησαν για πρώτη φορά ένα τέτοιο γενικευμένο μακελειό.

«Λούνα Παρκ», του Φόλκερ Κούτσερ (μτφρ. Δέσποινα Κανελλοπούλου, εκδ. Διόπτρα)

«Βερολίνο, 1931. Κάτω από μια σιδηροδρομική γέφυρα εντοπίζεται νεκρός ένας άντρας, ενώ δίπλα του είναι γραμμένο ένα κομμουνιστικό σύνθημα. Στον τόπο του εγκλήματος, ο αστυνόμος Γκέρεον Ρατ συναντά τον πρώην συνάδελφό του Ράινχολντ Γκρεφ, ο οποίος εργάζεται πλέον για την Γκεστάπο. Ενώ ο Γκρεφ θεωρεί δεδομένο ότι πρόκειται για δολοφονία με πολιτικά κίνητρα, οι έρευνες του Ρατ κινούνται προς άλλη κατεύθυνση.

Συνδικάτο του εγκλήματος

Έτσι, ανακαλύπτει ότι το έγκλημα συνδέεται με ένα εξαρθρωμένο συνδικάτο του εγκλήματος, το οποίο συνεχίζει τη δράση του καμουφλαρισμένο σε τάγμα της γερμανικής παραστρατιωτικής οργάνωσης SA. Όταν βρίσκεται και δεύτερος φαιοχίτωνας ξυλοδαρμένος μέχρι θανάτου, όλα παραπέμπουν σε φόνους κατά συρροή.

Στη διάρκεια των ερευνών, το πολιτικό σκηνικό γίνεται όλο και πιο εκρηκτικό: Η σύζυγος του Γκέρεον Ρατ καταλήγει στα κρατητήρια των SA, και ο αστυνόμος εγκλωβίζεται σε μια δίνη καταιγιστικών εξελίξεων, που τον οδηγεί σε συνθήκες ασφυκτικής πίεσης: Πρέπει να διαπράξει ο ίδιος μια δολοφονία. Θα υποκύψει στον εκβιασμό;»

O Φόλκερ Κούτσερ, Γερμανός συγγραφέας και δημοσιογράφος, γεννήθηκε το 1962 στο Λίντλαρ της Κολονίας. Μετά τις σπουδές του στη Γερμανική Φιλολογία, τη Φιλοσοφία και την Ιστορία, εργάστηκε ως συντάκτης στον ημερήσιο Τύπο, ενώ σύντομα έγραψε και το πρώτο του αστυνομικό μυθιστόρημα. Σήμερα ζει στην Κολονία και ασχολείται αποκλειστικά με τη συγγραφή. Από τις εκδόσεις Διόπτρα κυκλοφορούν τα βιβλία της σειράς με πρωταγωνιστή τον Γκέρεον Ρατ, Το βρεγμένο ψάρι, Βωβός θάνατος, Ένας γκάνγκστερ στο Βερολίνο, Υπόθεση πατρίδα και Επιχείρηση Άλμπεριχ.

Ήδη από το πρώτο βιβλίο του Κούτσερ, το Βρεγμένο Ψάρι, αντιληφθήκαμε ότι ο επιθεωρητής Γκέρεον Ρατ δεν είναι το πρότυπο του ιδεολόγου και ηθικού εκπροσώπου του νόμου που απαντάται συνήθως στο αστυνομικό genre. Εκτός από συμφεροντολόγος και βολεψάκιας, ακολουθεί τη μέθοδο της στρουθοκαμήλου προσπαθώντας και να αποφύγει την πραγματικότητα.

Αλλά στη Γερμανία του 1934 η αποφυγή σαφούς πολιτικής θέσης είναι μια πολυτέλεια υπό εξαφάνιση. Έτσι, όταν ο Ρατ αναλαμβάνει την έρευνα της δολοφονίας ενός μέλους της παραστρατιωτικής οργάνωσης SA, γρήγορα αντιλαμβάνεται ότι η υποχρεωτική συνεργασία του με τους άντρες της Κρατικής Μυστικής Ασφάλειας μόνο προβλήματα θα του δημιουργήσει.

Τα Τάγματα Εφόδου

Οι τελευταίοι είναι σίγουροι ότι οι δολοφόνοι είναι κομμουνιστές, ο Ρατ όμως ανακαλύπτει στοιχεία της συνεργασίας των Ταγμάτων Εφόδου με μια τις παλαιότερες συμμορίες του Βερολίνου, τους Πειρατές του Βορρά. Η κατάσταση θα σοβαρέψει περισσότερο όταν άλλο ένα μέλος των Ταγμάτων Εφόδου, ένας στρατονόμος αυτή τη φορά, θα βρεθεί ξυλοκοπημένος μέχρι θανάτου.

Για να παρακολουθήσει κανείς την εξέλιξη της ιστορίας, βοηθάει να έχει μερικές στοιχειώδεις γνώσεις των όσων συνέβαιναν στη Γερμανία τη διετία 1933-1934.

Παράλληλα με τις έρευνες του Γκέρεον Ρατ, στην πλοκή ιστορία υπεισέρχονται οι περιπέτειες της συζύγου του, της Τσάρλι, η οποία δεν συμφωνεί με την πολιτική απάθεια του Ρατ. Εκτός των άλλων, διαφωνούν με την απαίτηση του Φρίτσε, του υιοθετημένου έφηβου γιου τους, να εγγραφεί στην εθνικοσοσιαλιστική νεολαία.

Για να παρακολουθήσει κανείς την εξέλιξη της ιστορίας, βοηθάει να έχει μερικές στοιχειώδεις γνώσεις των όσων συνέβαιναν στη Γερμανία τη διετία 1933-1934. Ή αλλιώς να ασχοληθεί αποκλειστικά με το αστυνομικό γρίφο. Ο όγκος του βιβλίου (788 σελίδες) το κάνει δύσκολο ανάγνωσμα, αλλά τεκμηριωμένο ιστορικά και χορταστικό. Να ενημερώσω τους φανατικούς θαυμαστές του Γκέρεον Ρατ ότι στη Γερμανία κυκλοφορεί ήδη το δέκατο βιβλίο της σειράς.

«Οι ανεπιθύμητοι νεκροί», του Κρις Λόιντ (μτφρ. Βασίλης Κονυόπουλος, εκδ. Μεταίχμιο)

«Παρίσι, Παρασκευή, 14 Ιουνίου 1940. Η μέρα που οι Ναζί μπαίνουν στο Παρίσι, και γίνονται πρωτοσέλιδη είδηση ανά την υφήλιο. Ο αστυνομικός Εντί Ζιράλ, επιζήσας του Α΄ Παγκόσμιου Πόλεμου, παρακολουθεί τον κόσμο του να αλλάζει για πάντα, ανήμπορος να ελέγξει τη φρικιαστική τροχιά που έχει αρχίσει να διαγράφει η νέα πραγματικότητα.

Υπάρχει όμως κάτι που μπορεί να κάνει: να βρει τον υπεύθυνο για τη δολοφονία τεσσάρων προσφύγων - των ανεπιθύμητων νεκρών, για τους οποίους κανείς δεν νοιάζεται, κανείς δεν προβάλλει αξιώσεις. Για να καταφέρει να βρει τον ένοχο, πρέπει να κινηθεί προσεκτικά μεταξύ των δυνάμεων της Κατοχής και Αντίστασης, μεταξύ αλήθειας και ψέματος, μεταξύ του άντρα που είναι και του άντρα που ήταν κάποτε. Ταυτόχρονα, αν θέλει να επιβιώσει, πρέπει να γίνει κάποιος άλλος από την αρχή».

Σύνδρομο Μετατραυματικού Στρες

Ο Εντί Ζιράλ είναι βετεράνος του Μεγάλου Πολέμου, ένας αστυνομικός που κουβαλάει το Σύνδρομο Μετατραυματικού Στρες (PTSD) των χαρακωμάτων του Βερντέν. Έτσι, τη 14η Μαΐου του 1940, τη μέρα που τα γερμανικά στρατεύματα καταλαμβάνουν αμαχητί το Παρίσι, όταν σε ένα σιδηροδρομικό βαγόνι βρίσκονται τα πτώματα τεσσάρων αντρών που έχουν πεθάνει από ένα χημικό αέριο που χρησιμοποιούνταν στον Πρώτο Πόλεμο, ο Ζιράλ επαναλαμβάνει το αποτρόπαιο τελετουργικό του: παίζει ρώσικη ρουλέτα με μια σφαίρα που κουβαλάει από τα χαρακώματα.

Αφού σπούδασε ισπανικά και γαλλικά ο Κρις Λόιντ έζησε για είκοσι περίπου χρόνια στην Καταλονία, κυρίως στη Βαρκελώνη. Έχει επίσης ζήσει στο Μπιλμπάο και στη Μαδρίτη. Σήμερα ζει στην πατρίδα του, την Ουαλία, και εργάζεται ως μεταφραστής. Εκτός από τη σειρά με τον Eddie Giral, γράφει και τη σειρά με την Elisenda Domenech, η οποία διαδραματίζεται στην Καταλονία.

Η διοίκηση της Βέρμαχτ θέλει να εξευτελίσει και να αδρανοποιήσει την αστυνομία του Παρισιού, αλλά ο Ζιράλ που είναι πάνω απ’ όλα ένας ευσυνείδητος αστυνομικός, με τα πενιχρά μέσα που διαθέτει βρίσκει ότι οι νεκροί στο βαγόνι ήταν πρόσφυγες από την Πολωνία. Ο ένας μάλιστα προερχόταν από μια πόλη με το δυσπρόφερτο όνομα Μπίντγκοστς.

Εκείνες τις πρώτες μέρες της γερμανικής κατοχής, αρκετοί Παριζιάνοι έθεταν τέλος στη ζωή τους, μη μπορώντας να ανεχτούν την υποδούλωση της χώρας τους. Ωστόσο, ο άντρας που πηδάει από ένα μπαλκόνι σφίγγοντας στην αγκαλιά του το μικρό του γιο δεν είναι Παριζιάνος. Είναι κι αυτός Πολωνός πρόσφυγας από το Μπίντγκοστς. Η περίεργη αυτή σύμπτωση ενισχύει το πείσμα του Ζιράλ να βρει τους δολοφόνους.

Με αφορμή τους φόνους των Πολωνών, ο συγγραφέας σχολιάζει όσους συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς στο κατοχικό Παρίσι, την κυβέρνηση-μαριονέτα του Βισύ.

Παρότι η γερμανική διοίκηση αναθέτει στον γαλλομαθή ταγματάρχη Χοχστέτερ να συνεργαστεί με την παριζιάνικη Διεύθυνση Εγκληματολογικών Ερευνών, ο Ζιράλ βρίσκει τρόπους να συνεχίσει τις έρευνές τους – όταν δεν δουλεύει στην πόρτα ενός τζαζ κλαμπ της πόλης, για να ενισχύσει τον πενιχρό μισθό του.

Σκοτεινό παρελθόν

Και τα καταφέρνει τελικά, μετά από 500 σελίδες γεμάτες έρευνες, σαρκαστικά σχόλια εις βάρος των Γερμανών και καταβύθιση στο σκοτεινό παρελθόν του. Με αφορμή τους φόνους των Πολωνών, ο συγγραφέας σχολιάζει όσους συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς στο κατοχικό Παρίσι, την κυβέρνηση-μαριονέτα του Βισύ, την αδυναμία του τότε κόσμου να φανταστεί τις μεθόδους μαζικής εξόντωσης που εφάρμοζε η Γερμανία.

Και απ’ ό,τι φαίνεται, σκοπεύει να συνεχίσει τη σειρά με ήρωα τον Εντί Ζιράλ, αφού σύντομα θα κυκλοφορήσει το δεύτερο βιβλίο της σειράς, με τίτλο Paris Requiem. Ο Ουαλός Κρις Λόιντ γράφει και μια δεύτερη σειρά αστυνομικών βιβλίων με ηρωίδα μια Καταλανή αστυνομικό στην πόλη Τζιρόνα. 

---

^＊ Η ΧΙΛΝΤΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ είναι συγγραφέας και μεταφράστρια. Τελευταίο της βιβλίο το αστυνομικό μυθιστόρημα «Ένοχος μέχρι αποδείξεως του εναντίου» (εκδ. Μεταίχμιο).