1.Ο Βασίλης Κρεμμυδάς καταρρίπτει έναν-έναν τους μύθους του 1821 (κι όχι μόνο το Κρυφό Σχολειό)
«Αντίθετα με ό,τι διδασκόμασταν στο σχολείο,η Ιστορία δεν είναι κάτι στατικό και μονολιθικό, ούτε «θέσφατο». Αλλάζει, εξελίσσεται, αναθεωρείται και προσαρμόζεται στα νέα δεδομένα που αποκαλύπτει η επιστημονική έρευνα.
Γι' αυτό κι έχουν πάντα ενδιαφέρον οι ιστορικές εκδόσεις, γι' αυτό δεν βαριέσαι ποτέ να μελετάς εποχές κι ανθρώπους, ακόμα κι αν έχεις διαβάσει ήδη τόσα και τόσα σχετικά» γράφει ο Θοδωρής Αντωνόπουλος σε μία παλαιότερη συνέντευξή του με τον διακεκριμένο πανεπιστημιακό Βασίλη Κρεμμύδα, ο οποίος πέθανε τον περασμένο Νοέμβριο.
Στην εν λόγω συνέντευξη που είχε δημοσιευτεί, επίσης, Νοέμβριο αλλά το 2016, οι δυο τους είχαν μιλήσει για τις ιστορίες που γράφονται σαν παραμύθια και αντιστρόφως, για τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά αίτια της Επανάστασης υπό το φως σύγχρονων μαρτυριών, τον εγχώριο και διεθνή της αντίκτυπο, την παράλληλη με αυτήν διαπάλη συντήρησης και νεωτερικότητας, τις εμφύλιες συγκρούσεις, τον ρόλο των δανείων –εσωτερικών κι εξωτερικών–, και άλλα πολλά που μπορείτε να διαβάσετε παρακάτω:
— «Κρυφά σχολειά» δεν υπήρξαν πάντως, αυτό έχει πια καταρριφθεί ιστορικά.
Ακριβώς. Εκείνο που υπήρξε σε κάποια μοναστήρια ήταν «σπουδαστήρια», όπου οι εγγράμματοι μοναχοί δίδασκαν γραφή κι ανάγνωση στους νεότερους, μαζί με τη Βίβλο. Δεν επρόκειτο, βέβαια, για κάποια κρυφή ή παράνομη δραστηριότητα, χρησιμοποιήθηκε όμως κατά κόρον ο μύθος αυτός μέχρι και τις μέρες μας – φαντασθείτε ότι το θεωρούμενο «κρυφό σχολειό» στη Μονή Πεντέλης κατασκευάστηκε το '60 και αναπαλαιώθηκε καταλλήλως, μουτζούρωσαν τους τοίχους για να φαίνεται καπνισμένο από τα κεριά κ.λπ.!
— Και δεν είναι, βέβαια, ο μόνος μύθος της Επανάστασης αυτός... Εσείς ποιον θεωρείτε τον μεγαλύτερο;
Θα έλεγα αυτόν με τη δήθεν ύψωση του λάβαρου από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό στη Μονή της Αγίας Λαύρας την 25η Μαρτίου του 1821, όπου τάχα ορκίστηκαν οι αγωνιστές. Η Επανάσταση στην Πελοπόννησο δεν ξεκίνησε καν την ημερομηνία εκείνη, αλλά λίγο νωρίτερα. Ο ίδιος ο Γερμανός, άλλωστε, στα απομνημονεύματά του αναφέρει ότι την ημέρα εκείνη βρισκόταν σε άλλο χωριό. Το λάβαρο το ύψωσε, πράγματι, αλλά αυτό έγινε λίγες μέρες αργότερα, στην Πάτρα. Ο θρύλος της Λαύρας εντασσόταν στις μεταγενέστερες προσπάθειες να συνδεθεί η θρησκευτική με τη νεοαναδυόμενη εθνική ταυτότητα.
— Είχε, τελικά, ταξικό χαρακτήρα το '21, όπως πρότειναν κάποιοι ιστορικοί;
Με την έννοια ενός προλεταριάτου που εξεγείρεται, σίγουρα όχι. Δεν προκύπτει από πουθενά αυτό, ήταν μυθεύματα του ΚΚΕ και συγγραφέων όπως ο Γιάννης Κορδάτος. Τον πιστέψαμε πολύ τον Κορδάτο στα νιάτα μας, τραφήκαμε με αυτόν, αλλά δεν ήταν καν ιστορικός ο άνθρωπος, δεν είχε κάνει καμία σοβαρή έρευνα. Μέχρι ανύπαρκτες κοινωνικές τάξεις εφηύρε για να στηρίξει τους ισχυρισμούς του. Αφήστε, ειδικά από τα τέλη του 19ου αιώνα και μετά συνθλιβήκαμε οι ιστορικοί από τα δύο μεγάλα λιθάρια των μύθων, το ένα της Δεξιάς και της συντήρησης, το άλλο της Αριστεράς...
— Είχαν, πράγματι, υποτιμήσει τον ελληνικό ξεσηκωμό οι Οθωμανοί;
Ναι, κι αυτό ήταν το μεγάλο τους λάθος. Υποτίμησαν όχι μόνο τον ξεσηκωμό, που θεώρησαν αρχικά μια ακόμα επαρχιακή εξέγερση, αλλά και το ευρωπαϊκό ενδιαφέρον γι' αυτόν. Δεν είχαν, επίσης, υπολογίσει τη δύναμη των Ελλήνων στη θάλασσα, μια πλευρά του Αγώνα που δεν έχει προβληθεί όσο της αξίζει.
Έπειτα, μια μεγάλη, μακρινή εκστρατεία όπως εκείνη του Δράμαλη, σε εδάφη δύσβατα και με τον αντίπαλο να αποφεύγει να συγκρουστεί ευθέως αλλά να επιδίδεται σε ανταρτοπόλεμο, είχε πολύ υψηλό οικονομικό κόστος (το ίδιο και οι μετακινήσεις του οθωμανικού στόλου).
Όταν η στρατιά του Δράμαλη καταστράφηκε, ο Σουλτάνος δυσκολευόταν να οργανώσει μια άλλη, αντίστοιχου μεγέθους, και τότε προσέφυγε στον Ιμπραήμ.
— Ήταν όντως προχωρημένα για την εποχή τους τα πρώτα ελληνικά Συντάγματα;
Μπορώ να σας πω ότι ήταν πιο φιλελεύθερα και δημοκρατικά και από τα γαλλικά, δίχως να τα αντιγράφουν. Χρειάστηκε, βέβαια, να φτάσουμε στα 1843 ώστε να ικανοποιηθεί το επαναστατικό αίτημα όσον αφορά την καθιέρωση Συντάγματος και αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.
— Ποιες προσωπικότητες του Αγώνα θα ξεχωρίζατε περισσότερο;
Τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη από τους στρατιωτικούς και τον, συχνά παρεξηγημένο, Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο από τους πολιτικούς. Ο πρώτος διέθετε σπουδαίες στρατηγικές ικανότητες και ο δεύτερος ένα σοβαρό, εκσυγχρονιστικό πολιτικό όραμα.
—Πόσο σημαντική ήταν η συμμετοχή των Αρβανιτών στην Επανάσταση;
Πολύ. Αρβανίτες ήταν πολλοί οπλαρχηγοί αλλά και καπεταναίοι των νησιών. Φυσικά, και των Σουλιωτών η συμμετοχή ήταν σημαντική. Όμως, παρά την αλβανική τους καταγωγή, ήταν ενσωματωμένοι από αιώνες, διέθεταν πίστη χριστιανική κι ελληνική εθνική συνείδηση, ακόμα κι αν κάποιοι δεν μιλούσαν καν καλά ελληνικά.
[.................................]
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΟΛΗ ΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
Ο Βασίλης Κρεμμυδάς καταρρίπτει έναν-έναν τους μύθους ...
********************************
2.
Ανδρέας Μπελεγρής:«Το κρυφό σχολειό είναι το λαμπρότερο πετράδι των εθνικών μας μύθων»
Το βιβλίο του Σταύρου Παναγιωτίδη «Μύθοι, παρεξηγήσεις και άβολες αλήθειες της ελληνικής ιστορίας - Μικρές αφηγήσεις για γεγονότα που όλοι γνωρίζουμε, αλλά ποτέ δεν συνέβησαν» (εκδόσεις Κέδρος) συγκαταλέγεται ήδη στα best seller της χρονιάς. Ένα βιβλίο που είναι γραμμένο ψύχραιμα και διασκεδαστικά, χωρίς διάθεση να προκαλέσει ιδεολογικές αντιπαραθέσεις ή να διχάσει. Στη συνομιλία με την «Εφημερίδα των Συντακτών» ο Σταύρος Παναγιωτίδης ξετυλίγει το κουβάρι της συγκρότησης των μύθων, απαντάει στο γιατί για κάποιες πλευρές ο μύθος είναι ανάγκη και εξηγεί από ποια σκοπιά ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Ελευθέριος Βενιζέλος είναι οι επιδραστικότερες προσωπικότητες στον ελληνικό 20ό αιώνα.
● Το βιβλίο σου έχει ξεπεράσει ήδη τις 10.000 πωλήσεις. Γιατί πιστεύεις έχει συμβεί αυτό, δεδομένου ότι είμαστε προσκολλημένοι ως λαός και ως κράτος στους μύθους μας;
Κατ’ αρχάς υπάρχει πάντα ενδιαφέρον για την Ιστορία. Στα πιο ευπώλητα βιβλία αυτή τη στιγμή είναι βιβλία Ιστορίας και μυθιστορήματα βασισμένα σε ιστορικά γεγονότα. Το ενδιαφέρον των ανθρώπων για το παρελθόν είναι μια σταθερή κατάσταση.
● Γιατί ενδιαφέρει τους ανθρώπους το παρελθόν;
Κατά μία έννοια γιατί είναι κάτι καινούργιο – όσο αντιφατικό και αν ακούγεται. Δηλαδή, κάθε φορά που μαθαίνεις κάτι για το παρελθόν που δεν το ήξερες, το ανακαλύπτεις, είναι κάτι καινούριο. Επιπλέον, όσο υπάρχουν άνθρωποι που τείνουν να πιστεύουν σε μύθους, υπάρχει αντιστοίχως και κόσμος που αναζητά άλλου τύπου οξυγόνο. Η αντίρροπη τάση, οι άνθρωποι που επιζητούν την αποκατάσταση της αλήθειας.
● Τα τελευταία χρόνια ποιος είναι ο ρόλος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην αναπαραγωγή των μύθων ή στην αποκατάσταση της αλήθειας;
Το διαδίκτυο ναι μεν βοηθάει στο να διαδοθούν οι ιστορικοί μύθοι, αλλά αυτοί είναι έτσι κι αλλιώς διαδεδομένοι. Νομίζω ότι συμβάλει περισσότερο στην αντιμετώπισή τους, στο να κυκλοφορεί και η διάψευσή τους. Τα social media βοηθάνε περισσότερο στη διάδοση των μύθων του παρόντος, των fake news.
● H συνειδητοποίηση των ανθρώπων για τους μύθους του παρόντος, τα fake news, δημιουργεί ένα παραπάνω ενδιαφέρον των ανθρώπων για τους μύθους.
Ενδεχομένως ναι. Από την άποψη ότι κάποιοι καταλαβαίνουν δύο πράγματα. Αφενός ότι οι μύθοι είναι συνδεδεμένοι με αντιλήψεις οι οποίες βαραίνουν και το παρόν τους. Για παράδειγμα, ο μύθος ότι στην αρχαία Ελλάδα η ομοφυλοφιλία ήταν παράνομη βαραίνει στο παρόν, επηρεάζει τη στάση των ανθρώπων απέναντι στους συνανθρώπους τους ή σε πολιτικές πρωτοβουλίες όπως είναι ο γάμος των ομόφυλων ζευγαριών. Το άλλο είναι πως πολλοί άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι όταν είναι συνηθισμένοι στο να πιστεύουν ιστορικά παραμύθια θα πιστεύουν και σύγχρονα παραμύθια. Οταν πιστεύεις σε εκδοχές της Ιστορίας τις οποίες σου λένε κάποιοι συγκεκριμένοι φορείς, η Εκκλησία για παράδειγμα, είναι εξαιρετικά πιθανό να δεχτείς τις θέσεις τους για τη σύγχρονη πραγματικότητα.
● Πιστεύεις πως είμαστε πιο ώριμοι να σταθούμε πλέον απέναντι στους μύθους μας;
Ξέρεις, όπως δεν γίνεται κανείς υπεύθυνος αν δεν του αναθέσεις μια ευθύνη, έτσι κανείς δεν ωριμάζει αν δεν βρει μπροστά του αυτό που θα τον αναγκάσει να ωριμάσει. Επί της αρχής η συγκυρία τώρα είναι κακή. Ενας λαός που δεν νιώθει πολύ άνετα στο παρόν και φοβάται το μέλλον κοιτάει με όλο και μεγαλύτερο πάθος το παρελθόν του. Τότε οι άνθρωποι τείνουν να πηγαίνουν στο παρελθόν για να αναζητήσουν τις απαντήσεις.
● Γράφεις στην εισαγωγή σου για τους μύθους στην αρχαία Ελλάδα. Ξέρουμε ότι εκεί οι μύθοι ενέπνευσαν και την τέχνη και τη φιλοσοφία. Σήμερα, οι δικοί μας μύθοι έχουν λειτουργήσει με αυτόν τον τρόπο;
Οι μύθοι στην αρχαία Ελλάδα, με την έννοια της μυθολογίας, δεν λειτούργησαν ως μήτρα ή ως αιτία για τη γέννηση του θεάτρου και της φιλοσοφίας. Λειτούργησαν ως γλώσσα. Δηλαδή ήταν αυτό που λέει ο Σεφέρης «Κι αν σου μιλώ με παραμύθια και παραβολές είναι γιατί τ’ ακούς γλυκότερα». Οι αρχαίοι τραγωδοί είπαν κάτι καινούργιο με τη βοήθεια ενός παλιού πράγματος, εισήγαγαν νέες ιδέες με όχημα τις αφηγήσεις γνωστών τότε ιστοριών, χρησιμοποιώντας οικεία σύμβολα. Στην πραγματικότητα κάτι αντίστοιχο γίνεται σε διάφορους σταθμούς στην πορεία της ανθρωπότητας. Ας πούμε έγινε στην περίπτωση του ΕΑΜ που μιλούσε για τον πατριωτισμό, βάζοντας ταυτόχρονα στο τραπέζι το ζήτημα της κοινωνικής δικαιοσύνης. Λέμε καινούργια πράγματα με παλιούς όρους για να επικοινωνήσουμε με τους ανθρώπους. Κάποιοι μύθοι μπορούν σε συγκεκριμένες στιγμές να έχουν μια προωθητική ισχύ και να αφήσουν ένα προοδευτικό αποτύπωμα. Για παράδειγμα έχω μια μαρτυρία –μου την είπε ο συγγραφέας Γιώργος Μπουγελέκας– ότι στο Πολυτεχνείο το 1973 φοιτητές και φοιτήτριες χόρευαν τον χορό του Ζαλόγγου, το «στη στεριά δεν ζει το ψάρι». Θα ήταν απολύτως ηλίθιο να πήγαινε κάποιος εκείνη τη στιγμή και να τους έλεγε, ξέρετε παιδιά αυτός ο χορός δεν χορεύτηκε ποτέ και είναι ένας μύθος και κακώς τον χορεύετε εσείς τώρα. Διότι εκείνη, τότε, ήταν μια εξαιρετικά φορτισμένη και κρίσιμη στιγμή. Και εντός αυτής, το δια ταύτα αυτής της επιλογής των φοιτητών ήταν πάρα πολύ σωστό και πάρα πολύ προωθητικό, γιατί έτσι ουσιαστικά έλεγαν πως όπως αγωνίστηκαν οι πρόγονοί μας εναντίον μιας τυραννίας, έτσι αγωνιζόμαστε και εμείς σήμερα εναντίον της Χούντας. Ομως στον βαθμό που προχωράει η ιστορική έρευνα και στον βαθμό που υποχωρεί η φόρτιση των στιγμών, δεν έχουμε να χάσουμε κάτι από το να δεχθούμε την αλήθεια. Μόνο να κερδίσουμε έχουμε.
● Από τους μύθους που καταπιάνεσαι στο βιβλίο σου, ποιον θεωρείς τον επιδραστικότερο στη σύγχρονη ελληνική ιστορία;
Μιλούσα με μια φίλη μου και μου είπε ότι τη μητέρα της από όλα αυτά που έχω γράψει τη «χάλασε» πιο πολύ το κρυφό σχολειό. Ρώτησα γιατί. Και μου απάντησε ότι της στέρησε τη βασική αιτία που είχε για να μισεί τους Τούρκους. Είναι στοιχείο της κυρίαρχης ιδεολογίας στην Ελλάδα και επηρεάζει πολλούς ανθρώπους, όχι απαραίτητα μόνο συντηρητικούς, η σύγκρουση και το μίσος απέναντι στους Τούρκους. Νομίζω λοιπόν ότι το κρυφό σχολειό είναι ο επιδραστικότερος μύθος, γιατί είναι ο πιο συνδυαστικός. Είναι ένας μύθος που επενδύει στην ταυτότητα, γιατί μιλάει για εμάς, «το έθνος μας, που είμαστε αγωνιστές, που αντέχουμε, που έχουμε τη γλώσσα μας, την τρισχιλιετή συνέχεια, εμάς που αντιστεκόμαστε σε αυτούς που προσπαθούν να μας εξαφανίσουν». Πέραν όμως από την ταυτότητα, έχει και την ετερότητα μέσα. Και μια πολύ επιθετική ετερότητα: οι άλλοι, οι κακοί, οι Τούρκοι που πήγαν να μας εξαφανίσουν, και αργότερα οι Βούλγαροι που πήγαν να εξαφανίσουν τους Ελληνες στη Μακεδονία, και πάει λέγοντας. Αυτή η διαρκής επίκληση ενός εχθρού που θέλει να μας εξαφανίσει κι εμείς αμυνόμαστε είναι ταυτοτικό μας στοιχείο. Και βεβαίως, κορυφαίο στοιχείο μέσα σε αυτόν τον μύθο του κρυφού σχολειού είναι ο ρόλος της Εκκλησίας. Το κρυφό σχολειό μαζί με τον απαγχονισμό του Πατριάρχη (που δεν είναι μύθος το ότι έγινε, αλλά το για ποιο λόγο έγινε), είναι ο μεγάλος φούρνος από τον οποίο τρώει ψωμί η Εκκλησία τόσα χρόνια, επιβεβαιώνει έναν κρίσιμο ρόλο στην ιστορία του έθνους και έτσι κερδίζει πόντους εξουσίας. «Χάρη σε εμένα υπάρχεις σήμερα, εμένα πρέπει να ακούς και σήμερα», μοιάζει να λέει στον κόσμο. Το κρυφό σχολειό είναι η κορωνίδα, το λαμπρότερο πετράδι στο στέμμα των εθνικών μας μύθων.[....................................................]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου