Τέχνη αλυπίας

Τέχνη αλυπίας

ΧΑΡΤΗΣ 53 {ΜΑΪΟΣ 2023}

{Κλίμακες}

του Τάκη Γραμμένου

hartismag.gr 

5–6 λεπτά

---

Το βι­βλίο αυ­τό ήδη από το 1956 έχει πά­ρει την άγου­σα προς την συ­μπα­ντι­κή χο­ά­νη (Κ.Χ. Γρόλ­λιος*, Τέ­χνη αλυ­πί­ας, Κοι­νοί τό­ποι του προς Πο­λύ­βιον του Σε­νέ­κα και πη­γαί αυ­τών, Πα­ράρ­τη­μα αρ. 10 των Ελ­λη­νι­κών, Εται­ρεία Μα­κε­δο­νι­κών Σπου­δών, Θεσ­σα­λο­νί­κη 1956). Θα το θυ­μού­νται οι από­φοι­τοι των –ήντα και άνω της Φι­λο­σο­φι­κής του ΑΠΘ. Ήταν η δι­δα­κτο­ρι­κή δια­τρι­βή του πε­ρί ού ο λό­γος, σε όχι και τό­σο light κα­θα­ρεύ­ου­σα για την οποία απο­ρώ πώς συμ­φώ­νη­σε ο ει­ση­γη­τής της Ι.Θ. Κα­κρι­δής. Ένας ευ­πα­τρί­δης Κερ­κυ­ραί­ος ο Γρόλ­λιος που τώ­ρα θα ανα­παύ­ε­ται κά­που στο μα­γι­κό αυ­τό νη­σί. Αρ­γό­τε­ρα εί­χε γί­νει ακα­δη­μαϊ­κός, με­τέ­φρα­σε Ορά­τιο και, λέ­νε, ότι έγρα­ψε και ποι­ή­μα­τα. Εκεί­νο που σέ­βο­μαι από­λυ­τα σε όλους αυ­τούς τους φι­λο­λό­γους πα­λαιάς –ίσως και κά­ποιοι νέ­ας– κο­πής εί­ναι ότι, αν μη τι άλ­λο, διέ­θε­ταν ένα αδιαμ­φι­σβή­τη­το σί­γου­ρο υπό­βα­θρο: την από­λυ­τη γνώ­ση των κλα­σι­κών γλωσ­σών. Θυ­μά­μαι τον αεί­μνη­στο φι­λό­σο­φο Γε­ρά­σι­μο Βώ­κο να μου λέ­ει για τον, αεί­μνη­στο επί­σης, φι­λό­λο­γο Γιάν­νη Κα­ζά­ζη: «του έδω­σα ένα πο­λύ δύ­σκο­λο φι­λο­σο­φι­κό κεί­με­νο στα λα­τι­νι­κά το οποίο έπρε­πε οπωσ­δή­πο­τε να ξέ­ρω τι λέ­ει και αυ­τός μου το με­τά­φρα­σε άμε­σα με ένα τέ­τοιο τρό­πο που ήταν σα να το ερ­μη­νεύ­ει κιό­λας».

Το βι­βλίο το εί­χα κα­τα­χω­νιά­σει από το 1967, αλ­λά πά­ντα δια­τη­ρού­σα μία αί­σθη­ση από τό­τε ότι στα πα­ρα­θέ­μα­τά του κρυ­βό­ταν ψήγ­μα­τα ενός άδο­λου και γνή­σιου λυ­ρι­σμού που δεν τον πε­ρί­με­να και από Ρω­μαί­ους – αστειεύ­ο­μαι. Ευ­τυ­χώς το ξα­να­βρή­κα. Έχει την κλα­σι­κή δο­μή μο­νο­γρα­φί­ας που βά­ζει μία σει­ρά από ερω­τή­μα­τα στα οποία προ­σπα­θεί να απα­ντή­σει. Κά­τι που δύ­σκο­λα το βλέ­πεις ξε­κά­θα­ρα στις μέ­ρες μας, ακό­μη και στις δια­τρι­βές.

Πιο συ­γκε­κρι­μέ­να: Πρό­λο­γος, Ει­σα­γω­γή, Το πρό­βλη­μα, Αι πη­γαί, Επε­ξερ­γα­σία, Συ­μπε­ρά­σμα­τα, Βι­βλιο­γρα­φία. Στις πη­γές, ανα­φέ­ρε­ται στις ψυ­χο­λο­γι­κές θε­ω­ρί­ες των αρ­χαί­ων φι­λο­σό­φων και στην πα­ρά­δο­ση των πα­ρα­μυ­θη­τι­κών επι­χει­ρη­μά­των. Στις ψυ­χο­λο­γι­κές θε­ω­ρί­ες –κά­τι εξαι­ρε­τι­κά πρω­το­πο­ρια­κό για την επο­χή του– ανα­φέ­ρε­ται βέ­βαια και στον Αντι­φώ­ντα, ο οποί­ος σε οί­κη­μα στη Κό­ριν­θο ασκού­σε τέ­χνη αλυ­πί­ας για όλους τους «κα­τε­χο­μέ­νους υπό λύ­πης, οιον­δή­πο­τε το μέ­γε­θός της» (σ.37).

Ο κα­τά­λο­γος των δια­σω­θέ­ντων πλή­ρως, ή απο­σπα­σμά­των, ή μό­νο τί­τλων, πα­ρα­μυ­θη­τι­κών λό­γων, του­λά­χι­στον αυ­τών που πα­ρα­θέ­τει ο Γρόλ­λιος (σ. 27-34) εί­ναι με­γά­λος – των αρ­χαιο­ελ­λη­νι­κών και των λα­τι­νι­κών. Πα­ρα­μυ­θη­τι­κοί λό­γοι ή, κα­λύ­τε­ρα, φρά­σεις, εντο­πί­ζο­νται ήδη στα ομη­ρι­κά έπη. Πρό­κει­ται για λο­γο­τε­χνι­κό εί­δος που δια­μορ­φώ­θη­κε στα­δια­κά, από­κτη­σε δι­κούς του κα­νό­νες και, κα­τά τον Γρόλ­λιο (σ. 58-59) δια­μόρ­φω­σε, εντέ­λει, 11 πα­ρα­μυ­θη­τι­κά θέ­μα­τα/επι­χει­ρή­μα­τα, κει­με­νι­κά δείγ­μα­τα των οποί­ων πα­ρα­θέ­τει. Π.χ. Θέ­μα Γ. Οι θρή­νοι ου­δέν ωφε­λούν (Ομ. Ω 522, Ευρ. απ. 336). Θέ­μα Ε. Ο θά­να­τος οδη­γεί εις την αθα­να­σί­αν (Πίνδ. Απ. 129, 130, 131, Ολύμπ. Β 68, Δημ. Επ. 34, Υπερ. Επ. 43). Θέ­μα Ι. Δά­νειον τα αγα­θά (Ευρ. Φοίν. 555). Θέ­μα Λ. Οι θρή­νοι δεν ευ­χα­ρι­στούν τους νε­κρούς (Με­νέξ. 248 Β).

Ο Σε­νέ­κας, προ­κει­μέ­νου να πα­ρη­γο­ρή­σει τον Πο­λύ­βιο, δια­τυ­πώ­νει συ­νο­λι­κά 10 επι­χει­ρή­μα­τα το κα­θέ­να από τα οποία σχε­τί­ζε­ται με κά­ποιο από τα θέ­μα­τα που ανα­φέ­ρα­με. Π.χ. Επι­χεί­ρη­μα 2. Οι θρή­νοι εί­ναι ανω­φε­λείς για­τί δεν συ­γκι­νούν την τύ­χην (=Θέ­μα Γ). Επι­χεί­ρη­μα 7. Εάν η ψυ­χή του νε­κρού ζει, απο­λαμ­βά­νει με­τά θά­να­τον ευ­δαί­μο­νος αθα­να­σί­ας (=Θέ­μα Ε). Ακο­λου­θεί μία επί­πο­νη και πο­λύ διε­ξο­δι­κή ανά­λυ­ση και των δέ­κα επι­χει­ρη­μά­των, ανά­λυ­ση η οποία δια­πι­στώ­νει ότι στην ου­σία πρό­κει­ται για κοι­νούς τό­πους γνω­στούς ήδη από την ελ­λη­νι­στι­κή επο­χή.

Το λο­γο­τε­χνι­κό αυ­τό εί­δος άν­θι­σε στο Βυ­ζά­ντιο, λι­γό­τε­ρο στη δύ­ση και, αν κρί­νει κα­νείς από το δελ­τίο τύ­που σχε­τι­κά πρό­σφα­του βι­βλί­ου του Β. Κα­ρα­πο­στό­λη, Τα ενά­ντια. Η τέ­χνη της πα­ρα­μυ­θί­ας, Αλε­ξάν­δρεια 2002, δια­τη­ρεί­ται ως τις μέ­ρες μας (Γιουρ­σε­νάρ, Πε­σόα).

Όμως, για μέ­να, άλ­λο το εξαι­ρε­τι­κό αυ­τό λο­γο­τε­χνι­κό εί­δος και η «από­λαυ­σή» του και άλ­λο ο αν­θρώ­πι­νος πό­νος. Ίσως ο χρό­νος εί­ναι ο μό­νος πα­ρα­μυ­θη­τι­κός. Οι λό­γοι εί­ναι μάλ­λον δύ­σκο­λο να παί­ξουν ένα πρα­κτι­κό ή κοι­νω­νι­κό ρό­λο όπως θα το ήθε­λε ο Σε­νέ­κας, οι κα­το­πι­νοί του, και όσοι πριν απ΄αυ­τόν.

Το βι­βλίο επα­νέρ­χε­ται ήδη στη συ­μπα­ντι­κή χο­ά­νη από όπου το εί­χα ανα­κα­λέ­σει και στο ρά­φι της βι­βλιο­θή­κης μου.

(Απρί­λιος/Μάιος 2022)

 ___________________

 

*Γρόλλιος, Κων/νος Χ. (1917-2006) | Ψηφιακό αποθετήριο της Ακαδημίας Αθηνών