Η ΑΙΧΜΑΛΩΣΙΑ ΣΤΟ ΓΚΕΡΛΙΤΣ: Όταν οι βασιλικοί παρέδωσαν ως αιχμαλώτους 7.500 άντρες (ολόκληρο το Δ΄Σώμα Στρατού! ) στους Γερμανούς , για να μην πολεμήσουν εναντίον τους στο πλευρό των συμμάχων του Βενιζέλου

 

Στο Γκέρλιτς

sarantakos Νίκος Σαραντάκος Οι λέξεις έχουν τη δική τους σημασία Μάιος, 19.

Πριν από μερικές μέρες πήγα ένα μικρό ταξίδι (4 διανυκτερεύσεις) στην ανατολική Γερμανία. Έμεινα στη Δρέσδη, στη Λειψία (ή Λιψία) και στο Γκέρλιτς, μια πόλη πολύ μικρότερη από τις άλλες δύο, που μάλιστα βρίσκεται στην άκρη της Γερμανίας, ακριβώς στα σύνορα με την Πολωνία. Ο λόγος που διάλεξα αυτή τη μικρή πόλη είναι επειδή συνδέεται με την Ελλάδα και με την ελληνική ιστορία. Ήξερα και είχα διαβάσει γι' αυτήν και ήθελα να την επισκεφτώ.

Και πέρυσι είχα σχεδιάσει αυτό το ταξίδι, σε ένα ανάλογο τετραήμερο, αλλά τότε η πρόγνωση του καιρού με αποθάρρυνε· βλέποντας το μετεωρολογικό δελτίο, δυο μέρες πριν, να προμηνύει συνεχώς βροχή στην περιοχή, άλλαξα σχέδια και τελικά ταξίδεψα στη Βρετάνη, στη Ρεν. Τώρα όμως δεν  είχα τέτοια εναλλακτική: για το διάστημα 12-16 Μαΐου σε όλους τους εναλλακτικούς προορισμούς ο καιρός προβλεπόταν εξίσου βροχερός· το μόνο μέρος που έδινε υπόσχεση  αδιατάρακτης ηλιοφάνειας ήταν το Κάουνας, που θέλω κάποτε να το επισκεφτώ, αλλά έπεφτε μακριά για ένα ταξίδι με αυτοκίνητο (κάπου στα 1700 χιλιόμετρα απόσταση από το Λουξεμβούργο).

Κι έτσι αποφάσισα να τηρήσω το αρχικό μου σχέδιο, ελπίζοντας ότι θα επαληθευτεί ένας εμπειρικός κανόνας, που λέει πως όταν πας επί τόπου ο καιρός είναι συνήθως καλύτερος από την  πρόγνωση του δελτίου. Κι έτσι ετοιμάστηκα και, πράγματι, την παραμονή της αναχώρησής  μου η  πρόγνωση μετατράπηκε από "βροχερός" σε "μερικώς νεφελώδης" και τελικά ο εμπειρικός κανόνας επαληθεύτηκε. Βέβαια, μόνο δύο μέρες από τις  πέντε του ταξιδιού ήταν εντελώς  άβροχες, αλλά, με μια εξαίρεση  την προτελευταία μέρα, οι βροχές ήταν λιγοστές και ανώδυνες.

Το Γκέρλιτς συνδέθηκε με την ελληνική ιστορία το 1916. Μαινόταν ο Μεγάλος Πόλεμος, που αργότερα ονομάστηκε Πρώτος Παγκόσμιος, η Ελλάδα ήταν ουδέτερη, ο Βενιζέλος, που ήθελε την κάθοδο με το μέρος  της  Αντάντ, είχε εξωθηθεί από τον βασιλέα Κωνσταντίνο σε παραίτηση, και η ελληνική κυβέρνηση επέτρεψε την κάθοδο γερμανοβουλγαρικών στρατευμάτων  στη Μακεδονία και παρέδωσε τα οχυρά του Ρούπελ. Αρχίζει η βουλγαρική κατοχή της Ανατολικής  Μακεδονίας. Το  Δ' Σώμα Στρατού έχει αυστηρές διαταγές από την Αθήνα να μην προβάλει αντίσταση στους Βουλγάρους και να μην υπερασπίσει την πόλη της Καβάλας. Ο συνταγματάρχης Ιωάννης Χατζόπουλος, μπροστά στο αδιέξοδο, καθώς δεν ήθελε να παραδώσει το Σώμα του στους Βουλγάρους αλλά είχε ρητή εντολή να μην αντισταθεί, προτείνει στους Γερμανούς να μεταφερθεί όλο το Δ' Σώμα Στρατού στη Γερμανία και να φιλοξενηθεί εκεί με εγγύηση των γερμανικών αρχών. Αυτό το ήθελαν και οι Γερμανοί, διότι έτσι απέφευγαν το ενδεχόμενο να ενταχθούν οι δυνάμεις αυτές στον στρατό της Αντάντ που βρισκόταν στη Θεσσαλονίκη.

Έτσι και έγινε. Οι Γερμανοί επέλεξαν για τόπο αυτής της ιδιότυπης φιλοξενίας το Γκέρλιτς, μια ήσυχη πόλη της Σιλεσίας, που τη διάσχιζε ο ποταμός Νάισε. Μιλάμε για το 1916, όταν η Γερμανική Αυτοκρατορία συνόρευε με τη Ρωσική Αυτοκρατορία, δεν υπήρχε πολωνικό κράτος ούτε βαλτικές χώρες. Σήμερα το Γκέρλιτς είναι μεθοριακή πόλη, αλλά τότε απείχε κάπου 800 χιλιόμετρα από τα σύνορα.

Με δέκα αμαξοστοιχίες, το Δ' Σώμα Στρατού μεταφέρθηκε από τη Δράμα στη Σιλεσία: 6100 στρατιώτες,  400+ αξιωματικοί, 600 χωροφύλακες και 90 γυναίκες, σύζυγοι αξιωματικών. Στο Γκέρλιτς οι Έλληνες στρατιώτες καταυλίστηκαν σε ένα πρώην στρατόπεδο Ρώσων αιχμαλώτων, που είχε αδειάσει, στις ανατολικές παρυφές της πόλης, ενώ βέβαια οι αξιωματικοί νοίκιασαν σπίτια στην πόλη, καθώς συνέχισαν να μισθοδοτούνται από τη Γερμανία. Ήταν αιχμάλωτοι και φιλοξενούμενοι μαζί, σε ένα ιδιότυπο καθεστώς. Οι αξιωματικοί ήταν ως επί το πλείστον βασιλόφρονες, αφού οι περισσότεροι βενιζελικοί, τους μήνες που είχαν προηγηθεί, είχαν φυγαδευτεί μέσω Θάσου στη Θεσσαλονίκη και είχαν ενταχθεί στον στρατό της Εθνικής Άμυνας.

Ανάμεσα στους χιλιάδες του Γκέρλιτς ήταν και ο λογοτέχνης  Βασίλης Ρώτας, ο μετέπειτα μεταφραστής του Σέξπιρ, όπως και ο ποιητής Λέων Κουκούλας, ο ηθοποιός Βασίλης Αργυρόπουλος και ο ζωγράφος Παύλος Ροδοκανάκης. Όπως ήταν πάγια τακτική των Γερμανών με τους αιχμαλώτους του πολέμου, γερμανικά επιστημονικά σωματεία αξιοποίησαν την παρουσία των Ελλήνων στο Γκέρλιτς και έκαναν ηχογραφήσεις που αποτελούν σήμερα πολύτιμα  ντοκουμέντα καθώς διασώζουν προφορικό λόγο σε ελληνικές διαλέκτους αλλά και τραγούδια, ανάμεσά τους και μια από τις παλιότερες (ή ίσως την παλιότερη) ηχογράφηση  με μπουζούκι. Παίζει μπουζούκι ο Κώστας Καλαμάρας από τη Σύρα και τραγουδάει ο Απόστολος Παπαδιαμάντης (1894-1989), δευτερότοκος γιος του Γεωργίου Παπαδιαμάντη, δηλαδή ανιψιός του Αλέξανδρου.

Από τον Νοέμβριο του 1916 άρχισε να εκδίδεται και ελληνική εφημερίδα, τα Νέα του Görlitz, σε τετρασέλιδο. Βέβαια, το μεγάλο μέρος της ύλης  της ήταν μεταφρασμένες  πολεμικές ειδήσεις από τα διάφορα μέτωπα, ενώ μετά την ανατροπή του Κωνσταντίνου υπάρχουν και αναφορές για την τύχη του. Σπάνια είναι τα χρονογραφήματα ή άλλα λογοτεχνήματα ενώ δεν λείπουν οι μικρές αγγελίες ή  οι διαφημίσεις, κυρίως για ανταλλακτήρια νομισμάτων ή εστιατόρια με ελληνική μουσική (αργότερα εμφανίζεται και το ελληνικόν ζυθεστιατόριον Drei Raben, Τρία κοράκια).

Συνεχίστε να διαβάζετε "Στο Γκέρλιτς".

********************

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΓΙΑ ΤΟ ΙΔΙΟ ΓΕΓΟΝΟΣ  ΚΑΙ ΔΕΙΤΕ ΣΧΕΤΙΚΗ ΤΑΙΝΙΑ

1. Αιχμαλωσία του Δ΄ Σώματος Στρατού στο Γκέρλιτς

2. ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΑΛΕΞΑΤΟΥ

ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΓΚΑΙΡΛΙΤΣ 1916-1919

Παρουσίαση

Η περίοδος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου βιώθηκε με ιδιαίτερη ένταση και σφοδρότητα στην Ελλάδα, αφού η διαμάχη του Βασιλιά Κωνσταντίνου με τον πρωθυπουργό Βενιζέλο για την στάση που θα κρατούσε η χώρα απέναντι στα στρατόπεδα των αντιμαχομένων οδήγησε στον πρώτο Εθνικό Διχασμό και στα θλιβερά επακόλουθά του.
Η ανά χείρας μελέτη του Γεράσιμου Αλεξάτου πραγματεύεται μια από τις τραγικότερες περιπλοκές της περιόδου, το ζήτημα της αιχμαλωσίας, στα τέλη του καλοκαιριού του 1916, του Δ' Σώματος Στρατού και της μεταφοράς και εγκατάστασής του στην Γερμανία, στην μικρή συνοριακή πόλη της Σιλεσίας Γκαίρλιτς. Εκεί περίπου 7.000 Έλληνες στρατιώτες και αξιωματικοί παρέμειναν υπό περιορισμό για δυόμισι περίπου χρόνια. Ο συγγραφέας πραγματοποίησε εκτεταμένη έρευνα στα γερμανικά (ομοσπονδιακά και τοπικά) αρχεία, αξιοποίησε τις ελληνικές διαθέσιμες πηγές καθώς και τις μαρτυρίες ορισμένων από τους πρωταγωνιστές και προχώρησε στη σύνθεση μιας νηφάλιας, γλαφυρής και ενδιαφέρουσας μελέτης. Στις σελίδες της ξετυλίγεται το πολιτικό σκηνικό της εποχής, οι συνθήκες μεταφοράς των αιχμαλώτων με τα τρένα από την Καβάλα στη Γερμανία καθώς και η διαδικασία της εγκατάστασης και της διαβίωσής τους εκεί. Αναδεικνύεται επίσης η πλούσια πνευματική κίνηση και παραγωγή των Ελλήνων στρατιωτικών, ανάμεσά τους και του σπουδαίου θεατρικού συγγραφέα Βασίλη Ρώτα. Ιδιαίτερα αποκαλυπτικό είναι ακόμη το κεφάλαιο στο οποίο περιγράφεται η επιστροφή της πλειοψηφίας των αιχμαλώτων στην Ελλάδα, μετά το τέλος του πολέμου. Αλλά εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει και η επόμενη περίοδος της ζωής τους, η υποδοχή στην Ελλάδα, αφού οι περιπέτειες των Ελλήνων αξιωματικών δεν σταμάτησαν στα εδαφικά όρια της Γερμανίας, αλλά συνεχίσθηκαν, εντάχθηκαν και αποτύπωσαν τα πάθη και τις εντάσεις του Εθνικού Διχασμού στη διάρκεια του Μεσοπολέμου, καθώς πολλοί από αυτούς κατηγορήθηκαν και καταδικάσθηκαν ως ριψάσπιδες.
Η παραπάνω «Οδύσσεια» των Ελλήνων στρατιωτικών του Δ' Σώματος Στρατού διαθέτει αρκετά από τα χαρακτηριστικά της ελληνικής τραγωδίας, χωρίς ωστόσο η αρχαιοελληνική «κάθαρση» να αγγίξει αρκετούς από αυτούς. Προς αυτή την κατεύθυνση η μελέτη του Γεράσιμου Αλεξάτου αποτελεί πολύτιμη βιβλιογραφική συμβολή, αφού μετά από έναν αιώνα περίπου δίνει το έναυσμα για μια νηφάλια επαναξιολόγηση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και των προεκτάσεών του στην Ελλάδα.
Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης, Επίκουρος Καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας ΑΠΘ (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Περιεχόμενα

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΑ ΕΚΔΟΣΗ
ΓΝΩΜΕΣ-ΚΡΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΕΚΔΟΣΗ
ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ
-ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΤΟΥ Δ' ΣΩΜΑΤΟΣ ΣΤΡΑΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Α' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ
Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΙΣ ΠΑΡΑΜΟΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
- Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΙΧΑΣΜΟΣ
-ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ
ΟΙ ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΒΑΛΑ ΣΤΟ ΓΚΑΙΡΛΙΤΣ
ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ
ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΠΗΧΗΣΗ
-ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
"ΧΑΙΡΕΤΕ"
"ΦΙΛΟΞΕΝΟΥΜΕΝΟΙ" ΤΟΥ ΚΑΙΖΕΡ
ΤΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ
Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ
ΝΕΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΙ
ΗΧΟΓΡΑΦΗΣΕΙΣ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΗΣ
-ΓΕΡΜΑΝΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΛΗΝΕΣ
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ
-Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΙΧΑΣΜΟΣ ΣΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ
ΑΠΟΠΕΙΡΕΣ ΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΕΜΠΛΟΚΗΣ
ΑΠΟ ΤΟ ΓΚΑΙΡΛΙΤΣ ΣΤΟ ΒΕΡΛ: ΔΙΩΞΕΙΣ ΒΕΝΙΖΕΛΙΚΩΝ
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΣΠΑΡΤΑΚΙΣΤΩΝ - ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ "ΣΟΒΙΕΤ"
-Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ
ΑΤΑΚΤΗ ΦΥΓΗ
Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΔΙΩΞΕΩΝ
- Ο "ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΓΚΑΙΡΛΙΤΣ"
Η ΠΑΛΙΝΟΡΘΩΣΗ
ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ
ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΠΕΣΤΡΕΨΑΝ
-ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ
-ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΑΠΟΓΟΝΩΝ
Η ΜΗΤΕΡΑ ΜΟΥ Η ΕΛΛΗΝΙΔΑ
ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΚΥΡΙΑ ΜΑΡΙΑ ΜΑΝΝΑΚ (ΤΟ ΓΕΝΟΣ ΧΡΥΣΟΥΛΗ) ΣΤΟ ΓΚΑΙΡΛΙΤΣ
ΤΟ ΓΚΑΙΡΛΙΤΣ, ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ Ο ΠΑΠΠΟΥΣ ΜΟΥ ΜΑΞ ΚΕΡΙΧ-ΚΟΡΝ
ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ
"ΟΤΑΝ ΗΜΟΥΝ ΠΟΛΥ ΜΙΚΡΗ..."
"ΜΕ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΘΑ ΔΡΑΠΕΤΕΥΣΟΥΝ ΜΕ ΤΑ ΠΟΔΙΑ..."
ΣΑΒΒΑΣ ΝΤΟΥΝΑΛΗΣ: ΜΙΑ ΑΣΥΝΗΘΙΣΤΗ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
-ΣΤΑΧΥΟΛΟΓΗΣΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
ΠΟΙΗΜΑΤΑ
ΕΠΙΓΡΑΜΜΑ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ
ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΗΜΑΤΑ
ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ
-ΣΥΝΤΟΜΑ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ
-ΤΟ ΓΚΑΙΡΛΙΤΣ ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ
-ΗΧΟΓΡΑΦΗΣΕΙΣ HEISENBERG
-ΗΧΟΓΡΑΦΗΣΕΙΣ SCHUNEMANN
-ΕΙΚΟΝΕΣ
-ΟΝΟΜΑΤΑ ΝΕΚΡΩΝ
ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΙ (9)
ΟΠΛΙΤΕΣ (309)
-ΠΗΓΕΣ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΑΡΧΕΙΑ
ΒΙΒΛΙΑ, ΑΡΘΡΑ, ΔΙΑΤΡΙΒΕΣ
ΕΛΛΗΝΙΚΑ
ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΑ
ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ, ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ
-ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΝΟΜΑΤΩΝ

3. ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΟ ΓΚΑΙΡΛΙΤΣ: Μια ταινία του Γιάννη Καραγιαννάκου