Θα επιβιώσει η ελληνική γλώσσα; Καλή... απόλαυση!
του Δημήτρη Καλαντζή.
Παρακολουθώ ένα σεμινάριο της ΕΣΗΕΑ για την ελληνική γλώσσα, καθώς τα τελευταία χρόνια συλλαμβάνω όλο και συχνότερα τον εαυτό μου να προσπαθεί να μεταφράσει από τα αγγλικά αυτό που σκέφτομαι και μάλιστα, πολλές φορές, να μην μπορώ να βρω την ακριβή ελληνική αντιστοίχισή του. Και νομίζω ότι δεν είμαι μόνο εγώ…
Πριν από λίγο έβλεπα στην τηλεόραση έναν παρουσιαστή να εύχεται στους παίκτες της εκπομπής του “καλή απόλαυση!”.
Μα υπάρχει… κακή απόλαυση; Η απόλαυση από μόνη της περιλαμβάνει τη θετική ενέργεια του ρήματος “απολαμβάνω”. Εάν προσθέσουμε το “καλή”, δεν έχουμε έναν πλεονασμό αλλά ένα λάθος, που πολύ πιθανόν να προέκυψε από την ασυνείδητη προσπάθειά μας να ελληνοποιήσουμε το αγγλικό “enjoy” με την προσθήκη του “καλή” (αφού μάλλον δεν γνωρίζουμε τη σημασία της ελληνικής λέξης “απόλαυση” αλλά ούτε και της αγγλικής λέξης “enjoy”).
Η γλώσσα είναι το όργανο επικοινωνίας του ανθρώπου με τους άλλους ανθρώπους. Είναι ένας φωνητικός τρόπος για να εκφράσουμε και να μοιραστούμε τη σκέψη, τα συναισθήματα αλλά και ευρύτερες έννοιες, πεποιθήσεις και στοιχεία ταυτότητας που φέρουμε ως μονάδες και μέλη ευρύτερων ομάδων πληθυσμού.
Η γλώσσα και η ορθή χρήση της δεν μπορεί να επιβληθεί και δεν μπορεί να επιβιώσει όταν δεν παράγεται από αυτήν πολιτισμός της καθημερινότητας και πιέζεται από τις συνθήκες της εποχής.
Οι “εχθροί” είναι πολλαπλοί με μεγαλύτερο το ψηφιακό πλαίσιο στο οποίο επικοινωνεί πλέον η κοινωνία μας. Η κυβέρνηση μας καλεί να μπούμε στο “gov.gr” για να εξυπηρετηθούμε από το δημόσιο, όλοι έχουμε κωδικούς “taxis.net”, κάνουμε αιτήσεις επιδότησης για “fuel pass” και “power pass” βγάζουμε κάρτες “ath.ena card” για να κυκλοφορούμε στο μετρό και σε λίγο θα έχουμε “fiber” συνδέσεις στα τηλέφωνά μας. Θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά; Όχι, διότι αφενός το διαδίκτυο λειτουργεί με λατινικούς χαρακτήρες και αφετέρου όλες αυτές οι λειτουργίες ακολουθούν πρότυπα εξωτερικού και η απόδοσή τους στα ελληνικά με λατινικούς χαρακτήρες θα έφερνε περισσότερη σύγχυση παρά θα έλυνε προβλήματα (π.χ “kyv.gr” ή μήπως “kub.gr” ή “epidotisi kausimon” κ.α).
Ο πολιτικός λόγος είναι επίσης γεμάτος, είτε από ατόφιες ξένες λέξεις, είτε από την απόδοση ξένων φράσεων στα ελληνικά (π.χ. το πολυχρησιμοποιημένο από τον Αλέξη Τσίπρα “στο τέλος της ημέρας” – at the end of the day).
Η Ελλάδα είναι ουραγός στην τεχνολογία, δεν καινοτομεί στην επιστήμη αλλά και δεν παράγει πολιτισμό. Τα παιδιά και οι έφηβοι επικοινωνούν στα greklish για να μην κινδυνέψουν να κάνουν ορθογραφικά λάθη, χρησιμοποιούν όλο και περισσότερες abbreviations (ορίστε, πάλι μου ήρθε στο μυαλό ο αγγλικός όρος αντί για συντμήσεις / συντομεύσεις), ενώ ακούν μουσική (π.χ. trap) από μουσικούς που συνήθως δεν έχουν ελληνική παιδεία και αδυνατούν (ή δεν θέλουν) να γράψουν στίχους που ακολουθούν τη στοιχειώδη ελληνική γραμματική και συντακτικό.
Νέες ιδέες και πεδία μεγάλων συζητήσεων που ανοίγουν διεθνώς μεταφέρονται στη χώρα μας με την αγγλική ορολογία, καθώς οποιαδήποτε απόπειρα ελληνοποίησης θα πρέπει να είναι εξαιρετικά μεγάλη και περιγραφική – χωρίς και πάλι να μην κινδυνεύει από αστοχίες. Η συζήτηση για το “#me too” εμπεριέχει κακοποίηση, παρενόχληση, πατριαρχία, καταγγελία, διεκδίκηση και πολλά ακόμα. Το “cancel culture” δεν είναι απλώς ακύρωση, διαγραφή ενός προσώπου και των ιδεών που φέρει αλλά μία απόπειρα μαζικής παρέμβασης στη δημόσια σφαίρα επικοινωνίας με καινοφανή απολυτότητα. Η ταυτότητα φύλου, το “gender fluid” (ρευστό φύλο, ασαφές φύλο, ακανόνιστο φύλο) είναι μία άλλη έννοια που επειδή έχει οριστεί, αναλυθεί και χρησιμοποιηθεί στο εξωτερικό είναι πάρα πολύ δύσκολο να αποδοθεί στα ελληνικά.
Στο θέμα της συμπεριληπτικότητας, αποδοχής και ορατότητας, ακούμε νέα παιδιά να ζητούν να τους απευθύνονται σε ουδέτερο γένος. Προσωπικά αισθάνομαι ότι προσβάλλω ένα άτομο όταν μιλάω γι αυτό σε ουδέτερο γένος, ακόμα κι όταν το ίδιο το ζητά, καθώς στην ελληνική γλώσσα το ουδέτερο χρησιμοποιείται για το κρεβάτι, το τραπέζι, το πιάτο, για αντικείμενα δηλαδή και όχι πρόσωπα, ενώ τέτοιες αναφορές μου ανακαλούν πολύ δυσάρεστες μνήμες από την κακοποιητική ελληνική κουλτούρα περί “τρίτου φύλου” που αποδίδονταν σε ΛΟΑΤΚΙ πρόσωπα, όχι πολλές δεκαετίες πριν.
Να μιλήσουμε για “μπούλινγκ”, “τράφικινγκ”, “μπόντι σέιμινγκ”, “μπούμερς”, “μιλένιαλς”, “σέιφ πλέις”, “ιντεργκρέιντ”, “τζούνιορ στελέχη” και “σίνιορ στελέχη”; Δεν είναι απλές λέξεις αλλά προ-νοηματοδοτημένοι όροι που φτάνουν στην Ελλάδα και μας θέτουν προ του διλήμματος:
θα τις χρησιμοποιούμε ατόφιες, απευθυνόμενοι σε όσους ήδη τις γνωρίζουν, ώστε να προχωρήσουμε τη συζήτηση λίγο παρακάτω, ή θα επιχειρήσουμε να τις νοηματοδοτήσουμε στην ελληνική πραγματικότητα και γλώσσα ώστε να συμπεριλάβουμε σε έναν παραγωγικό προβληματισμό και εκείνους που δεν παρακολουθούν τον διεθνή διάλογο που βρίσκεται σε εξέλιξη;
Υπάρχει ελληνικό ενδιαφέρον;
Υπάρχουν ελληνικές ιδέες;
Περίπου στα 800 μ.Χ κάποιοι Βυζαντινοί σχολαστικοί σκέφτηκαν ότι εάν αυστηροποιούσουν τους κανόνες στη χρήση της ελληνικής γλώσσας θα κατάφερναν να ξαναζωντανέψουν το πνεύμα των μεγάλων τραγικών και φιλοσόφων της Αρχαίας Ελλάδας κι έτσι θα ξεπρόβαλλαν νέοι “Αισχύλοι” και “Πλάτωνες”. Ήταν ένα τεράστιο φιάσκο. Ούτε σημαντικά έργα παρουσιάστηκαν αλλά και οι πολίτες αποξενώθηκαν περισσότερο από την αυστηρή γλώσσα που δεν μπορούσαν να παρακολουθήσουν. Η σχολαστικότητα φέρνει πάντα τα αντίθετα αποτελέσματα. Αξίζει να έχουμε στο μυαλό μας ότι η ορθογραφία, η γραμματική και το συντακτικό είναι κατασκευές που ακολούθησαν πολλούς αιώνες μετά τη συγγραφή των σπουδαιότερων έργων της παγκόσμιας διανόησης.
Δεν είναι λοιπόν αποτέλεσμα μίας γλώσσας οι μεγάλες ιδέες αλλά του “πνεύματος των καιρών”, των συνθηκών εκείνων που συντρέχουν για να παραχθεί πολιτισμός.
Και εμείς σήμερα, όπως είχε γράψει ο ποιητής Arnold Matthew, πολλά χρόνια πριν, αλλά ταιριάζει απόλυτα στους καιρούς μας: “περιπλανιόμαστε ανάμεσα σε δύο κόσμους: έναν πεθαμένο και έναν ανίκανο να γεννηθεί”.
Είναι άγνωστο εάν ο νέος κόσμος θα μιλά καλά ελληνικά ή έστω κάποια ελληνικά. Το ταξίδι της γλώσσας δείχνει πάντως σίγουρα ότι θα έχει μεγάλες αναταράξεις. Ας το απολαύσουμε… καλά.
_____________________
Γεννήθηκε, μεγάλωσε και ζει στο κέντρο της Αθήνας. Σπούδασε δημοσιογραφία στο «Εργαστήρι» και Ελληνικό Πολιτισμό στο ΕΑΠ. Έχει δουλέψει σε εφημερίδες, ραδιοφωνικούς & τηλεοπτικούς σταθμούς και τώρα διερευνά τους κώδικες του διαδικτύου. Αγαπά τις ανθρώπινες ιστορίες και τις γάτες.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου