Μια νέα ανθολογία για τη Βισουάβα Σιμπόρσκα

Το πανηγύρι των καθημερινών θαυμάτων

Χαράλαμπος Γιαννακόπουλος

efsyn.gr 

 

---

Βισουάβα Σιμπόρσκα. Η ζωή εδώ και τώρα. Μετάφραση: Μπεάτα Ζουλκιέβιτς. Καστανιώτης, 2021, σελ. 248

Η Βισουάβα Σιμπόρσκα δεν είναι άγνωστη στην Ελλάδα, καθώς, μετά από τη βράβευσή της με το βραβείο Νόμπελ το 1996, έχουν κυκλοφορήσει δύο ανθολογίες του έργου της σε μετάφραση Βασίλη Καραβίτη από τις εκδόσεις Σοκόλη. Οπως όμως συμβαίνει και με τους άλλους μείζονες Πολωνούς ποιητές του εικοστού αιώνα, τον Τσέσλαφ Μίλος, τον Ζμπίγκνιεβ Χέρμπερτ, τον Ταντέους Ρουζέβιτς, μείζονες όχι μόνο στο πλαίσιο της γλώσσας τους αλλά στο παγκόσμιο ποιητικό στερέωμα, καθώς και την Αννα Καμιένσκα και τον Ανταμ Ζαγκαγιέφσκι, μας είναι γνωστοί -άλλος λιγότερο και άλλος περισσότερο- σχεδόν αποκλειστικά από μεταφράσεις των ποιημάτων τους μέσω της αγγλικής και όχι απευθείας από το πρωτότυπο κείμενο των έργων τους. Της Βισουάβα Σιμπόρσκα έχουμε τώρα μια ευρεία επιλογή του έργου της σε μετάφραση Μπεάτας Ζουλκιέβιτς.

Δεδομένου ότι η Σιμπόρσκα δεν υπήρξε σπάταλη στην ποιητική της παραγωγή, αφού σε διάστημα σχεδόν επτά δεκαετιών δεν δημοσίευσε παρά τριακόσια πενήντα ποιήματα (κατά μέσον όρο μόλις πέντε τον χρόνο δηλαδή), η παρούσα έκδοση, με περισσότερα από εκατό μεταφρασμένα ποιήματα, είναι παραπάνω από αντιπροσωπευτική. Από την ανθολογία δεν λείπουν, φυσικά, τα δυο πιο γνωστά στην Ελλάδα ποιήματα της Σιμπόρσκα, η «Γάτα σε άδειο διαμέρισμα» και ο «Ερωτας με την πρώτη ματιά». 

****************************** 

  Κεραυνοβόλος έρωτας 

Και οι δυο πιστεύουν ακράδαντα
ότι τους ένωσε ένα ξαφνικό πάθος.
Ωραία είναι μια τέτοια βεβαιότητα
όμως η αβεβαιότητα είναι ακόμα πιο ωραία.
Αφού δεν έτυχε ποτέ να συναντηθούν νωρίτερα
είναι σίγουροι
πως τίποτα δεν έχει συμβεί ανάμεσά τους.


Όμως τι έχουν να πουν γι' αυτό οι δρόμοι, οι σκάλες,
οι διάδρομοι -
μήπως έχουν προσπεράσει εκεί ο ένας
τον άλλον ένα εκατομμύριο φορές;
Θέλω να τους ρωτήσω
μήπως δεν θυμούνται -
μια στιγμή τους πρόσωπο με πρόσωπο
σε κάποια περιστρεφόμενη πόρτα;

Ίσως μια «συγγνώμη» που ψέλλισαν μέσα στο πλήθος;
Ένα κοφτό «λάθος νούμερο» που πρόφτασαν στο ακουστικό;
Όμως εγώ ξέρω την απάντησή τους.
Όχι, δεν θυμούνται.
Θα έμεναν τώρα κατάπληκτοι να ακούσουν
ότι η Σύμπτωση έπαιζε παιχνίδια μαζί τους
εδώ και χρόνια.
Όχι ολότελα έτοιμη ακόμα
να γίνει το Πεπρωμένο τους
τους έσπρωχνε τον ένα δίπλα στον άλλο
μετά ξεμάκραινε τον έναν απ' τον άλλο,
έφραζε το μονοπάτι τους
καταπνίγοντας ένα χαμόγελο,
και μετά παραμέριζε αναπηδώντας.

Υπήρξαν σημάδια και σινιάλα,
ακόμα κι αν δεν μπορούσαν να τα διαβάσουν
από τότε.
Ίσως τρία χρόνια νωρίτερα
ή μόλις την περασμένη Τρίτη,
μήπως κάποιο φύλλο φτερούγισε
απ' τον έναν ώμο στον άλλον;

Κάτι έπεσε τότε και το μάζεψαν.
Ποιος ξέρει, μήπως η μπάλα που χάθηκε
μες στις λόχμες της παιδικής μας ηλικίας;
Υπήρξαν ρόπτρα και κουδούνια στις πόρτες
όπου ένα άγγιγμα είχε σκεπάσει
ένα άλλο από τα πριν.
Υπήρξαν βαλίτσες τσεκαρισμένες πλάι πλάι
στις αποσκευές.

Μια νύχτα, ίσως, είδαν το ίδιο όνειρο
που θόλωσε στο πρωινό.

Κάθε αρχή
είναι τελικά μόνο ένα επακόλουθο
και το βιβλίο των συμβάντων
μένει πάντοτε μισάνοιχτο.




Από την έκδοση «Μια ποιητική διαδρομή»,
μτφρ.-σχολ.-επίμ.: Βασίλης Καραβίτης, εκδόσεις Σοκόλη, 2003

 

 **********************

************************************ 

Λείπουν ωστόσο δυο άλλα δικά μου αγαπημένα, το «Εγκώμιο της αδελφής μου»

και η «Επόμενη μέρα – χωρίς εμάς», πάντα όμως έτσι γίνεται στις ανθολογήσεις: κάθε αναγνώστης βρίσκει πως κάτι απουσιάζει, πόσο μάλλον όταν πρόκειται για μια τόσο σημαντική ποιήτρια όπως η Σιμπόρσκα.

Η Βισουάβα Σιμπόρσκα γεννήθηκε το 1923 στο Κούρνικ της Πολωνίας, αλλά πολύ σύντομα η οικογένειά της εγκαταστάθηκε στην Κρακοβία, η οποία έγινε ο τόπος μόνιμης διαμονής της ποιήτριας μέχρι τον θάνατό της, τον Φεβρουάριο του 2012. Σπούδασε Φιλολογία και Κοινωνιολογία στο ιστορικό πανεπιστήμιο της πόλης και άρχισε να εργάζεται στη σύνταξη ενός εκπαιδευτικού περιοδικού και ως εικονογράφος βιβλίων. Η δουλειά της στα περιοδικά, ως συντάκτριας κειμένων σχετικών με την ποίηση κυρίως, θα είναι η βασική επαγγελματική ενασχόληση της Σιμπόρσκα όλα τα χρόνια της ζωής της. Δημοσίευσε το πρώτο της ποίημα το 1945, αλλά χρειάστηκε να περάσουν επτά χρόνια μέχρι να εκδώσει την πρώτη ποιητική συλλογή από τις συνολικά δεκατρείς που δημοσίευσε.

Στην ομιλία της κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας αναφέρθηκε η ίδια στους βασικούς προβληματισμούς που διέπουν το ποιητικό της έργο: «Ο κόσμος, οτιδήποτε κι αν σκεφτούμε γι’ αυτόν διακατεχόμενοι από δέος μπροστά στην απεραντοσύνη του και την αδυναμία μας απέναντί του, πικραμένοι με την αδιαφορία του για τα ξεχωριστά βάσανα των ανθρώπων, των ζώων και των φυτών ίσως –γιατί, από πού να αντλήσουμε την πεποίθηση πως τα φυτά είναι απαλλαγμένα από τον πόνο;– οτιδήποτε σκεφτούμε για το Διάστημά του, το διάτρητο από την ακτινοβολία των άστρων, γύρω από τα οποία άρχισε η ανακάλυψη νέων πλανητών -ήδη νεκρών άραγε; ακόμη νεκρών; άγνωστο- οτιδήποτε κι αν σκεφτούμε γι’ αυτό το απέραντο θέατρο, για το οποίο έχουμε, είναι αλήθεια, ένα εισιτήριο εισόδου με προθεσμία αστεία σύντομη, κλεισμένη σε δυο καταλυτικές ημερομηνίες, οτιδήποτε κι αν σκεφτούμε, ο κόσμος αυτός είναι θαυμάσιος» (μτφ. Ζώγια Μαυροειδή).

Ο κόσμος και η απεραντοσύνη του, αλλά και το μεγαλείο του, ο πόνος των ανθρώπων, των ζώων και των φυτών, ακόμα και των πραγμάτων, η συντομία της ζωής και το αναπόφευκτο τέλος των πάντων είναι τα κύρια θέματα που, σύμφωνα με τη δική της καταγραφή, απασχολούν την ποιήτρια. Πρόκειται για μια κατεξοχήν προσωπική ποίηση, κι ας διατρέχει μια τόσο πυκνή από γεγονότα χρονική περίοδο της πολωνικής ιστορίας που περιλαμβάνει τον Β′ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη σταλινική εποχή που ακολούθησε, την «Αλληλεγγύη» και τη δύσκολη δημοκρατία της δεκαετίας του ’90.

Η Σιμπόρσκα δεν προσπερνάει τίποτε από αυτά, πώς θα μπορούσε εξάλλου αφού ζει μες στον κόσμο, η απάντησή της έρχεται ωστόσο πάντα από τη μεριά της ποίησης· με ευθύβολη ειρωνεία, ευφυή σκεπτικισμό και διάθεση αποστασιοποίησης. Όπως στο περιβόητο ποίημα «Μια γνώμη σχετικά με το ζήτημα της πορνογραφίας» που σχολιάζει την επιβολή του στρατιωτικού νόμου στην Πολωνία το 1981: «Γι’ αυτούς που σκέφτονται τίποτα δεν είναι ιερό. / Τολμηρή επίκληση των πραγμάτων με τ’ όνομά τους, / έκλυτες αναλύσεις, σκανδαλώδεις συνθέσεις, / φρενήρες και οργιαστικό κυνήγι των γυμνών γεγονότων, / φιλήδονο ψηλάφισμα ευαίσθητων θεμάτων, / οίστρος των απόψεων – αυτά τραβά η ψυχή τους».

Ο προνομιακός χώρος της Σιμπόρσκα είναι ωστόσο η προσωπική ζωή των ανθρώπων στην καθημερινότητά τους και η διαρκής και ζώσα παρουσία του φυσικού κόσμου γύρω τους, ακόμα και των αντικειμένων. Γράφει ποιήματα για μια μαϊμού και για εκείνο το μικρό θηλαστικό, τον τάρσιο, που ως εκ θαύματος δεν έχει καμία χρησιμότητα για τον άνθρωπο, γράφει για μια επίσκεψη στο μουσείο και για τα πουλιά, για μια πέτρα κι έναν κόκκο άμμου, για τη γραφή και για τη μνήμη. Γράφει για τα ηρεμιστικά χάπια, για τα δισεκατομμύρια των ανθρώπων που κατοικούν στη Γη και για τον καθένα από εμάς ξεχωριστά, για τον θάνατο και για τους πεθαμένους, για τη βία και για τα καθημερινά θαύματα, για τις στιγμές και για τις λέξεις.

Η Βισουάβα Σιμπόρσκα γράφει ως φιλόσοφος που στοχάζεται τη ζωή ενώ τη ζει, ως ποιήτρια η οποία διακρίνει το πανηγύρι των θαυμάτων που ανά πάσα στιγμή συντελείται γύρω μας και απευθύνεται πάντα στον αναγνώστη με χιούμορ και ειρωνεία, με τρυφερότητα και απελπισία, με θαυμασμό και κομψότητα. Και η μετάφραση της Μπεάτα Ζουλκιέβιτς φαίνεται να μεταφέρει ιδανικά όλα αυτά τα στοιχεία στη γλώσσα μας.