*Γκέρλιτς - Βικιπαίδεια
_________________________________________
Οι Έλληνες του Γκαίρλιτς 1916-1919Γεράσιμος Αλεξάτος Εκδόσεις Κυριακίδη Μονοπρόσωπη ΙΚΕ, 2015 400 σελ. ISBN 978-960-599-022-0, [Κυκλοφορεί - Εκκρεμής εγγραφή] Τιμή 
| |
|
|
|
Τα σφραγισμένα χείλη της Ιστορίας μιλούν δυνατά πια
Με εξαίρεση τον πολύ βαρύ χειμώνα,
συνηθίζω να πηγαίνω στη δουλειά μου με το ποδήλατο. Εκείνη τη μέρα της
άνοιξης, όμως, το απρόσμενο κρύο συνωμότησε με την οκνηρία μου και πήρα
το αυτοκίνητο. Για να ξεγελάσω τις τύψεις της οικολογικής μου συνείδησης
άκουγα ραδιόφωνο, όπως κάνω πάντα όταν οδηγώ.
Ανάμεσα στα προσεκτικά επιλεγμένα τραγούδια και τις ουσιαστικές
πρόζες του RadioEins ακούστηκε ξαφνικά μια μίνι τηλεφωνική συνέντευξη.
Στην άλλη άκρη, εμφανώς ταραγμένη, ήταν η πωλήτρια ενός καταστήματος
υποδημάτων του Gorlitz (Γκέρλιτς), μιας πόλης περίπου 280 χιλιόμετρα
νοτιοανατολικά του Βερολίνου, στα σύνορα Γερμανίας - Πολωνίας.
Η γυναίκα, που δεν μπορούσε να κρύψει τον ενθουσιασμό της, μόλις είχε εξυπηρετήσει την Kate Winslet, η οποία, «εντελώς απλή, με γυαλιά μυωπίας, μπλουτζίν παντελόνι και πολύ φιλική», είχε πάει να αγοράσει ένα ζευγάρι παπούτσια.
Ορισμένες συμπτώσεις είναι κάτι περισσότερο από ενδιαφέρουσες. Τόσα χρόνια στο Βερολίνο δεν θυμόμουν να είχα ακούσει ποτέ το όνομα της πόλης ή, αν είχε συμβεί κάτι τέτοιο, δεν το είχα συγκρατήσει. Και τώρα, μέσα σε λίγες βδομάδες, το άκουγα για δεύτερη φορά.
Δεν είχε περάσει πολύς καιρός από τότε που είχα παρευρεθεί σε μια παρουσίαση βιβλίου και συζήτηση με θέμα τους «Ελληνες του Γκέρλιτς» του Γεράσιμου Αλεξάτου, η οποία είχε πραγματοποιηθεί στους χώρους του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού. Πρόκειται για μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία από την εποχή του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, και συγκεκριμένα το 1916, όταν η Ελλάδα βρισκόταν αντιμέτωπη με τον εθνικό διχασμό. Η χώρα είχε κοπεί στα δύο: το κίνημα της Εθνικής Αμύνης στο κράτος της Θεσσαλονίκης, από τη μια, η κυβέρνηση των Αθηνών που αντιπαρατασσόταν στον Βενιζέλο, από την άλλη. Τάγματα βασιλικών στα βόρεια της χώρας βλέπουν την επέλαση των ενωμένων δυνάμεων (Entente) Μεγάλης Βρετανίας και Γαλλίας, την ίδια ώρα που ο βουλγαρικός στρατός συνοδευόμενος από γερμανούς αξιωματικούς εισβάλλει αιφνιδιαστικά στην ανατολική Μακεδονία. Όσο κι αν οι πρεσβείες της Βουλγαρίας και της Γερμανίας στην Αθήνα εξηγούσαν καθησυχαστικά πως στρεφόταν αποκλειστικά εναντίον των δυνάμεων της Αντάντ και παρείχαν εγγυήσεις για την εδαφική ακεραιότητα της Ελλάδας, ο επικεφαλής του Δ' Σώματος Στρατού, συνταγματάρχης Ιωάννης Χατζόπουλος, θορυβημένος, έστειλε το ακόλουθο μήνυμα: «Αναφέρω ότι η συμπεριφορά των Βουλγάρων είναι εντελώς εχθρική. Οι κάτοικοι των πόλεων Σερρών και Δράμας έντρομοι καταφεύγουν εις Καβάλα. Παρακαλώ όπως τύχω αμέσου απαντήσεως επί αιτήσεώς μου να επιστρέψουν αμέσως οι επίστρατοι, καθόσον οι προθέσεις των Βουλγάρων περί καταλήψεως της Καβάλας εκδηλούνται από ώρα σε ώρα σαφέστερες, εάν δε συμβεί τούτο, η πόλις θα καταστραφεί και θα αιχμαλωτιστεί το Σώμα ολόκληρον. Είναι αναγκαία η αποστολή στόλου, διότι μόνον η παρουσία του θα καθησυχάσει τους πληθυσμούς. Δεν είναι δυνατόν να αντιληφθείτε την ενταύθα κατάστασιν».
Οι επίστρατοι (έφεδροι) που αναφέρονται είχαν απολυθεί με απαίτηση της Αντάντ για γενική αποστράτευση και, οργανωμένοι από τον Ιωάννη Μεταξά, δρούσαν ως παρακρατικές ομάδες.
Η απάντηση της Αθήνας ήρθε αυθημερόν και υπήρξε κατηγορηματική: «Την πρότασιν περί εφέδρων αποκρούομεν, αποκλείοντας την βίαν. Καθησυχάσατε έντρομους πληθυσμούς και ενθαρρύνετε αυτούς. Στόλος δεν θα αποσταλεί».
Η στρατιωτική ηγεσία των Γερμανών ενημερώνει τους Βούλγαρους πως η Αντάντ ετοιμάζει αποβατική ενέργεια στην Καβάλα, γεγονός που τους καθιστά ακόμη πιο σκληρούς στον ντόπιο πληθυσμό. Ο στρατηγός Χίντεμπουργκ με τηλεγράφημά του ζητά επιπλέον από τους Βούλγαρους την περικύκλωση της Καβάλας με πυροβολικό, προκειμένου να παραδοθεί ο ελληνικός στρατός. Σε περίπτωση άρνησής του, η διαταγή είναι «άμεσο πυρ κατά της πόλης».
Μεταξύ του διλήμματος παράδοσης του στρατού ή καταστροφής της πόλης, ο συνταγματάρχης Χατζόπουλος, ύστερα από νέα επαφή του με την Αθήνα και έκκληση για τη μεταφορά του στρατεύματος σε ασφαλή χώρο της Στερεάς Ελλάδας, που δεν έγινε αποδεκτή, αποφασίζει να παραδώσει τον ασύρματο στον Άγγλο ναύαρχο. Λίγο αργότερα, σε συνομιλίες με τον ίδιο τον Χίντεμπουργκ, διαπραγματεύεται την εκκένωση της εμπόλεμης περιοχής και τη μετακίνηση του Δ' Σώματος Στρατού στη Γερμανία, ενώ λέγεται πως αρνήθηκε την εναλλακτική πρόταση των Βρετανών για ένωσή του με τις δυνάμεις της Αντάντ στη Θεσσαλονίκη, λόγω του ότι ήταν πιστός στον Κωνσταντίνο και δεν ήθελε να ενισχύσει το κίνημα της Εθνικής Αμύνης του Βενιζέλου.
Η μεταφορά του Δ' Σώματος Στρατού στο Γκέρλιτς πραγματοποιήθηκε με τρένο μέσω Βουλγαρίας τον Σεπτέμβριο και διήρκεσε δώδεκα μέρες. Πηγές αναφέρουν πως μετακινήθηκαν συνολικά 6.100 στρατιώτες, 430 αξιωματικοί, δυνάμεις της χωροφυλακής από την Ανατολική Μακεδονία, στρατιωτικοί υπάλληλοι, 93 γυναίκες αξιωματικών και 5 παιδιά. Παρέμειναν σε ένα στρατόπεδο αιχμαλώτων που, με την αυστηρή έννοια του όρου, μόνον έτσι δεν μπορεί να χαρακτηριστεί, αφού όλοι οι κρατούμενοί του ήταν εκεί με τη θέλησή τους. Υπάρχουν φωτογραφίες της εποχής που μαρτυρούν την εγκαρδιότητα με την οποία έγιναν δεκτοί ως «φιλοξενούμενοι της γερμανικής αυτοκρατορικής κυβέρνησης για το διάστημα που θα διαρκέσει ο πόλεμος», καθώς ο πρώτος υπασπιστής του Κάιζερ, Ludwig von Estorff, τους υποδέχτηκε επίσημα με φόντο ένα μεγάλο πανό που έφερε την επιγραφή «ΚΑΛΩΣ ΗΛΘΑΤΕ - ΧΑΙΡΕΤΕ». Ηταν κατά κάποιον τρόπο η ανταμοιβή του αυτοκράτορα Γουλιέλμου Β' (Κάιζερ Βίλχελμ) προς τον εξ αγχιστείας συγγενή του, βασιλιά Κωνσταντίνο Α', ο οποίος είχε παντρευτεί την αδερφή του Σοφία, για την «εξυπηρέτησή» του στο οχυρό Ρούπελ και την προσπάθειά του να κρατήσει την Ελλάδα ουδέτερη.
Στις 22 Σεπτεμβρίου 1916, ο Γερμανός επιτελάρχης Erich Ludendorff επισημαίνει σε μήνυμά του πως παρέχεται στη χώρα του «μοναδική ευκαιρία να διαδώσουμε στην Ελλάδα κατανόηση και συμπάθεια για τη γερμανική υπόθεση, τη γερμανική εργασία και το γερμανικό μεγαλείο. Οι Ελληνες δεν πρέπει να αισθάνονται πως είναι αιχμάλωτοι. Οι συναλλαγές τους με την τοπική κοινωνία καθώς και η επαφή τους με την πατρίδα τους επιβάλλεται να τελούν υπό παρακολούθηση, χωρίς όμως ακρότητες».
Από τα 170 ανάλογα στρατόπεδα που υπήρχαν στο γερμανικό Ράιχ, αυτό του Γκέρλιτς ξεχώριζε για πολλούς λόγους: είχε ετεροδικαιικό στάτους, δικές του περιπόλους και ελευθερία κινήσεων των στρατιωτών. Επιπλέον, ήδη από τον Νοέμβριο του 1916, με τη βοήθεια του τοπικού εκδότη Emil Glauber, τυπωνόταν καθημερινά, εκτός Κυριακής, μία τετρασέλιδη εφημερίδα στα ελληνικά, με αρχισυντάκτη τον αξιωματικό Διονύσιο Αγαπητό. Το 1918 η έδρα της μετακόμισε στο Βερολίνο, ενώ το όνομά της από «Νέα του Gorlitz» άλλαξε σε «Ελληνικά Φύλλα». Σε μία έκτακτη έκδοση της εφημερίδας μάλιστα εμφανίστηκε και «Ο Αλιβάνιστος», η πρώτη μετάφραση διηγήματος του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη στα γερμανικά. Στο Γκέρλιτς εξάλλου πρωτοεκδόθηκε η αντιπολεμική ποιητική συλλογή «Το τραγούδι των σκοτωμένων - Κρυφός καημός» («Να τραγουδήσω τους νεκρούς, τους έρμους σκοτωμένους...») του τότε υπολοχαγού και αργότερα γνωστού λογοτέχνη Βασίλη Ρώτα. Ενας άλλος αξιωματικός και αργότερα ποιητής και μεταφραστής, ο Λέων Κουκούλας, εξέδωσε τα «Γράμματα από τη Γερμανία», ενώ ανάμεσα στους στρατιώτες ήταν και ο συνεργάτης της Κυβέλης, εκλεκτός ηθοποιός Βασίλης Αργυρόπουλος.
Ο ποιητής και μεταφραστής του Σέξπιρ Βασίλης Ρώτας ως υπολοχαγός, την περίοδο που "φιλοξενούνταν" στο Γκέρλιτς
Η μικρή αυτή πόλη των 60.000 κατοίκων, που αποτελείται κυρίως από δημόσιους υπάλληλους και συνταξιούχους, προσφέρει, τηρουμένων των αναλογιών, αρκετά φιλόξενη στέγη στους στρατιώτες μέχρι το τέλος του πολέμου, σε μερικούς μάλιστα και περαιτέρω. Έστω κι αν υπήρξε συμπτωματική και ουρανοκατέβατη, πρόκειται για την πρώτη μαζική ελληνική μετανάστευση στη Γερμανία. Οι Έλληνες γίνονται αναπόσπαστο μέλος της κοινωνίας δεχόμενοι επιρροές και ασκώντας τις δικές τους. Γύρω στους 200 από αυτούς αποφασίζουν να μείνουν και να κάνουν εκεί οικογένεια. Καρπός μιας τέτοιας οικογένειας, μια γυναίκα που γεννήθηκε το 1919 από Έλληνα πατέρα και Γερμανίδα μητέρα, ζει ακόμη στην πόλη, όπου εξακολουθούν να ακούγονται ελληνικά ονόματα, αφού υπάρχουν πάνω από σαράντα απόγονοι δεύτερης έως τέταρτης γενιάς.
Τον Ιούλιο του 1917 η Koniglich-Preu―ische Phonographische Kommission (Φωνογραφική Επιτροπή του Βασιλείου της Πρωσίας) με επικεφαλής τον Karl Stumf και τον Georg Schunemann οραματίζεται ένα ηχητικό μουσείο των λαών. Η ιδέα ανήκει στον ειδικευμένο στη μουσική εθνολόγο Wilhelm Dogen, ο οποίος εν μέσω πολέμου θέλει να καταγράψει σε κυλίνδρους κεριού και δίσκους γραμμοφώνου παραδοσιακές μουσικές από διάφορες χώρες, και δίπλα του, σε μηδαμινή απόσταση, είναι τα στρατόπεδα που συγκεντρώνουν αιχμαλώτους απ' όλες τις ηπείρους! Μέχρι το τέλος του πολέμου, η γεμάτη εθνολογική φιλοδοξία των αρχών του 20ού αι. όσο και ένθερμη αυτή προσπάθεια απέφερε περισσότερες από 2.600 ηχογραφήσεις, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται και ηχογραφήσεις διαφόρων ελληνικών τραγουδιών αλλά και διαλέκτων, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν υπό την εποπτεία του August Heisenberg.
Τα ντοκουμέντα αυτά διαθέτουν μια εντυπωσιακή φυσική και ακουστική ποιότητα, ενώ ταυτόχρονα αποτελούν και τους παλαιότερους διατηρημένους δίσκους στην ελληνική γλώσσα. Φυλάχτηκαν στο ηχητικό αρχείο του Πανεπιστημίου Χούμπολτ του Βερολίνου, ασφαλισμένα σε μεταλλικές ντουλάπες, ενώ μεθοδικά υφίστανται ψηφιακή επεξεργασία και καταγράφονται σε βάση δεδομένων, προκειμένου να σωθούν για την αιωνιότητα. Ανάμεσα στα παραμύθια, τα δημοτικά τραγούδια, τους εκκλησιαστικούς ύμνους, τους αμανέδες και τα μοιρολόγια συγκαταλέγεται και η πρώτη ηχογράφηση μπουζουκιού που έχει διασωθεί. Ο Απόστολος Παπαδιαμάντης, ανιψιός του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, τραγουδάει το «χήρα ν' αλλάξεις όνομα, χήρα να μη σε λένε, γιατί έκανες τα μάτια μου μερόνυχτα να κλαίνε...». Κάθε δίσκος συνοδεύεται και από πολυσέλιδες πληροφορίες. Ο Κωνσταντίνος Τουμπέκης έχει γυρίσει ένα 45λεπτο σχετικό ντοκιμαντέρ με τίτλο «Το Θαύμα του Gorlitz».
Η πορεία του Δ' Σώματος Στρατού είναι ένα θέμα που, όπως τόσα άλλα που αφορούν την ελληνική Ιστορία, αποτελεί ταμπού και παραμένει σχεδόν άγνωστο εντός συνόρων, αφού η μοίρα αυτών των φαντάρων εξακολουθεί να συνοδεύεται από τη ρετσινιά της προδοσίας.
Έκτοτε μπορεί το Γκέρλιτς να έγινε συνώνυμο των πλέον ασυνήθιστων γερμανοελληνικών σχέσεων αλλά και μιας από τις πιο παράδοξες ιστορίες, όχι μόνο του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, σταδιακά όμως ξεχάστηκε. Από το 1945 το τμήμα του, που χωρίζεται από τον ποταμό Νάισε, ο οποίος έκτοτε λειτουργεί ως φυσικό σύνορο, ανήκει στην Πολωνία και ονομάζεται Ζγκορζέλετς. Εκεί εγκαταστάθηκαν κατά τη διάρκεια του ελληνικού εμφύλιου πολέμου άλλοι 15.000 πολιτικοί πρόσφυγες. Σ' αυτό το πολωνικό σήμερα τμήμα βρισκόταν το στρατόπεδο των Ελλήνων. Χρειάστηκε να περάσουν 90 χρόνια για να επανέλθει στην επικαιρότητα ένα παρελθόν με εξαιρετικές πτυχές.
Τι γύρευε όμως η Κέιτ Γουίνσλετ στο Γκέρλιτς, την ανατολικότερη πόλη της Γερμανίας, η οποία, εκτός από τον σχεδόν ξεχασμένο σήμερα θεόσοφο Jakob Bohme (1575-1624), «τον πρώτο γερμανό φιλόσοφο» όπως τον χαρακτήρισε ο Hegel, έχει να επιδείξει ως διασημότερο τέκνο της τον ποδοσφαιριστή Μίχαελ Μπάλακ; Όσοι έχουν δει ώς το τέλος των τίτλων τη διεθνώς γνωστή ως «The Reader» (στα ελληνικά αποδόθηκε ως «Σφραγισμένα χείλη») ταινία, για την οποία η πολύ καλή βρετανίδα ηθοποιός κέρδισε μεταξύ άλλων το βραβείο Οσκαρ α' γυναικείου ρόλου και τη Χρυσή Σφαίρα β' γυναικείου ρόλου, ίσως πρόσεξαν πως μέρος των γυρισμάτων έγινε εκεί. Πρόκειται για τη μεταφορά του βιβλίου του Bernhard Schlink «Der Vorleser» (ελληνική μετάφραση: «Διαβάζοντας στη Χάνα»), που εκδόθηκε το 1995 και που αποτελεί μέρος της διδακτέας ύλης στα γερμανικά Γυμνάσια. Μεταφρασμένο σε πάνω από 40 γλώσσες, υπήρξε το πρώτο γερμανικό μυθιστόρημα που ανέβηκε στην πρώτη θέση της λίστας των μπεστ σέλερ της εφημερίδας «Νιου Γιορκ Τάιμς». Ήταν η πρώτη φορά που ο συγγραφέας εγκατέλειψε τον χώρο του αστυνομικού μυθιστορήματος για να καταπιαστεί με ένα μέρος των μελανών σελίδων της σύγχρονης γερμανικής Ιστορίας, επιβεβαιώνοντας, όπως έχουν αντιληφθεί οι περισσότεροι συμπατριώτες του εδώ και καιρό, πως το να επεξεργάζεσαι το παρελθόν με παρρησία λειτουργεί ως αφετηρία για βελτίωση.
Αποφάσισα να ταξιδέψω ώς το Γκέρλιτς προκειμένου να δω το μεγαλύτερο σε έκταση μνημείο της Γερμανίας, με πάνω από 3.500 διατηρητέα κτήρια, αριστοτεχνικά επισκευασμένα στο μεγαλύτερο μέρος τους, που ξεκινάνε από την αναγέννηση και περνώντας από το μπαρόκ φτάνουν μέχρι την αρ νουβό ή γιούγκεντστιλ επί το γερμανικότερο. Υπάρχει ένας άγνωστος θαυμαστής της πόλης από το Μόναχο, που μέσω δικηγόρου παραχωρεί το ποσόν των 500.000 ευρώ κάθε χρόνο, μια σημαντική βοήθεια για το έργο που έχει γίνει και συνεχίζεται. Στα ιστορικά ντοκουμέντα το όνομα της πόλης εμφανίζεται ήδη από τις αρχές του 11ου αιώνα. Ετυμολογικά προέρχεται από σλαβική λέξη, που σημαίνει «καμένη γη» και παραπέμπει στον τρόπο με τον οποίο καθαριζόταν μια περιοχή προκειμένου να κατοικηθεί.
Καθώς το τρένο αφήνει το Βρανδεμβούργο και εισέρχεται στη Σαξονία οι επιγραφές στους σταθμούς γίνονται δίγλωσσες. Κάθε τοπωνύμιο αναφέρεται στα γερμανικά και από κάτω στα σορβικά, που προστατεύονται ως μειονοτική γλώσσα. Μαζί με τα πολωνικά, τα τσεχικά και τα σλοβακικά ανήκουν στην ομάδα των δυτικών σλαβικών γλωσσών, διακρίνονται σε άνω και κάτω σορβικά και στη Γερμανία ομιλούνται από περίπου 70.000 ανθρώπους.
Από τον σταθμό προς το κέντρο της πόλης ακολουθώ τις γραμμές του τραμ, κατά μήκος των εντυπωσιακά μεγάλων πεζοδρομίων. Αναζητώντας τα όποια ζωντανά ελληνικά ίχνη έχουν απομείνει από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο διασχίζω μία από τις δύο γέφυρες και προς μεγάλη μου έκπληξη βλέπω πως στην πολωνική πλευρά της πόλης η λεωφόρος κατά μήκος του ποταμού ονομάζεται «ελληνική» - Boulewar Grecki (Μπουλεβάρ Γκρέτσκι)! Μπορεί εδώ το επίσημο νόμισμα να είναι ακόμη το ζλότι και οι προσόψεις των κτηρίων να προδίδουν μη εύρωστη οικονομία, ωστόσο Γκέρλιτς και Ζγκορζέλετς αποτελούν πλέον μία ενιαία ευρωπαϊκή πόλη. Αλλωστε δεν υπάρχουν πια σύνορα και η είσοδος της Πολωνίας στην ευρωζώνη είναι θέμα χρόνου. Ηδη συζητείται η επιτάχυνση των διαδικασιών δίχως τη χαλάρωση των όρων, και ο στόχος έχει τεθεί για το 2012.
«Πώς γίνεται αντιληπτή σε σας η οικονομική κρίση;», ρωτάω τον κ. Καραγκούνη, ιδιοκτήτη του εστιατορίου «Ρόδος», στην καρδιά του Γκέρλιτς. Βρίσκεται εδώ από το 1997, η γυναίκα του είναι Ελληνίδα που γεννήθηκε εδώ, στην απέναντι όχθη, από γονείς που εγκαταστάθηκαν στην Πολωνία μετά τον πόλεμο. Ο ίδιος κατάγεται από την Αμφιλοχία και μου εξηγεί πως για το εστιατόριό του ήθελε ένα όνομα που να είναι μικρό και να εντυπώνεται εύκολα. «Κι αν ακόμη υπάρχει, πιστεύω ότι θα έχει θετικά αποτελέσματα», λέει, και παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπισε στο διατηρητέο κτήριο που στεγάζει το μαγαζί του, προκειμένου να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των έργων συντήρησης, εκφράζει τον θαυμασμό του απέναντι στον σεβασμό της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Η αλήθεια είναι πως η φωτογενής «πόλη του» γνωρίζει τελευταία μεγάλη άνθηση. Εκτός από τα «Σφραγισμένα χείλη» και αρκετές γερμανικές παραγωγές, εδώ είχε γυριστεί μέρος του φιλμ «Ο γύρος του Κόσμου σε 80 ημέρες», με τον Τζάκι Τσαν, ενώ πρόσφατα λειτούργησε και ως σκηνικό σε κάποια πλάνα της ταινίας του Κουέντιν Ταραντίνο «Inglourious Basterds», που προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Κανών.
Με το γεωγραφικό του μήκος πάνω στον 15ο μεσημβρινό, που σημαίνει μία ώρα διαφορά από το Γκρίνουιτς, εδώ χτυπά η ακριβής ώρα της Κεντρικής Ευρώπης. Η ώρα του Γκέρλιτς έφτασε.
______________________________________________
Η ντροπή του εθνικού διχασμού. Το Δ΄Σώμα Στρατού που εγκατέλειψε αμαχητί τη Δράμα και παραδόθηκε στους Γερμανούς.
Η ντροπή του εθνικού
διχασμού. Το Δ΄Σώμα Στρατού που εγκατέλειψε τη Δράμα και παραδόθηκε
αμαχητί στους Γερμανούς
10/02/2014
Κατηγορίες: Α' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ
Ετικέτες: αιχμαλωσία, Αντάντ, ΒασιλιάςΕθνικός Διχασμός, Βενιζέλος,
Γερμανία, Γκέρλιτς, Δ Σώμα Στρατού
22 Σεπτεμβρίου 1916. Στην πόλη Γκέρλιτς της πρώην Ανατολικής Γερμανίας,
έφταναν με τρένο από τη Δράμα, 6.100 Έλληνες στρατιώτες, 430
αξιωματικοί, δυνάμεις της ελληνικής χωροφυλακής, στρατιωτικοί υπάλληλοι,
93 γυναίκες αξιωματικών και 5 παιδιά.
Ήταν όλη η δύναμη του Δ’ Σώματος Στρατού μαζί με τον οπλισμό της, που
είχε παραδοθεί στις γερμανικές δυνάμεις και έζησε στην «αιχμαλωσία»,
συμβιώνοντας με τους κατοίκους της ξένης πόλης.
Τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν πριν από το πρωτοφανές γεγονός της
μεταφοράς στρατιωτικής δύναμης σε ξένο κράτος, ακόμη και σήμερα
προκαλούν ερωτηματικά, σχετικά με το αν ήταν προδοσία ή όχι.
Η εισβολή των Βουλγάρων στην Α. Μακεδονία
Τον Αύγουστο του 1916, η Ελλάδα ήταν «κομμένη» στα δύο.
Από τη μια ήταν η κυβέρνηση Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη, όπου ήταν
εγκατεστημένες οι αγγλογαλλικές δυνάμεις της Αντάντ.
Από την άλλη, η κυβέρνηση των Αθηνών, υπό τον Γερμανόφιλο βασιλιά
Κωνσταντίνο.
Στις 18 του μήνα, ο βουλγαρικός στρατός με σύμμαχο τη Γερμανία, εισέβαλε
αιφνιδιαστικά στην Ανατολική Μακεδονία.
Στόχος τους, όπως ισχυρίζονταν, ήταν να περιορίσουν τις κινήσεις των
εχθρικών δυνάμεων της Αντάντ.
Την ίδια μέρα, οι πρέσβεις της Γερμανίας και της Βουλγαρίας, με επίσημες
διακοινώσεις των κυβερνήσεών τους, έδιναν εξηγήσεις.
Η εισβολή, όπως διαβεβαίωναν, είχε αποκλειστικά στρατιωτικά κίνητρα, για
να κόψουν τις κινήσεις των αγγλογαλλικών δυνάμεων.
Ταυτόχρονα, παρείχαν εγγυήσεις ότι δεν κινδυνεύει η ακεραιότητα της
χώρας και ότι δεν θα έθιγαν την εξουσία των τοπικών αρχών.
Δεν είχαν σκοπό, όπως έλεγαν, να καταλάβουν τις Σέρρες, τη Δράμα και την
Καβάλα, ενώ ο στρατός τους θα αποχωρούσε όταν εξέλειπαν οι στρατιωτικοί
λόγοι.
16_09_28_griechen_goerlitz1
Η έκκληση του διοικητή για βοήθεια
Οι εγγυήσεις που έδωσαν στον βασιλιά Κωνσταντίνο οι Γερμανοί, τον
καθησύχασαν και έδωσε εντολή στους επιτελείς του Δ’ Σώματος Στρατού να
συμπτυχθούν στις πόλεις και να περιμένουν εντολές.
Ο εκτελών χρέη διοικητή, συνταγματάρχης Ιωάννης Χατζόπουλος, με
καθημερινές εκκλήσεις προς την Αθήνα, ζητούσε βοήθεια.
«Αναφέρω ότι η συμπεριφορά των Βουλγάρων είναι εντελώς εχθρική. Οι
κάτοικοι των πόλεων Σερρών και Δράμας έντρομοι καταφεύγουν εις Καβάλα.
Παρακαλώ όπως τύχω άμεσης απαντήσεως επί αιτήσεώς μου να επιστρέψουν
αμέσως οι επίστρατοι καθόσον οι προθέσεις των Βουλγάρων περί καταλήψεως
της Καβάλας εκδηλούνται από ώρα εις ώρα σαφέστερες, εάν δε συμβεί τούτο η
πόλις θα καταστραφεί και θα αιχμαλωτιστεί το Σώμα ολόκληρον.
Είναι αναγκαία η αποστολή στόλου, διότι μόνον η παρουσία του θα
καθησυχάσει τους πληθυσμούς. Δεν είναι δυνατόν να αντιληφθείτε την
ενταύθα κατάστασιν».
Η απάντηση της Αθήνας εστάλη την ίδια μέρα: «Την πρότασιν περί εφέδρων
αποκρούομεν, αποκλείοντες την βίαν.
Καθησυχάσατε έντρομους πληθυσμούς και ενθαρρύνατε αυτούς. Στόλος δεν θα
αποσταλεί».
Η κατάσταση στο μεταξύ διαρκώς χειροτέρευε και ο κλοιός γύρω από την
Καβάλα έσφιγγε ασφυκτικά.
goerlitz.2
Η αφερεγγυότητα των Γερμανών
Οι Γερμανοί αναθεώρησαν τη στάση τους και αδιαφορώντας για τις εγγυήσεις
που έδωσαν στον βασιλιά, πίεζαν αφόρητα τον Χατζόπουλο, να εγκαταλείψει
την πόλη.
Οι ιστορικοί υποστηρίζουν, ότι υπήρξε πρόταση Βρετανού πλοιάρχου ενός
ατμόπλοιου, που υπήρχε στο λιμάνι της Καβάλας, να μεταφέρει το στράτευμα
στη Θεσσαλονίκη.
Ο Χατζόπουλος όμως αρνήθηκε, επειδή ήταν πιστός στον Κωνσταντίνο και δεν
ήθελε να ενισχύσει το αντιβασιλικό κίνημα της Εθνικής Αμύνης.
Οι συνέπειες του διχασμού ήταν ολέθριες και ντροπιαστικές για τον
ελληνικό στρατό.
Ο Χατζόπουλος απευθύνθηκε στον Γερμανό αρχιστράτηγο Χίντενμπουργκ.
Για να αποφευχθεί η αιχμαλωσία του Σώματος από τον βουλγαρικό στρατό,
του ζήτησε τη μεταφορά του στρατεύματος, μαζί με τον οπλισμό του, στη
Γερμανία, ως το τέλος του πολέμου.
Το αίτημα του συνταγματάρχη Χατζόπουλου έγινε δεκτό.
Οι Έλληνες στρατιώτες παραδόθηκαν αμαχητί, εγκατέλειψαν οικειοθελώς την
πόλη σε μια ξένη στρατιωτική δύναμη και αποφάσισαν να μεταφερθούν στη
Γερμανία και συγκεκριμένα
στην πόλη Γκέρλιτς.
Για τη μεταφορά χρησιμοποιήθηκαν 10 τρένα και το ταξίδι έγινε μέσω
Βουλγαρίας.
Το ταξίδι από τη Δράμα κράτησε 12 μέρες.
ΓκερλιτςΧαίρετε
Η υποδοχή και η ζωή στο Γκέρλιτς
Όταν ο ελληνικός στρατός έφθασε στο Γκέρλιτς, η υποδοχή ήταν θερμή.
Γερμανοί αξιωματικοί και κάτοικοι της πόλης υποδέχθηκαν το Δ’ Σώμα
Στρατού, ενώ μπάντα παιάνιζε προς τιμή τους. Οι αρχικές προσπάθειες των
Γερμανών, κυρίως όσων αγαπούσαν την κλασική Ελλάδα, ήταν να εμφανιστεί η
παραμονή των Ελλήνων στη Γερμανία ως πράξη «φιλοξενίας».
Ωστόσο, ήταν μια ιδιότυπη αιχμαλωσία, καθώς σε κανέναν και για
οιονδήποτε λόγο δεν επετράπη να εγκαταλείψει το γερμανικό έδαφος, καθ’
όλη τη διάρκεια του πολέμου.
Η λογική του διαχωρισμού των Ελλήνων σε βενιζελικούς και βασιλικούς,
τους ακολούθησε και στη Γερμανία. Κατά τη διάρκεια της παραμονής στη
γερμανική πόλη, οι φιλιβασιλικοί και γερμανόφιλοι αξιωματικοί είχαν
προνόμια, τα οποία δεν ίσχυαν και για τους βενιζελικούς.
Γκαίρλιτς2 - Copy (2)
Στις αρχές του 1918, με την κατηγορία ότι ασκούσαν προπαγάνδα, 25
Έλληνες αξιωματικοί οδηγήθηκαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Βέρλ της
Βεστφαλίας, ενώ άλλοι 17 στις φυλακές του Κόνιγκσμπεργκ. Η θερμή
φιλοξενία των πρώτων ημερών δεν είχε συνέχεια και ούτε ήταν εύκολο,
καθώς η Γερμανία ήταν σε πόλεμο και ούτως ή άλλως υπήρχαν ελλείψεις.
Για τους απλούς στρατιώτες όμως, η κατάσταση ήταν μαρτυρική.
Σχεδόν στο σύνολό τους, υπέφεραν το μαρτύριο των στερήσεων, της ελλιπούς
διατροφής και του αφόρητου κρύου στις παράγκες του στρατοπέδου, με
αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους περίπου 400 άτομα, τα περισσότερα από
φυματίωση. Οι σχέσεις της γερμανικής στρατιωτικής διοίκησης και των
Ελλήνων, όσο περνούσε ο καιρός, γίνονταν και πιο εχθρικές.
Οι Γερμανοί απαίτησαν από τους στρατιώτες να συμμετέχουν σε αγροτικές
ασχολίες.
Ορισμένοι Έλληνες διασκορπίστηκαν βίαια, από την Κολωνία μέχρι και το
Μπρέσλαου, σε πολεμικές βιομηχανίες, ορυχεία, εργοστάσια και αλλού.
Η δράση των Ελλήνων
Παρά τα προβλήματα, οι Έλληνες «όμηροι» μεγαλούργησαν ως κοινότητα.
FOTO3
Έβγαλαν δική τους εφημερίδα, που εκδόθηκε σε όλη τη Γερμανία και
ηχογράφησαν ρεμπέτικα και παραδοσιακά τραγούδια.
Εκεί έγινε για πρώτη φορά παγκοσμίως και η ηχογράφηση ενός μπουζουκιού,
τον Ιούλιο του 1917.
Αξιόλογη ήταν επίσης η πνευματική και πολιτιστική δράση πολλών Ελλήνων
αιχμαλώτων καλλιτεχνών και διανοουμένων, όπως του σπουδαίου θεατρικού
συγγραφέα Βασίλη Ρώτα.
Φυσικά, δημιουργήθηκαν σχέσεις και οι στρατιώτες ερωτεύθηκαν και
παντρεύτηκαν Γερμανίδες.
Τελικά, η «αιχμαλωσία» τους έληξε, όταν η κατάσταση είχε φτάσει στο
απροχώρητο.
FOTO2
Μετά την ανακωχή, τον Νοέμβριο του 1918, οι βασιλόφρονες αξιωματικοί,
φοβούμενοι αντίποινα, αρνήθηκαν να επιστρέψει το Δ΄ Σώμα Στρατού στη
«βενιζελική» Ελλάδα. Ωστόσο, οι περισσότεροι στρατιώτες πήραν μέρος στη
γερμανική επανάσταση των Σπαρτακιστών της Ρόζας Λούξεμπουργκ, με αίτημα
την άμεση επιστροφή τους στην Ελλάδα.
Μετά την αποτυχία της εξέγερσης, δραπέτευσαν με κάθε μέσο και επέστρεψαν
κατά ομάδες στην Ελλάδα.
Για αρκετούς «βασιλικούς» όμως, τα πράγματα στην Ελλάδα δεν ήταν
καλύτερα.
Υπέστησαν διώξεις, εκ μέρους των βενιζελικών αρχών και κατηγορήθηκαν για
προδοσία.
Υπήρξαν μέχρι και θανατικές καταδίκες αξιωματικών, οι οποίες όμως,
ενόψει των εκλογών του 1920, δεν εκτελέστηκαν.
Gkerl-ihografisi
Πάνω από 200 Έλληνες έμειναν στο Γκέρλιτς.
Το 1921, ιδρύθηκε ο Ελληνικός Σύνδεσμος Γκέρλιτς και διαλύθηκε με την
άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία.
Σήμερα εκεί ζουν πάνω από 40 απόγονοι Ελλήνων.
Αντλήθηκαν πληροφορίες από: Οι Έλληνες του Γκαίρλιτς 1916-1919,
Γεράσιμος Αλεξάτος, εκδόσεις Αδελφοί Κυριακίδη
Περισσότερες πληροφορίες από: 1)
http://www.paradoxon-klangorchester.de/paramithi/arthra/kato-o-polemos.html
2)http://www.paradoxon-klangorchester.de/paramithi/arthra/goerlitz.de.html
...
Διαβάστε όλο το άρθρο: http://www.mixanitouxronou.gr/i-ntropi-tou-ethnikou-dichasmou-to-d%CE%84soma-stratou-pou-egkatelipse-ti-drama-ke-paradothike-amachiti-stous-germanous/
_______________________________________ Διαβάστε όλο το άρθρο: http://www.mixanitouxronou.gr/i-ntropi-tou-ethnikou-dichasmou-to-d%CE%84soma-stratou-pou-egkatelipse-ti-drama-ke-paradothike-amachiti-stous-germanous/
Deutsche Welle
Οι Έλληνες του Γκέρλιτς και τα παιχνίδια της ιστορίας
Μετά τη βουλγαρική εισβολή στη Μακεδονία το 1916 χιλιάδες Έλληνες στρατιώτες μεταφέρθηκαν στo Γκέρλιτς της Σαξονίας. Μια παρόμοια ιστορία επαναλήφθηκε μετά τον ελληνικό εμφύλιο, όπως μας θυμίζει η Süddeutsche Zeitung.
Όταν το καλοκαίρι του 1967 η χούντα των συνταγματαρχών συνέλαβε τον Μίκη Θεοδωράκη για την αντιδικτατορική του δράση, τα νέα ταξίδεψαν σε όλον τον κόσμο. Ο Μίκης ήταν ήδη θρύλος της μουσικής, η φωνή των αγώνων για ελευθερία και δημοκρατία. Τα νέα έφτασαν ακόμη και στο μικρό Γκέρλιτς της ανατολικής Γερμανίας, στα γερμανοπολωνικά σύνορα.
Ο Κλάους Ντίτερ Τιτζ, σήμερα 63 ετών και τότε φοιτητής Ιατρικής, θυμάται την πρώτη φορά που άκουσε τον ήχο του μπουζουκιού στα τραγούδια του Θεοδωράκη. «Το ραδιόφωνο της Λαοκρατικής Δημοκρατίας (DDR) έπαιζε τραγούδια του Θεοδωράκη σε ένδειξη αλληλεγγύης», είπε στη Süddeutsche Zeitung. Σύντομα όμως σταμάτησε να τα μεταδίδει γιατί απέπνεαν υπερβολικά μεγάλη δόση ελευθερίας για τα δεδομένα της DDR.
H αγάπη του νεαρού φοιτητή για τη μακρινή χώρα της Ακρόπολης και του Αιγαίου δεν σταμάτησε. Αντίθετα αναζωπυρώθηκε. Μάλιστα παρά τη λογοκρισία του ανατολικογερμανικού καθεστώτος προσπάθησε να στείλει και μια επιστολή σε ραδιόφωνο της Αθήνας, γραμμένη στα ελληνικά, τα οποία έμαθε από ένα παλιό ρωσικό σύγγραμμα. Πίστευε ότι δεν θα τον πιάσουν, κι όμως. Σύντομα βρέθηκε υπόλογος για το επίμαχο γράμμα στο Πολωνικό Κέντρο Πληροφοριών της Λειψίας. Δεν ήταν τυχαίο. Οι Πολωνοί γνώριζαν ελληνικά και ήταν καλά εξοικειωμένοι με την ελληνική μουσική, χάρη στους Έλληνες κομμουνιστές που είχαν καταφύγει στην Πολωνία μετά την ήττα τους στον ελληνικό εμφύλιο.
Μια χωρισμένη πόλη με ένα άγνωστο ελληνικό παρελθόν
Το Ζγκορζέλετς ήταν πριν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο το ανατολικό τμήμα του Γκέρλιτς. Η πόλη χωρίστηκε στα δύο το 1945, μετά το τέλος του πολέμου. Το Ζγκορζέλετς προσαρτήθηκε στην Πολωνία και το Γκέρλιτς συνέχισε να υπάγεται στην Αν. Γερμανία. Ποια η σχέση όμως της μακρινής αυτής περιοχής με την Ελλάδα; Μετά το τέλος του ελληνικού εμφυλίου τον Οκτώβριο του 1949, 14.000 Έλληνες κομμουνιστές βρήκαν καταφύγιο στην Πολωνία, οι περισσότεροι στο Ζγκορζέλετς. Μάλιστα πολλοί το αποκαλούσαν «Republika Grecka».
Όταν άρχισαν να αντιλαμβάνονται ότι η επιστροφή στα πάτρια εδάφη θα καθυστερούσε πολύ, οι Έλληνες εξόριστοι άρχισαν να μαθαίνουν πολωνικά και να ασπάζονται ακόμη και τον καθολικισμό. Μόνο στοιχείο που κράτησαν άθικτο από το παρελθόν ήταν η ελληνική μουσική και τα ελληνικά γλέντια. Με τα χρόνια αφομοιώθηκαν στην πολωνική κοινωνία.Όμως δεν ήταν οι μόνοι Έλληνες στην περιοχή, θυμάται ο Κλάους Ντίτερ Τιτζ. Αν και το Γκέρλιτς χωριζόταν από το Ζγκορζέλετς μόνο από τον ποταμό Νάισε, οι Έλληνες του πολωνικού τμήματος δεν είχαν επαφές με την ανατολικογερμανική πόλη. Κι όμως, και εκεί, υπήρχαν ξεχασμένοι Έλληνες, εκτοπισμένοι μιας άλλης εποχής. Αυτό μαρτυρεί άλλωστε και η παλιά ελληνική εφημερίδα «Τα Νέα του Γκέρλιτς» από το 1916.
Από το μακεδονικό μέτωπο στο Γκέρλιτς το 1916
Πολύ πριν από τον εμφύλιο, στην καρδιά του Α' Παγκοσμίου Πολέμου αλλά και στον απόηχο του εθνικού διχασμού μια άλλη γενιά Ελλήνων στρατιωτών είχε σταλεί, κατόπιν μιας αμφιλεγόμενης συμφωνίας μεταξύ της Ελλάδας, της Αντάντ και των γερμανοβουλγαρικών στρατευμάτων, από το μακεδονικό μέτωπο στο Γκέρλιτς της Σαξονίας. Πάνω από 6500 στρατιώτες του Δ' Σώματος Στρατού έφτασαν με τρένο από τη βόρεια Ελλάδα σε ένα στρατόπεδο του Γκέρλιτς. Οι κάτοικοι της πόλης τους υποδέχθηκαν με στρατιωτικά εμβατήρια, εορταστικές γιρλάντες και καλωσόρισμα στα ελληνικά. Στην πραγματικότητα βέβαια αυτή η υποδοχή δεν ήταν παρά κομμάτι της γερμανικής προπαγάνδας, αφού οι Έλληνες στρατιώτες είχαν μεταφερθεί εκεί ως ιδιότυποι αιχμάλωτοι πολέμου με κάποια προνόμια, λόγω της σχέσης του τότε Βασιλιά Κωνσταντίνου με τον γερμανό Κάιζερ. Όπως αναφέρει ο ερευνητής Γεράσιμος Αλεξάτος που έχει ασχοληθεί διεξοδικά με την περίπτωση, οι Έλληνες στρατιώτες μπορούσαν να κυκλοφορούν στην πόλη, ωστόσο κάθε βράδυ επέστρεφαν απαρέγκλιτα στο στρατόπεδο. Επίσης δεν μπορούσαν να εγκαταλείψουν το γερμανικό έδαφος.
Την περίοδο του μεσοπολέμου πολλοί εξ αυτών σιγά σιγά εντάχθηκαν όμως στη ζωή της πόλης, κάποιοι έπιασαν δουλειά, άλλοι παντρεύτηκαν. Αυτά αφηγείται και η Χίλντεγκαρντ Χάλαρη, σήμερα 92 ετών, απόγονος Έλληνα στρατιώτη που είχε φτάσει στο Γκέρλιτς. Πολλές είναι οι προσωπικές ιστορίες σαν αυτή της Χίλντεγκαρντ Χάλαρη, ενώ υπάρχουν ακόμη άνθρωποι που αναζητούν ίχνη αγνοούμενων μελών των οικογενειών τους στο Γκέρλιτς. Η ιστορία των Ελλήνων του Γκέρλιτς αλλά και του Ζγκορζέλετς είναι μοναδική. Έλληνες εκτοπισμένοι, αχμάλωτοι κι εξόριστοι, έρμαια δύο τραγικών σελίδων της ελληνικής ιστορίας, βρέθηκαν κατά τύχη σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους στην ίδια ουσιαστικά πόλη, η οποία επίσης είχε τη δική της τραγική ιστορία. Με ένα ποτάμι να τους χωρίζει, οι στρατιώτες του Δ' Σώματος Στρατού και οι εξόριστοι του εμφυλίου έμειναν δίπλα-δίπλα, χωρίς να γνωρίζουν οι μεν την ιστορία των δε. Κι όλα αυτά πολύ πριν φτάσουν στη Γερμανία οι πρώτοι «Gastarbeiter» τη δεκαετία του '60.
SZ, Kριστιάνε Σλέτσερ / Δήμητρα Κυρανούδη
*******************************************
Από το ψηφιακό αρχείο της Εθνικής Βιβλιοθήκης δείτε την εφημερίδα της Θεσσαλονίκης “Μακεδονία” του 1916 σε μορφή pdf δείτε πώς ασχολήθηκε με το θέμα (τα άρθρα είναι μέσα σε κόκκινο πλαίσιο) :
31/08/1916 σελ. 2η,
01/09/1916 σελ. 1η,
01/09/1916 σελ. 2η,
04/09/1916 σελ. 1η,
04/09/1916 σελ. 2η,
08/09/1916 σελ 1η,
09/09/1916 σελ. 3η,
12/09/1916 σελ 3η
***************************
Ο συγγραφέας Γεράσιμος Αλεξάτος αφηγείται την υπόθεση "Επιχείρηση Γκέρλιτς" σ΄ένα ρεπορτάζ του ανταποκριτή της ΕΡΤ στη Γερμανία
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου