Η ΠΡΩΤΗ ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΤΟΥ 20οϋ ΑΙΩΝΑ ΗΤΑΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΕΡΓΟ ΚΑΙ ΑΝΟΙΓΕΙ ΤΟ ΔΡΟΜΟ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΝΑΖΙΣΤΙΚΕΣ ΘΗΡΙΩΔΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Φάκελος Γερμανικές Αποζημιώσεις: Από τη Ναμίμπια στο Δίστομο

Δημήτρης Κούρτης, δικηγόρος – υποψ. Δρ. Διεθνούς Δικαίου, με ειδίκευση στο Δίκαιο της Γενοκτονίας, της Νομικής Σχολής του ΑΠΘ.

Η Ναμίμπια (ΝΔ Αφρική, Deutsch-Südwest Afrika) αποτέλεσε αποικία της αυτοκρατορικής Γερμανίας μεταξύ των ετών 1884-1915. Η γενοκτονία των ιθαγενών φυλών Herero και Nama έλαβε χώρα κατά τα έτη 1904-1907 και αποτέλεσε μια ενορχηστρωμένη και σκόπιμη εκστρατεία, η οποία μέσω του φυλετικού πολέμου και της έκθεσης των ιθαγενών σε συνθήκες που καθιστούσαν βέβαιο τον φυσικό αφανισμό τους, απέβλεπε στην άσκηση ενόπλων αντιποίνων έναντι των δύο φυλών που είχαν επαναστατήσει κατά της αποικιοκρατικής διοίκησης. Οι φύλαρχοι Samuel Maharero και Hendrik Witbooi επεχείρησαν να διασφαλίσουν την εξωτερική αυτοδιάθεση των λαών τους σε μιαν απαλλαγμένη από τον γερμανικό ζυγό Ναμίμπια, για να ηττηθούν τελικά από τον γερμανό Αρμοστή και γενικό στρατηγό στην περιοχή, Lothar von Trotha, ο οποίος είχε ήδη καταπνίξει στο αίμα την εξέγερση των Boxer στην αυτοκρατορική Κίνα.

Μετά την ήττα των δυνάμεων Herero στην μάχη του Waterberg (11^η Αυγούστου 1904), ο von Trotha εξέδωσε την περιώνυμη «Διαταγή Εξολόθρευσης» (Vernichtungsbefehl, 2^α Οκτωβρίου 1904) σύμφωνα με την οποίαν «Κάθε Herero που θα εντοπίζεται στα γερμανικά σύνορα, ένοπλος ή άοπλος, με ή χωρίς κοπάδια, θα πυροβολείται. Δεν παρέχεται πλέον καταφύγιο ούτε στα γυναικόπαιδα. Είτε θα επαναπροωθούνται στη φυλή τους είτε θα πυροβολούνται επί τόπου». Το φθινόπωρο εκείνο και η εξέγερση των Nama καταπνίχθηκε με παρόμοιο τρόπο. Η πρώτη φάση της γενοκτονικής πολιτικής των αποικιοκρατικών δυνάμεων περιελάμβανε τον εγκλωβισμό των γηγενών στην έρημο της ΝΔ Αφρικής όπου χιλιάδες πέθαναν από την αφυδάτωση και την έλλειψη τροφής. Μετά την καταστολή και της στάσης των Nama, μεγάλο μέρος του εναπομείναντος πληθυσμού οδηγήθηκε σε στρατόπεδα συγκέντρωσης (τα πρώτα που δημιουργήθηκαν στο λυκαυγές του 20^ου αιώνα), όπου εξολοθρεύτηκαν μαζικά με κυριότερα αίτια την φυσική εξουθένωση, τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης και τις ασθένειες που μάστιζαν τους κρατούμενους λόγω του υποσιτισμού και της κακομεταχείρισης.

Σύμφωνα με την Έκθεση του Ειδικού Εισηγητή Benjamin Whitaker, η οποία υπεβλήθη στο Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο των Ηνωμένων Εθνών κατά την 38^η σύνοδό του (Revised and updated report on the question of the prevention and punishment of the crime of genocide, UN Doc. E/CN.4/Sub.2/1985/6/Corr.1, 2^α Ιουλίου 1985, σελ. 9, §24) «Το έκτρωμα της ναζιστικής πολιτικής, δυστυχώς, δεν αποτέλεσε την μοναδική περίπτωση γενοκτονίας κατά τον 20^ο αιώνα. Μεταξύ άλλων παραδειγμάτων που μπορούν να αναφερθούν ως πληρούντα τους όρους της γενοκτονίας είναι και η Σφαγή των Herero από τις γερμανικές δυνάμεις στα 1904 […]». Ήδη κατά το έτος 2004, η γερμανική ομοσπονδιακή κυβέρνηση αναγνώρισε τη «μαζική θηριωδία» και απηύθυνε επίσημη απολογία στην κυβέρνηση της Ναμίμπια και τις οικογένειες των θυμάτων, αποκλείοντας όμως το ενδεχόμενο αποζημίωσης. Εν έτει 2015, ο Χριστιανοδημοκράτης Πρόεδρος του Ομοσπονδιακού Κοινοβουλίου Norbert Lammert χαρακτήρισε για πρώτη φορά τη «μαζική θηριωδία των ετών 1904-1907» ως γενοκτονία και πράξη φυλετικού μίσους, χωρίς ωστόσο η ομολογία αυτή να συνοδευτεί και από το άνοιγμα των διμερών διαπραγματεύσεων Γερμανίας-Ναμίμπια στις οικογένειες και τις κοινότητες των οποίων τα μέλη αφανίστηκαν σε ό,τι μπορεί να περιγραφεί ως μια από τις πρώτες γενοκτονίες που γνώρισε η σύγχρονη ανθρωπότητα.

Τι άλλαξε, λοιπόν, σήμερα; Την Πέμπτη, 5/1/2017, οι αρχηγοί των φυλών Herero και Nama άσκησαν αγωγή αποζημίωσης, εκπροσωπώντας τις αντίστοιχες κοινότητες ιθαγενών, ενώπιον του Περιφερειακού Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου των ΗΠΑ της Νότιας Περιφέρειας της Ν. Υόρκης (Μανχάταν) βάσει του Alien Tort Statute (8 U.S.C. § 1350, ATS), ενός νομοθετήματος των ΗΠΑ (1789) σύμφωνα με το οποίο «τα περιφερειακά δικαστήρια έχουν prima facie δικαιοδοσία για να εκδικάσουν αστικές αγωγές αλλοδαπών λόγω αδικοπραξιών που τελέστηκαν κατά παράβαση του Διεθνούς Δικαίου ή διεθνών συμφωνιών στις οποίες οι ΗΠΑ μετέχουν». Όπως δε έκρινε, σχετικά πρόσφατα, το Ανώτατο Ομοσπονδιακό Δικαστήριο των ΗΠΑ (υποθ. Kiobel, 2013) το εν λόγω νομοθέτημα δεν μπορεί να στηρίξει αγωγικές αξιώσεις που δεν έχουν καμία εδαφική σχέση με την επικράτεια των ΗΠΑ. Με δεδομένο, όμως, ότι η πλειοψηφία με την οποία υιοθετήθηκε η θέση αυτή ήταν οριακή (5:4), ενώ ακόμη και όσοι δικαστές προσχώρησαν στη θέση της πλειοψηφίας διατύπωσαν επιφυλάξεις για το αν η εξωεδαφικότητα (εφαρμογή του νομοθετήματος και για διεθνείς αδικοπραξίες που δεν συνδέονται με την επικράτεια των ΗΠΑ) πρέπει να αποκλειστεί, ίσως η νέα αυτή προσφυγή να ανατρέψει το νομολογιακό προηγούμενο της Kiobel.

Όπως δε δήλωσε στη DW ο Ειδικός Απεσταλμένος της Γερμανίας για τη διεξαγωγή των διαπραγματεύσεων με τη Ναμίμπια, Ruprecht Polenz, «για τη γερμανική κυβέρνηση […] το ζήτημα είναι πολιτικό και ηθικό, αλλά όχι νομικό». Διαπιστώνουμε, λοιπόν, ότι η ίδια επιχειρηματολογία που επιστρατεύεται με σκοπό την απόσειση της νομικής ευθύνης για τα εγκλήματα των ναζιστικών δυνάμεων εις βάρος του άμαχου ελληνικού πληθυσμού κατά τη διάρκεια της Κατοχής, προτείνεται και εναντίον των θυμάτων της γενοκτονίας των Herero και Nama. Σε επίπεδο πρακτικής πολιτικής, είναι σκόπιμο η ελληνική κοινοβουλευτική διπλωματία να αναλάβει δράση, επιστρατεύοντας και το πρόσφατα δημοσιοποιηθέν (Δεκέμβριος 2016) πόρισμα της Διακομματικής Επιτροπής των Γερμανικών Οφειλών με σκοπό την αρωγή των ιθαγενών κοινοτήτων της Ναμίμπια που διεκδικούν ό,τι και οι απόγονοι των θυμάτων των μαζικών θηριωδιών των 1941-45 στην Ελλάδα, ήτοι την τελική δικαίωση και την ηθική, ιστορική και νομική αποκατάσταση. Επιπλέον, με δεδομένο ότι στο αμερικανικό δικονομικό δίκαιο υπάρχει ο θεσμός του «amicus curiae», δηλαδή ενός τρίτου μέρους που μπορεί να παρέμβει στη δίκη προς υπεράσπιση των συμφερόντων ενός διαδίκου παρέχοντας τεχνική υποστήριξη (με την κατάθεση υπομνημάτων), πρέπει και η κοινωνία των πολιτών που έχει συστρατευθεί στον Αγώνα της Διεκδίκησης να ενεργήσει αναλόγως.

Όλα τούτα δε, καθώς δεν πρέπει να λησμονούμε πως ο αγώνας για την αποκατάσταση της διεθνούς νομιμότητας και τη δικαίωση των θυμάτων μαζικών θηριωδιών δεν έχει ούτε εθνικό ούτε εθνικιστικό πρόσημο, αλλά αποτελεί την ύψιστη εκδήλωση της πανανθρώπινης αλληλεγγύης, εδραζόμενος στην οικουμενική παραδοχή περί του δικαιώματος κάθε λαού, κοινότητας και συλλογικότητας στην αλήθεια, τη δικαίωση και την ιστορική αποκατάσταση.

Γερμανική Νοτιοδυτική Αφρική - Βικιπαίδεια

Η Γερμανία και μια "ξεχασμένη" γενοκτονία - Η Αυγή

Μακάβριο «συγγνώμη» της Γερμανίας στη Ναμίμπια