Χρυσοπράσινο φύλλο κομμένο στα δύο

Μια καλή λύση στο Κυπριακό;

 

Θάνος Ντόκος  Γενικός Διευθυντής στο Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής & Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ)

 

Δημοσιεύθηκε: huffingtonpost.gr- 29/11/2016

Αναμφίβολα οι διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό βρίσκονται σε ένα κρίσιμο σημείο και είναι πιθανό η Λευκωσία, αλλά και η Αθήνα, να βρεθούν ενώπιον εξαιρετικά δύσκολων επιλογών. Οπως έχει συμβεί και στο παρελθόν σε αντίστοιχες περιπτώσεις, εκφράζεται η άποψη ότι η μη-λύση είναι προτιμότερη από μια κακή λύση. Ασφαλώς ουδείς θα μπορούσε να διαφωνήσει. Θα πρέπει, ωστοσο, κανείς να ορίσει με τον απαραίτητο ρεαλισμό την «καλή» και την «κακή» λύση.

Υπάρχουν τέσσερα πιθανά σενάρια για την εξέλιξη του Κυπριακού:

(α) μια de jure διχοτόμηση («βελούδινο διαζύγιο»), με επιστροφή κάποιων εδαφών έναντι αναγνώρισης και τις δύο κοινότητες να συμφωνούν ότι θα ακολουθήσουν χωριστούς δρόμους (στο βαθμό που αυτό είναι πρακτικά δυνατό σε ένα νησί με τα χαρακτηριστικά της Κύπρου).
(β) διατήρηση της υφιστάμενης κατάστασης σε περίπτωση αποτυχίας των διαπραγματεύσεων. Δε θα είναι, ίσως, η τελευταία ευκαιρία για μια λύση, αφού σχεδόν πάντοτε η διπλωματία φροντίζει να υπάρξει και μια επόμενη διαπραγμάτευση. Το πρόβλημα είναι ότι στην ιστορία του Κυπριακού σχεδόν πάντοτε κάθε επόμενη προτεινόμενη λύση ήταν χειρότερη για την ελληνοκυπριακή πλευρά από την προηγούμενη. Με δεδομένη την πολύ κακή κατάσταση των σχέσεων Ευρώπης-Τουρκίας, δε μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο η Τουρκία να επιλέξει τη λύση (γ).
(γ) οριστική διχοτόμηση με προσάρτηση των Κατεχομένων ή επιδίωξη αναγνώρισης από αριθμό κρατών (πιθανώς στον ισλαμικό κόσμο).
(δ) μια λύση που θα κινείται στη λογική της διζωνικής-δικοινοτικής ομοσπονδίας, με στοιχειωδώς αποδεκτούς όρους όσον αφορά στα κεντρικά ζητήματα (εδαφικό, ασφάλεια, περιουσίες, έποικοι, πολιτειακό) και με σχετικά περιορισμένες αρμοδιότητες της ομοσπονδιακής κυβέρνησης. Εδώ η λέξη-κλειδί είναι το «βιώσιμο και λειτουργικό μοντέλο λύσης», στοιχείο που φαίνεται να απουσίαζε από το εξαιρετικά πολύπλοκο και, στις τελευταίες του μορφές, αρνητικό για τα ελληνοκυπριακά συμφέροντα Σχέδιο Ανάν.

Ως ζήτημα αρχής η Ελλάδα θα πρέπει να αποφύγει να υποδείξει στους Ελληνοκυπρίους ποιες θα είναι οι ακριβείς πρόνοιες μιας λύσης του Κυπριακού. Η Αθήνα έχει ορθώς επιλέξει μετά το 1974 την οδό της διακριτικής αποστασιοποίησης από το Κυπριακό, επαναλαμβάνει σε κάθε ευκαιρία ότι η Λευκωσία αποφασίζει και η Αθήνα στηρίζει και οφείλει να στηρίξει οποιαδήποτε λογική και ρεαλιστική επιλογή της Λευκωσίας. Τούτου λεχθέντος, οι επιλογές της Λευκωσίας έχουν έμμεσες ή άμεσες συνέπειες για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, καθώς και για τις σχέσεις της Αθήνας με την Ουάσιγκτον, τις Βρυξέλλες, ή το Λονδίνο. Μια κακή λύση στην Κύπρο θα έχει άμεσες συνέπειες στο Αιγαίο και η Αθήνα ασφαλώς δε μπορεί να αποδεχθεί μια λύση που θα εμπεριέχει σημαντική πιθανότητα αύξησης του κινδύνου μελλοντικής ελληνοτουρκικής σύγκρουσης στην Κύπρο.
Ποια θα πρέπει να είναι όμως τα κριτήρια αξιολόγησης; Θα πρέπει να καταστεί σαφές ότι η σημερινή, δυσμενής για τον ελληνισμό, κατάσταση στην Κύπρο είναι αποτέλεσμα ήττας σε πολεμική σύγκρουση και οτιδήποτε χάνεται σε ένα πόλεμο δε μπορεί να επανακτηθεί πλήρως στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Ασφαλώς η ιδανική (και «δίκαιη») λύση για τον ελληνισμό είναι η επιστροφή μεγάλου μέρους των κατεχομένων εδαφών, η πλήρης απόσυρση των τουρκικών στρατευμάτων των εποίκων και η πλήρης κατάργηση των εγγυήσεων. Και μηδενική τουρκική επιρροή στην Κύπρο. Το να πιστεύεις όμως στον Άγιο Βασίλη μετά την ηλικία των επτά ετών είναι κάπως ανησυχητικό.
Εκτός από τις ανωτέρω μαξιμαλιστικές και μάλλον ανέφικτες επιδιώξεις, θα μπορούσαν να συζητηθούν και ορισμένα πιο ρεαλιστικά κριτήρια: (1) σημαντική (εντός συγκεκριμένου πλαισίου) επιστροφή εδαφών (2) αποτροπή ανατροπής πληθυσμιακών ισορροπιών (3) εδαφικός και ποιοτικός περιορισμός εγγυήσεων και συμφωνία για χρονοδιάγραμμα πλήρους κατάργησης και (4) άμεση απόσυρση του 70-90% των κατοχικών δυνάμεων, διατήρηση εθνικών στρατιωτικών αποσπασμάτων που μετά το πρώτο έτος εφαρμογής της συμφωνίας δεν θα υπερβαίνουν τριψήφιους αριθμούς, θα βρίσκονται υπό πολυεθνική διοίκηση και με χρονοδιάγραμμα πλήρους απόσυρσης.
Οι ακριβείς αριθμοί, ποσοστά και χρονοδιαγράμματα θα πρέπει να αποφασιστούν από τους Ελληνοκυπρίους. Η Αθήνα οφείλει να επισημάνει τους πιθανούς κινδύνους, που δεν είναι καθόλου αμελητέοι, καθώς μια λύση εμπεριέχει τον κίνδυνο δημιουργίας ενός δυσλειτουργικού κράτους τύπου Βοσνίας-Ερζεγοβίνης που θα μπορούσε να προκαλέσει σημαντικές εντάσεις στις σχέσεις των δυο κοινοτήτων, αλλά και των «μητέρων-πατρίδων». Αλλά η τελική εκτίμηση κόστους-οφέλους ανήκει αναμφισβήτητα στους Ελληνοκυπρίους (κάτι που δυστυχώς δεν ισχύει και για την άλλη εμπλεκόμενη κοινότητα, καθώς οι κρίσιμες αποφάσεις δε λαμβάνονται από τους Τουρκοκυπρίους)