Νίτσε για πάντα
Ο Νίτσε (1844-1900) είναι ένας από τους περισσότερο μεταφρασμένους στη γλώσσα μας και αγαπημένους συγγραφείς. Είναι ο φιλόσοφος που γοητεύει με τη γραφή και τη σκέψη του ένα ευρύτατο κοινό. Γι’ αυτό και κάθε νέα έκδοση των έργων του έχει σημασία και προκαλεί ενδιαφέρον. Ειδικά στους δύσκολους καιρούς που ζούμε, το τολμηρό και ιδιάζον διάβημά του μπορεί να εμπνεύσει τους νεότερους, γεννώντας ελπίδες για ένα καλύτερο αύριο.
Στο παρελθόν ο Γερμανός φιλόσοφος είχε δεινοπαθήσει μεταφραστικά, όπως και πλείστοι άλλοι σημαντικοί στοχαστές. Ευτυχώς σήμερα διαθέτουμε αρτιότατες μεταφράσεις, όπως εκείνες του Ζήση Σαρίκα, με τα Απαντα του Νίτσε σε 15 τόμους από τις εκδόσεις Πανοπτικόν.
Από την πλευρά τους, οι εκδόσεις Gutenberg έχουν εγκαινιάσει μια πολύ αξιόλογη σειρά κειμένων του Νίτσε, σε μετάφραση του Βαγγέλη Δουβαλέρη, υπό την επιμέλεια του Ηρκου Αποστολίδη. Πρόκειται για τέσσερα καλαίσθητα βιβλία, τα δύο μεγάλα, τα άλλα δύο πιο ευσύνοπτα. Αξίζει εδώ να υπογραμμιστεί η συνολική εκδοτική ποιότητα των εν λόγω βιβλίων: ο μεταφραστής και ο επιμελητής είναι άξιοι επαίνων για τον μόχθο τους, που αποτυπώνεται και στο πλήθος των σημειώσεων, των παραπομπών και των σχολίων.
Το πρώτο βιβλίο είναι το κλασικό νιτσεϊκό Ο Αντίχριστος. Ανάθεμα κατά του Χριστιανισμού. Παρά τον προκλητικό του τίτλο, το έργο αυτό σηματοδοτεί μια κραυγή αγωνίας για έναν κόσμο σε κρίση. Εχουμε να κάνουμε με πυρετώδες κείμενο, που γράφτηκε κατά την τελευταία παραγωγική χρόνια του συγγραφέα, λίγο πριν ο ίδιος βυθιστεί στο σκοτάδι της παράνοιας.
Πρόλογος – μετάφραση – σχόλια: Βαγγέλης Δουβαλέρης, Εισαγωγή – φιλολογική επιμέλεια – σχόλια: Ηρκος Ρ. Αποστολίδης, εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα 2013-2015, σελίδες 287 + 237 + 95 + 93).
Εδώ ο Νίτσε συστήνεται μέσα από ορισμένα αντιπροσωπευτικά μοτίβα της σκέψης του. Ο φιλόσοφος υποδηλώνει ποιος είναι ο ίδιος, ως μαθητής του Διονύσου, και ήδη από τον Πρόλογο τονίζει τη θεωρητική μοναξιά του: «Αυτό το βιβλίο είναι για τους ολίγιστους. Ισως δεν έχει γεννηθεί κανείς τους ακόμα. Πιθανόν νάν’ εκείνοι που θα καταλάβουν το Ζαρατούστρα μου. Τόσοι και τόσοι βρίσκουν σήμερα ώτα ευήκοα. Πώς θα μπορούσα νάμαι εγώ ένας απ’ αυτούς; Εμένα μονάχα το μεθαύριο μου ανήκει. Μερικοί γεννιούνται μετά θάνατον».
Ο Αντίχριστος είναι ένα κορυφαίο έργο πολεμικής: ο συγγραφέας επιτίθεται στη θρησκεία, ιδιαίτερα στη χριστιανική θρησκεία, και στην κυρίαρχη ηθική. Ο χριστιανισμός είναι η θρησκεία της αδυναμίας, της ενοχής, της συμπόνιας και του οίκτου. Πολλοί ευθύνονται για τούτο: οι Εβραίοι, ο Ιησούς, ο απόστολος Παύλος... Ο χριστιανισμός μάς στέρησε τους καρπούς του αρχαίου πολιτισμού.
Αλλά και οι Γερμανοί ευθύνονται επίσης: «Οι Γερμανοί στέρησαν απ’ την Ευρώπη την τελευταία μεγάλη πολιτιστική σοδειά της – την Αναγέννηση». Το θέμα είναι ότι η χριστιανική ηθική αντιστρέφεται τη ζωή, την ενέργεια, τη χαρά, τη δημιουργία: «Φτάνω λοιπόν στο ''διά ταύτα'' και βγάζω την ετυμηγορία μου. Καταδικάζω το Χριστιανισμό· απαγγέλλω κατά της χριστιανικής Εκκλησίας τη φοβερώτερη κατηγορία που διατύπωσε ποτέ κατήγορος. [...]
Η χριστιανική Εκκλησία δεν άφησε τίποτ’ άθικτο απ’ το ακάθαρτο άγγιγμά της· μετέτρεψε κάθε αξία σε απαξία, κάθε αλήθεια σε ψέμα, καθετί τίμιο σε εξαχρείωση της ψυχής».
Τα υπόλοιπα τρία βιβλία αναφέρονται στην αρχαία Ελλάδα. Στο εκτενές έργο με τίτλο Η φιλοσοφία στα χρόνια της αρχαιοελληνικής τραγωδίας, ο Νίτσε παρουσιάζει μια ιστορία της αρχαίας ελληνικής «προπλατωνικής» φιλοσοφίας.
Πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα παρουσίαση και ερμηνεία των προσωκρατικών φιλοσόφων από τον νεαρό καθηγητή της κλασικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βασιλείας, και συγχρόνως για ένα εγκώμιο της αρχαιοελληνικής σκέψης: «Κάθε λαός, όσο νάναι, κοκκινίζει από ντροπή μπροστά σε μια τόσο εξαίσια κοινωνία φιλοσόφων: το Θαλή, τον Αναξίμανδρο, τον Ηράκλειτο, τον Παρμενίδη, τον Αναξαγόρα, τον Εμπεδοκλή, το Δημόκριτο και το Σωκράτη».
Ο Νίτσε θα ισχυριστεί πως οι κρίσεις αυτών των παλαιών φιλοσόφων για τη ζωή και την ύπαρξη μας λένε πολύ περισσότερα απ’ ό,τι οι κρίσεις σημερινών φιλοσόφων. Στα καίρια ερωτήματα, την απάντηση μπορεί να μας τη δώσει «μόνο ένας πνευματικός πολιτισμός σαν τον αρχαιοελληνικό· μόνο αυτός μπορεί να αποδείξει περίτρανα γιατί ο φιλόσοφος δεν είναι ένας οδοιπόρος που ξεκόβει από το κοπάδι και προβάλλει τυχαία, πότ’ εδώ και πότ’ εκεί, μες στον κόσμο».
Περνώντας στο σύντομο κείμενο με τίτλο Αγών Ομήρου, ο Νίτσε εξηγεί γιατί και πώς η αρχαία ελληνική σύλληψη του αγώνα και της άμιλλας μπόρεσε να οδηγήσει στην πιο στέρεη και υγιή αντίληψη για τον ανθρωπισμό, δηλαδή για την ιδανική ενότητα του ανθρώπου με τη φύση. Τέλος, στο ακόμη συντομότερο κείμενο Το πάθος για την αλήθεια, σχολιάζεται ο πόθος του ανθρώπου για τη δόξα, την αθανασία, την αιωνιότητα.
Στην περίπτωση των φιλοσόφων, ο πόθος αυτός ταυτίζεται με την αναζήτηση της αλήθειας: «Αν θέλει κανείς να βρει τους πιο παράτολμους ιππότες ανάμεσα σε τούτους τους εφιέμενους δόξας, που πιστεύουν ότι θ’ αντικρύσουν το έμβλημά τους σε κάποιον μακρινό αστερισμό, ας τους γυρέψει στο θίασο των φιλοσόφων». Κορυφαίο σχετικό παράδειγμα, ο Ηράκλειτος.
Χαρακτηριστικό γνώρισμα και των τεσσάρων κειμένων είναι η λεπτή ειρωνεία και το άμεσο, γλαφυρό ύφος του συγγραφέα τους, στοιχεία που αναμφίβολα θα ικανοποιήσουν όποιον απεχθάνεται τον λογιοτατισμό και τη σοβαροφάνεια.
Διότι στην προκειμένη περίπτωση έχουμε να κάνουμε με φιλοσοφικό λόγο που προσφέρεται γενναιόδωρα σε κάθε πρόθυμο αναγνώστη. Από τη σκοπιά αυτή, ο Φρίντριχ Νίτσε θα μπορούσε δικαίως να θεωρηθεί πρότυπο ρηξικέλευθης σκέψης και φιλοσοφικού ύφους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου