Του Leonid Bershidsky

Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος δεν έχει λήξει οριστικά στις περιοχές που ο ιστορικός Timothy Snyder αποκαλεί "τόπους αίματος" (Bloodlands). Η εθνικιστική κυβέρνηση της Πολωνίας είναι διατεθειμένη να αντιμετωπίσει την Ουκρανία για ένα επεισόδιο εθνοκάθαρσης το 1943 και οι ουκρανικές αρχές, ο εθνικισμός των οποίων παίρνει κάποιες φορές τη μορφή βίαιης αντίδρασης στη ρωσική επιθετικότητα, είναι διχασμένες ανάμεσα στο να δοξάζουν τους δράστες των εγκλημάτων αυτών και να απολογούνται στους Πολωνούς, τους πιο στενούς συμμάχους τους στην Ευρώπη.
Στη σφαγή της Βολίνια, ο Ουκρανικός Επαναστατικός Στρατός (UPA), η στρατιωτική πτέρυγα της Οργάνωσης Ουκρανών Εθνικιστών (OUN) του Stepan Bandera (Στεπάν Μπαντέρα - Βικιπαίδεια), αφάνισε περισσότερους από 100.000 Πολωνούς κυρίως στη Βολίνια ή την περιοχή της Βολίν που αποτελεί μέρος της σημερινής δυτικής Ουκρανίας αλλά ήταν μέρος της Πολωνίας πριν από το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
 
O Στεπάν Μπαντέρα ποζάρει καμαρωτός φορώντας τη στολή  της Βέρμαχτ

Ο λόγος που οι Ουκρανοί εθνικιστές το έκαναν αυτό είναι δίπτυχος. Ανάμεσα στους δύο παγκόσμιους πολέμους, οι Πολωνοί καταπίεζαν τους Ουκρανούς που έμεναν στην περιοχή, στρέφοντας τους με τη βία στον καθολικισμό και αντιμετωπίζοντας τους σε γενικές γραμμές ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Και το 1943, πολλοί Πολωνοί της Βολίνιας αντιμετώπιζαν με συμπάθεια τον Κόκκινο Στρατό που άλλαξε το ρεύμα εις βάρος της προέλασης της ναζιστικής Γερμανίας και συνεργάστηκαν με τις μονάδες ανταρτών που είχαν τη στήριξη της Μόσχας.
Έως το 1943, ο ίδιος ο Bandera βρισκόταν σε ένα γερμανικό στρατόπεδο συγκέντρωσης και οι σύμμαχοί του στην Ουκρανία είχαν αποβάλει την αυταπάτη ότι οι Γερμανοί ως σύμμαχοι θα τους βοηθούσαν να ιδρύσουν μία ανεξάρτητη Ουκρανία. Επίσης μισούσαν με πάθος τους Σοβιετικούς (μετά τη λήξη του πολέμου, συνέχισαν την αντίσταση εναντίον τους στα δάση για άλλα τέσσερα χρόνια). Συνειδητοποίησαν ότι θα έπρεπε να αγωνιστούν μόνοι, χωρίς οποιαδήποτε ξένη υποστήριξη και κινήθηκαν για να καταστρέψουν αυτό που θεωρούσαν ως πέμπτη φάλαγγα. Στο βιβλίο του για την αιματηρή ιστορία της περιοχής, ο Snyder που τρέφει συμπάθεια για τη σύγχρονη Ουκρανία, περιγράφει ως εξής την αλυσίδα της βίας:
Η OUN-Bandera, η εθνικιστική οργάνωση που ηγείτο του κομματικού στρατού, είχε από καιρό δεσμευθεί να απαλλάξει την Ουκρανία από τις εθνικές μειονότητες της. Η ικανότητά της να σκοτώνει Πολωνούς ήταν συνάρτηση της γερμανικής εκπαίδευσης και η αποφασιστικότητά της να σκοτώνει Πολωνούς είχε να κάνει πολύ με την επιθυμία της να καθαρίσει το έδαφος από δήθεν εχθρούς πριν την τελική αναμέτρηση με τον Κόκκινο Στρατό.
Ο Snyder εξηγεί πώς η εθνοτική σύγκρουση που ξεκίνησε από τις αντικομμουνιστικές ενέργειες του UPA απλώς ενδυνάμωσε τον Στάλιν. Ο Στάλιν προσάρτησε τις διαφιλονικούμενες περιοχές στη Σοβιετική Ουκρανία και συνέχισε να τις εκκαθαρίζει από τους Πολωνούς.
Πρόσφατα, η Άνω Βουλή του πολωνικού κοινοβουλίου, η Γερουσία, πρότεινε στην Κάτω Βουλή, τη Sejm, να περάσει ένα ψήφισμα που να χαρακτηρίζει τα γεγονότα στην Βολίνια ως γενοκτονία. Ο Jaroslaw Kaczynski, ο επικεφαλής του κυβερνώντος κόμματος "Νόμος και Δικαιοσύνη” υποσχέθηκε ότι η Sejm θα συμμορφωθεί -και μάλλον θα επαληθευτεί δεδομένου ότι το κόμμα του κυριαρχεί στο κοινοβούλιο.
Η Sejm διστάζει εδώ και καιρό να το κάνει αυτό. Σε ένα ψήφισμα του 2009 χρησιμοποίησε μία πιο ήπια φόρμουλα: "εθνοκάθαρση με τα χαρακτηριστικά της γενοκτονίας”. Οι προσπάθειες να την σκληρύνουν είχαν απορριφθεί από την προηγούμενη κεντρώα κυβέρνηση. Ο πρώην υπουργός Εξωτερικών Radoslaw Sikorski ισχυρίστηκε πως παρότι η σφαγή είχε όλα τα στοιχεία μίας γενοκτονίας, το να χαρακτηριστεί έτσι θα αποδυνάμωνε την πρόσφατη φιλοευρωπαϊκή κλίση της Ουκρανίας.
Είχε σοβαρούς λόγους να το πιστεύει αυτό: Από την "Επανάσταση της Αξιοπρέπειας” το 2013-2014, ο μεγάλος σεβασμός στο πρόσωπο του Bandera και των εθνικιστών συνεργατών του έχει γίνει μέρος της νέας ουκρανικής ιδεολογίας που έχει βοηθήσει να συσπειρωθεί η χώρα απέναντι στη ρωσική επιθετικότητα στην Κριμαία και την ανατολική Ουκρανία. Για κάποια από τα τάγματα εθελοντών που πολεμούν στα ανατολικά, ο Bandera είναι ένας αδιαμφισβήτητος ήρωας: Ό,τι έκανε αυτός και οι υποστηρικτές του ήταν η αιτία της εθνικής απελευθέρωσης. Πέρυσι, το ουκρανικό κοινοβούλιο πέρασε έναν νόμο που καθιστά παράνομη την ασέβεια στη μνήμη των μαχητών του UPA. Πρόσφατα, ως μέρος της πολιτικής "απο-κομμουνιστικοποίησης” που προβλέπει την απομάκρυνση των σοβιετικών αγαλμάτων και συμβόλων και την μαζική μετονομασία των πόλεων και των οδών, το δημοτικό συμβούλιο του Κιέβου ψήφισε ομόφωνα να αναβαπτίσει τη Moskovsky Prospekt (Λεωφόρος Μόσχας) της πρωτεύουσας με το όνομα του Bandera.
Πρόκειται για μία κίνηση που αποσκοπεί να ενοχλήσει τον Ρώσο πρόεδρο Vladimir Putin, για τον οποίο ο Bandera είναι ένας ναζί σφαγέας, σύμφωνα με τη σοβιετική παράδοση. Η Μόσχα αντέδρασε άμεσα: Ο Konstantin Dolgov του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών χαρακτήρισε τη μετονομασία "μία ευθεία κοροϊδία της μνήμης αυτών που έχασαν τη ζωή τους πολεμώντας τον ναζισμό” και ο εκπρόσωπος Τύπου του Putin, Dmitri Peskov εξέφρασε τη "λύπη” του, προσθέτοντας ότι "η ιστορική συγγένεια μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας δεν μπορεί να εξαλειφθεί” με αυτόν τον τρόπο.
Ωστόσο η χρονική στιγμή της αλλαγής του ονόματος ήταν θλιβερά αναίσθητη: έγινε λίγο πριν την πολωνική ημέρα μνήμης της 11ης Ιουλίου, εξοργίζοντας πολλούς στην Πολωνία. "Με την κίνησή τους, οι πολιτικοί του Κιέβου έχουν αποδυναμώσει τη θέση των φίλων της Ουκρανίας στη Βαρσοβία και έχουν επιδεινώσει την κατάσταση των συμπατριωτών τους στην Πολωνία” έγραψε η Olena Babakova, Ουκρανή δημοσιογράφος που εργάζεται στο Radio Poland στη Βαρσοβία. "Εάν οι Ουκρανοί δεν θέλουν να απέχουν από αποφάσεις που μπορούν να προκαλέσουν συγκρούσεις, μπορούν τουλάχιστον να φροντίσουν να λιγότερο ακατάλληλες χρονικές στιγμές γι αυτές τις αποφάσεις”.
Η χρονική στιγμή ήταν ακόμη πιο ατυχής διότι λίγες μέρες πριν, η Βαρσοβία φιλοξένησε τη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ. Ο Ουκρανός πρόεδρος Poroshenko έδωσε το παρών, αναζητώντας βοήθεια απέναντι στη Ρωσία.
Ο Ουκρανός ηγέτης προσπάθησε να κατευνάσει τους Πολωνούς οικοδεσπότες του, γονατίζοντας μπροστά από ένα μνημείο για τα θύματα της σφαγής της Βολίνια. Η χειρονομία απέτυχε να ικανοποιήσει τους Πολωνούς εθνικιστές. Ο Witold Listowski, πρόεδρος της πατριωτικής οργάνωσης της "Παραμεθορίου”, όπως περιγράφεται συνήθως η Βολίνια στην Πολωνία, την χαρακτήρισε "μία υποκριτική προπαγανδιστική χειρονομία”. Οι Ουκρανοί βουλευτές από την πλευρά τους, ετοιμάζουν μία ορισμένη απάντηση στο ψήφισμα της Πολωνικής γερουσίας, την οποία ο Boris Tarasyuk, ο αναπληρωτής πρόεδρος της επιτροπής εξωτερικών υποθέσεων του ουκρανικού κοινοβουλίου, χαρακτήρισε ως "επί της ουσίας αντι-ουκρανικό”.
Με τους εθνικιστές στην εξουσία και στις δύο χώρες, μία σύγκρουση για ζητήματα ιστορίας δηλητηριάζει μία φυσική σχέση: Οι Ουκρανοί και οι Πολωνοί μπορούν μέχρι και να κατανοήσουν οι μεν τη γλώσσα των δε και η Πολωνία αποτελεί το λαμπρό παράδειγμα των φιλο-ευρωπαίων πολιτικών στην Ουκρανία. Επισήμως για το Κίεβο, το να καταδικάσει τον Bandera θα ήταν μία εκχώρηση προς το Κρεμλίνο. Επισήμως για τη Βαρσοβία, ο σεβασμός στον Bandera είναι ακατανόητος: Η σφαγή της Βολίνια κατατάσσεται ανάμεσα στις χειρότερες σοβιετικές αγριότητες εναντίον των Πολωνών.
Το Κίεβο θα μπορούσε ακόμη να κάνει ένα συμφιλιωτικό βήμα προς τους Πολωνούς γείτονές του: Ο δήμαρχος Vitaly Klitschko δεν έχει ακόμη υπογράψει το διάταγμα για την μετονομασία της λεωφόρου. Θα μπορούσε να κάνει περισσότερα για να αναγνωρίσει τις σφαγές και να διδάξει αυτή τη ντροπιαστική πτυχή της ιστορίας, διορθώνοντας τα σχολικά βιβλία που δοξάζουν τον Bandera και τους υποστηρικτές του ως ήρωες. "Ο 'μπαντερισμός' έχει γίνει μέρος της κρατικής ιδεολογίας” έγραψε πρόσφατα ο πρώην πρωθυπουργός της Πολωνίας Leszek Miller "και οι γενοκτόνοι φόνοι στη Βολίνια εξυπηρετούν τη διαμόρφωση μίας νέας ουκρανικής ταυτότητας”.
Η Πολωνία και η Ουκρανία εξακολουθούν να ενώνονται από πραγματιστικές εκτιμήσεις και τον κοινό φόβο για την ισχύ της Ρωσίας στην περιοχή. Ωστόσο η διαμάχη αναφορικά με τους φόνους της Βολίνια δείχνει ότι όταν οι εθνικές βρίσκονται στην εξουσία, ο πραγματισμός μπορεί να έρθει σε δεύτερη μοίρα σε νέες διαμάχες για παλιούς πολέμους και στα πικρά επιχειρήματα αναφορικά με ιστορικά γεγονότα. Οι εθνικές ταυτότητες που έχουν χτιστεί σε αίμα διαιωνίζουν τέτοιες συγκρούσεις, φέρνοντάς τις στο παρόν ανεξάρτητα από το πόσο αμερόληπτα αποδίδουν ευθύνες οι ιστορικοί. 
Πηγή: www.capital.gr/Ηistory
 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
1. Φωτογραφίες από τα εγκλήματα που διέπραξαν οι   Ουκρανοί εθνικιστές (= φασίστες) στη Βολίνια 

 2. Nτοκιμαντέρ που παρουσιάζει διεξοδικά την ταραγμένη εποχή στη μαρτυρική περιοχή μεταξύ Γερμανίας, Πολωνίας, Ρωσίας, Λευκορωσίας και Βαλτικών χωρών, όπου διεπράχθησαν φριχτά εγκλήματα από όλες τις πλευρές, κυρίως όμως από τους Γερμανούς, του Σοβιετικούς και τους εθνικοφασίστες  Ουκρανούς , με κορυφαίο τον συνεργάτη των Γερμανών Στεπάν Μπαντέρα, εθνικό  "ήρωα" των σημερινών φασιστών Ουκρανών αλλά και του επίσημου κράτους. Το ντοκιμαντέρ έχει υπότιτλους στα αγγλικά.