Η ΑΤΑΚΑ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ

Το Matrix της κοινωνικής βίας

Ο τόπος των συγκρούσεων όπου ο Μπάτμαν συνάντησε τον Ευάγγελο Παπανούτσο!

 
                                                                        Βασίλης Βαμβακάς | Τα Νέα: 21/02/2013 08:00 |

Μήπως αυτό που είδαμε πρόσφατα στο τελευταίο περιστατικό ακραίας βίας στις Σκουριές Χαλκιδικής ήταν η ελληνική εκδοχή του Blair witch project; Μήπως είχαν δίκιο οι κάτοικοι στον Βελβενδό Κοζάνης που πίστεψαν ότι έβλεπαν  ταινία στη ληστεία με τους τρομοκράτες; Σίγουρα και τα δύο περιστατικά αποτελούν ακόμη μία εντυπωσιακή εικόνα από τα ταραχώδη χρόνια της ελληνικής κρίσης. Οι συμπλοκές για το ΧΥΤΑ Κερατέας το 2011 και πάλι σε συνάρτηση με περιβαλλοντικές ανησυχίες και τοπικά συμφέροντα (χωρίς αναφορά στην κρίση) είχαν βάλει τις εικονογραφικές βάσεις της εγχώριας αντίστασης και σύγκρουσης που ακολούθησε τα επόμενα χρόνια. Σκαμμένοι δρόμοι, στρατηγικές αντάρτικου, λέιζερ μασκοφόρων να αντιπαρατίθενται στα δακρυγόνα των ΜΑΤ συνέθεσαν το σκηνογραφικό πλαίσιο μιας δυστοπικής συνθήκης που επανέρχεται έκτοτε συχνά πυκνά. Αυτό το επαναλαμβανόμενο «έργο» αν και διατηρεί ιδεοληπτικά σχήματα του παρελθόντος δεν παύει να αλλάζει τη θεαματική υπόσταση μιας κοινωνίας σε αναβρασμό.

Η βία την εποχή της κρίσης αναπτύσσει τη δική της αισθητική. Η συνάφειά της με ταινίες επιστημονικής φαντασίας και ταινίες τρόμου της αμερικανικής παραγωγής είναι προφανής. Το ελληνικό παράρτημα των χάκερ «Ανώνυμους» που χτύπησαν ιστοσελίδες υπουργείων, είχε σαφέστατη αναφορά στα κόμικς και στην επιτυχημένη ταινία «V for Vendetta». Οι «Αγανακτισμένοι» του Συντάγματος, ταυτόχρονα με τα παρωχημένα συνθήματα της μεταπολίτευσης και τις τυφλές μούντζες, μετέτρεψαν τη Βουλή σε αγνώριστο πλανήτη, αφού δημιούργησαν ένα σκηνικό τεχνολογικού εντυπωσιασμού με δεκάδες πράσινα λέιζερ που θα τα ζήλευαν και οι πρωταγωνιστές στον «Πόλεμο των Αστρων».

Η Αθήνα από το 2008 έχει ζωστεί στις φλόγες και τους καπνούς θυμίζοντας πολλές ταινίες καταστροφής, ενώ το κέντρο της πόλης έχει μετατραπεί πολλάκις σε πεδίο αρματοδρομίας τύπου «Mad Max», με μασκοφόρους και αστυνομικούς να αλληλοκυνηγιούνται βάναυσα. Αλλά και οι ίδιες οι τρομοκρατικές οργανώσεις έχουν αλλάξει στόχους και φιλοσοφία, από τις πρεσβείες στα βόρεια προάστια και τον «ναό» της λαϊκής κατανάλωσης (το Mall), μέχρι την ανοιχτή έκθεση των συναισθημάτων και των πρακτικών τους στην μπλογκόσφαιρα (περίπτωση Θεοφίλου) και το κράμα ρητορικής κερκίδας και έκθεσης ιδεών στις προκηρύξεις τους.

Με έναν περίεργο τρόπο ο Μπάτμαν συναντά τον Παπανούτσο και ο Ρομπέν των Δασών τον Μίκη Θεοδωράκη, πραγματώνοντας το κινηματογραφικό Matrix: έναν παράλληλο κόσμο στον οποίο επιλέγουν αρκετοί - κυρίως νέοι - άνθρωποι να ζήσουν τη σημερινή σκληρή πραγματικότητα, πολλές φορές διακινδυνεύοντας «να βγουν στην παρανομία», να ριζοσπαστικοποιήσουν όλα τα σχήματα λόγου που εξαπολύει το εθνοπατριωτικό τόξο που αναπτύσσεται από μίντια και κόμματα και να αλλάξουν τη ζωή τους (παρά και, ίσως, ενάντια στις προσπάθειες της μητρικής φροντίδας να τους διατηρήσει στο καθεστώς της παιδικής ανωριμότητας ή αθωότητας).

Το να δει κάποιος σε αυτή την ακραία συνθήκη μόνο την επιβίωση και τη σφριγηλή αντίδραση των συμφερόντων της μεταπολίτευσης και του λαϊκίστικου παρελθόντος θα ήταν το ίδιο ανεπαρκές με το να ταυτιστούν οι φορείς αυτής της έκρυθμης συμπεριφοράς με το κοινωνικό περιθώριο, τη φτώχεια, την απελπισία του αποκλεισμένου. Παρότι αυτές οι δύο διαστάσεις πράγματι εισδύουν στο σκηνικό της ακραίας αντίστασης (π.χ., ηγούνται συχνά τοπικιστικά και συντεχνιακά συμφέροντα, ή μερίδες της δεύτερης γενιάς μεταναστών ακολουθούν τις πρακτικές πλιάτσικου στο κέντρο της πόλης), δεν καθορίζουν το νέο αισθητικό περίβλημα της βίας και τις πολιτισμικές της αναφορές. Οι ταυτότητες της σημερινής κοινωνικοπολιτικής ακρότητας συχνά είναι πολύ κοντά στα εναλλακτικά πρότυπα του Χόλιγουντ, των video games και στον κόσμο του ποδοσφαίρου, που εμπεριέχουν πολλαπλές σημάνσεις για την ύπαρξη μιας κρυφής εξουσίας και μιας σκοτεινής πλευράς της πραγματικότητας που πρέπει να αποκαλυφθεί ή να καταστραφεί.

Οσοι παίρνουν σήμερα τα όπλα έχουν ελάχιστες βιωματικές αναφορές στον εμφύλιο, στη δικτατορία, στη μεταπολιτευτική πόλωση Αριστεράς - Δεξιάς. Πιο πολύ έχουν ζήσει και έχουν θραφεί μέσα στον ιδιόρρυθμο ελληνικό καπιταλισμό, στην οικογενειακή επιτρεπτικότητα, στον πατερναλιστικό κρατισμό και στην καταναλωτική ευμάρεια της τελευταίας 30ετίας. Εξεγείρονται βίαια όλοι όσοι αισθάνονται μεγαλύτερη τη σημερινή πτώση από την προηγούμενη συνθήκη τους, όλοι όσοι δεν έχουν με ποια εξουσία να τα βάλουν και στοχοποιούν απλοϊκά τις κατασταλτικές δυνάμεις του κράτους, όλοι όσοι πιστεύουν ότι η κινηματογραφική βία είναι ο μόνος πραγματικός τρόπος να αντιδράσουν, όλοι εκείνοι οι θεατές που πήραν στα σοβαρά την κατηγορία ότι μένουν αδρανείς στα γεγονότα.

* Ο Βασίλης Βαμβακάς είναι λέκτορας Κοινωνιολογίας της Επικοινωνίας στο ΑΠΘ