«Logicomix»

«Logicomix»
Τα μαθηματικά και η φιλοσοφία έγιναν κόμικς

Υπάρχει τρόπος ο κόσμος των μαθηματικών και της φιλοσοφίας να γοητεύσει και όσους δεν είναι ειδικοί. Με τη «μαγική» γλώσσα των κόμικς, λέει ο Απόστολος Δοξιάδης, μιλώντας στα Νέα (25.11.2008).
Μία φορά κι έναν καιρό μία παρέα φίλων στη σύγχρονη Αθήνα προσπαθεί να αφηγηθεί τη μεγάλη περιπέτεια της Λογικής: είναι τα μαθηματικά κομμάτι της; Είναι οι εφαρμογές της Λογικής θεμέλιος λίθος στον σχεδιασμό προγραμμάτων των ηλεκτρονικών υπολογιστών; Πώς τα υψηλά νοήματα και οι πυκνές έννοιες απλουστεύονται για να τα καταλάβουν και όσοι δεν είναι θεωρητικοί επιστήμονες;

Η απάντηση βρίσκεται στο «Logicomix». Ένα βιβλίο κόμικς που γεννήθηκε σε ένα ατελιέ στην Πλάκα, με πρωταγωνιστή έναν χαρισματικό επιστήμονα, συμπρωταγωνιστές επιστήμονες του 20ού αιώνα. Το «Logicomix» αρχίζει σε μια παλιά σοφίτα ενός εγγλέζικου αρχοντικού. Εκεί από όπου οι Απόστολος Δοξιάδης, Χρίστος Χ. Παπαδημητρίου, Αλέκος Παπαδάτος, Ανύ ντι Ντόνα ξεκίνησαν την ιδέα για το σενάριο και την εικονογράφηση ενός ταξιδιού γνώσης και αυτογνωσίας του φιλοσόφου, μαθηματικού, νομπελίστα Μπέρτραντ Ράσελ.

Ο συγγραφέας-μαθηματικός Απόστολος Δοξιάδης που υπογράφει αυτό το πρωτότυπο σενάριο μιλάει στην εφημερίδα για το πώς ένα κόμικς μπορεί να μας ανοίξει παράθυρα σε πιο βαθιές αλήθειες.

Γιατί οι συγγραφείς μπαίνουν μέσα στο σενάριο του κόμικς;
Παίζουν με το «Παράδοξο του Ράσελ»;

Ο κύριος λόγος είναι η δυσκολία να ερμηνεύσεις γεγονότα πραγματικά. Έτσι, στο μέρος του « Logicomix» που τοποθετείται στην Αθήνα του σήμερα κυριαρχεί η διαφωνία μου με τον Χρίστο Παπαδημητρίου για το αληθινό νόημα της ιστορίας που λέμε. Και δίνει στον αναγνώστη δυο διαφορετικές ερμηνείες της, τη δική του και τη δική μου. Παράλληλα, το μέρος αυτό χρησιμεύει ως μεγεθυντικός φακός, που εστιάζει σε κάποια σημεία της ιστορίας και τα εξηγεί χωρίς να τη βαραίνει. Γιατί το «Logicomix» δεν είναι ούτε «λογική για αρχαρίους», ούτε «εκλαΐκευση». Ο βασικός σκοπός του είναι αυτός του μυθιστορήματος: να πει μια ιστορία ανθρώπων, με τις ιδέες και τα πάθη τους.

Είναι το κόμικς η ιδανική φόρμα για να μπορεί
κάποιος να φτάσει περισσότερους ανθρώπους;

Λόγω της γλώσσας των εικόνων, το κόμικς «ταξιδεύει» καλύτερα, όχι μόνο μεταξύ διαφορετικών γλωσσών και πολιτισμών, αλλά και ηλικιών και μορφωτικών επιπέδων- με αυτή την έννοια είναι λίγο σαν τη μουσική. Επιπλέον διαθέτει διόδους προς τη μαγεία και το χιούμορ, δυο διαστάσεις που συχνά αγνοούν οι φόρμες που βασίζονται αποκλειστικά στον λόγο.

Από όλους τους μαθηματικούς και φιλοσόφους
γιατί επιλέξατε για πρωταγωνιστή τον Μπέρτραντ Ράσελ;

Α, είχε πολλές αρετές, μας τράβηξε σαν μαγνήτης! Ήταν άνθρωπος, παθιασμένος, πολυσύνθετος και, θα έλεγα, φωτογενής- και όχι μόνο κυριολεκτικά. Ακόμη, η παιδική του ηλικία προσφέρει ιδανική ευκαιρία για να καταλάβουμε σε βάθος τον ψυχισμό των ανθρώπων που αναζήτησαν απεγνωσμένα τη βεβαιότητα στη λογική.

Συναίσθημα, ένστικτο, συνήθεια είναι
αδυναμίες που μας υποδουλώνουν;

Αυτή είναι η άποψη των ορθολογιστών που εκφράζει στο βιβλίο ο Ράσελ. Όμως, ταυτόχρονα τα τρία αυτά είναι το έδαφος όπου πατά η ζωή μας. Αν γίνουμε άβουλα όργανά τους μπορεί φυσικά να μας υποδουλώσουν, αλλά το να τα αγνοήσουμε είναι ολέθριο - όπως δείχνουν οι βιογραφίες ανθρώπων που προσπάθησαν να είναι μόνο λογικοί.

Είμαστε ελεύθεροι να δημιουργούμε
όπως επιθυμούμε τον τρόπο της ζωής μας;

Υπάρχουν παντού και πάντα περιορισμοί, αδράνειες, άγνωστοι παράγοντες. Αλλά πιστεύω ότι κατά κανόνα είμαστε πολύ περισσότερο ελεύθεροι απ΄ ό,τι νομίζουμε.

Η επιστήμη εργάζεται υπέρ της ανθρώπινης βούλησης
ή υποστηρίζει τον νόμο του κέρδους;

Εξαρτάται πώς τη χρησιμοποιούμε.

Η τεχνολογία και οι υπολογιστές μπορούν
να αντιπροτείνουν άλλο σύστημα από αυτό της παγκοσμιοποίησης;

Κι εδώ διαφωνούμε με τον Χρίστο. Εκείνος είναι πολύ πιο αισιόδοξος, πιστεύει ότι το Διαδίκτυο είναι η μεγάλη ελπίδα για μία πιο ανοιχτή κοινωνία. Εγώ έχω μια πιο παραδοσιακή άποψη για τα ανθρώπινα. Πιστεύω ότι η φύση μας είναι πολύ πιο άκαμπτη, γενικά, από ό,τι θέλουμε καμιά φορά να πιστεύουμε. Αλλά ίσως η αλήθεια να είναι μία σύνθεση των δύο απόψεων.

Είναι η γνώση επικίνδυνη;

Στο ερώτημα αν η γνώση είναι επικίνδυνη, ο Απόστολος Δοξιάδης απαντά: «Η γνώση του υλικού κόσμου μπορεί κάλλιστα να γίνει επικίνδυνη- τα παραδείγματα είναι πάμπολλα. Όσο για την ψυχική γνώση, του ποιοι είμαστε, αυτή οι άνθρωποι τη θεωρούν επικίνδυνη, γι΄ αυτό την αποφεύγουν όπως ο διάολος το λιβάνι. Θα έλεγα ότι αυτό είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του είδους μας: δεν μας αρέσουν οι καθρέφτες, εξόν κι αν είναι παραμορφωτικοί».

Υπάρχει ιδανικό εκπαιδευτικό σύστημα;

Όχι. Κι αυτό κυρίως- αλλά όχι μόνο- γιατί οι άνθρωποι δεν είναι ίδιοι, και το σύστημα που ίσως είναι ιδανικό για τον Α μπορεί να είναι το χειρότερο για τον Β.