ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΛΒΟΣ : Διακόσια χρόνια από την έκδοση της «Λύρας»!

 

Επί το μέγα ερείπιον η Ελευθερία ολόρθη

*

Διακόσια χρόνια από την έκδοση της «Λύρας»

του ΚΩΣΤΑ ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ

Ποιος δεν ξέρει τον περίφημο σολωμικό στίχο για την Ελευθερία που προβάλλει «σαν και πρώτα ανδρειωμένη» από τα ιερά κόκκαλα των Ελλήνων, όπου εκατοικούσε για αιώνες πικραμένη κι εντροπαλή; Γραμμένοι το 1823 στη Ζάκυνθο αυτοί οι στίχοι, δεν μπορούσαν φυσικά να διαβαστούν αμέσως από το άλλο μέγα τέκνο της Ζακύνθου που βρισκόταν τότε στη Γενεύη. 

Μακριά από την θαυμασίαν νήσο που του έδωσε την πνοήν και του Απόλλωνος τα χρυσά δώρα, ο Ανδρέας Κάλβος έγραφε, τον ίδιο καιρό, τις περίφημες Ωδές, οι δέκα πρώτες εκ των οποίων («Η Λύρα») δημοσιεύονταν πριν από διακόσια ακριβώς χρόνια στην πόλη όπου η ανεξερεύνητη τύχη των Ελλήνων θέλησε να ζει, την ίδια εποχή, και ο Ιωάννης Καποδίστριας, παραστάτης και βοηθός του Κάλβου σε μια ζωή που «έθρεψαν κι εθεράπευσαν οι ακτίνες της υπεργλυκυτάτης Ελευθερίας («Λύρα», 1, 10). Δέσποζε το 1824 στη φιλελληνική κίνηση της Γενεύης η μορφή του Καποδίστρια που ζούσε με αφάνταστες στερήσεις καθώς σχεδόν όλη του η αποζημίωση από το υπουργείο Εξωτερικών της Ρωσίας πήγαινε στις ανάγκες του Αγώνα. Αυτός, ο Καποδίστριας, είναι ο άνθρωπος που θα μεσολαβήσει στον καλό φίλο των Ελλήνων, τον Γαλλοελβετό τραπεζίτη Εϋνάρδο για να χρηματοδοτήσει και την έκδοση της «Λύρας».

Αν, όπως ο Σολωμός, είναι εύλογο να αφιερώνει και ο Κάλβος μια ωδή Εις Ελευθερίαν, ως τη μόνη δικαίωση (ή διέξοδο αν προτιμάτε) της υπάρξεως, για μας, τα «Δυστυχισμένα πλάσματα/ Της πλέον δυστυχισμένης/ Φύσεως, [που] τελειώνομεν/ Ένα θρήνον και εις άλλον/ Πέφτομεν πάλιν» αφού «κατεδικάσθημεν,/ Άθλιοι, κοπιασμένοι,/ Πάντα να κατατρέχωμεν,/ Αλλά ποτέ δεν φθάνομεν,/ Την ευτυχίαν (9, 1-2), η δική του Ελευθερία δεν γεννιέται μέσα από τα ιερά οστά των Ελλήνων, όπως η σολωμική, αλλά μέσα από τη θάλασσα, όπως περιγράφει στην περίφημη δέκατη ωδή· την ωδή που υπό τον τίτλο Ο Ωκεανός, αφηγείται τη γέννηση της Ελευθερίας, όταν μετά από μια νύκτα δουλείας αιώνων (τότε που η φύσις όλη έμοιαζε εις τα φρικτά βασίλεια του θανάτου απ’ όπου ήχος ποτέ δεν έρχεται ύμνων ή θρήνων– 10,5), φτάνει η στιγμή που οι Ώρες ανοίγουν τα ηώα Κάγκελα των μακαρίων Σταύλων και τα ακάμαντα άλογα του Ηλίου εκβαίνουν (10,6), για να φωτίσουν τους ουρανούς.

Σ’ αυτό το φως της νέας ημέρας που η γη ξανανθίζει, προβάλλει ενθυμούμενη την Ελλάδα, η  λαμπροτάτη Κόρη [του] Διός, η του κόσμου Μόνη παρηγορία (10,18): η Ελευθερία. Θεά που στέκεται ορθή στις ακτές της μαρτυρικής Χίου, κλαίοντας και μ’ ανοιχτά χέρια [εικόνα που φέρνει ευθύς στον νου την Επί τα ερείπια του Μεσολογγίου Ελλάδα του Ντελακρουά], η Ελευθερία απευθύνεται στον Ωκεανό, τον Κύριο των υδάτων και πατέρα των αθανάτων χορών, για να τον παρακαλέσει να της αποδώσει και πάλι τον ένδοξο θρόνο που είχε κάποτε στην Ελλάδα και τώρα κατακρατούν οι τύραννοι (10, 20-21). Θα γίνει. Τα γενναία πεφιλημένα θρέμματα [του] Ωκεανού, της Ελλάδος [τα] γνήσια τέκνα, οι πρωτοστάται [της] Ελευθερίας, αναλαμβάνουν με την Επανάσταση την αποκατάσταση του ιστορικού θρόνου. Οι τελευταίες οκτώ στροφές της δέκατης ωδής (οι στροφές 30-37 που κλείνουν τη «Λύρα»), είναι ένας ύμνος στη θαλάσσια ισχύ της Επανάστασης, της Σπετζίας, της Ύδρας, των Ψαρών, όπου ποτέ δεν άραξε/ φόβος κινδύνου, ύμνος για τις πρώρες που πετάουν, κροτούν, συντρίβουσι τους θαλασσίους πύργους των εχθρών. Τη νίκη αυτή έχει οριστεί να υψώσει η λύρα του Κάλβου διότι αν ήρωες δοξάζονται, το θείον φιλεί τους ύμνους. Όσο για τους τυράννους, μόνο με ένα τρόπο μπορεί κανείς να τους απευθυνθεί αξιοπρεπώς· με τον τρόπο που κλείνει «Η Λύρα»: Οθωμανέ, υπερήφανε,/ Πού είσαι; νέον στόλον/ Φέρε, ω μωρέ, και σύναξε,/ Νέαν δάφνην οι Έλληνες/ Θέλουν αρπάξειν.

Η από των κυμάτων αναδυομένη και διογενής ελευθερία, δεν είναι ωστόσο μόνον η υψίστη προσωποποίηση των θαλασσίων θριάμβων του Αγώνα. Ούτε μόνον το θέατρο της εξελισσόμενης Ιστορίας ή της οδύνης η οποία εκφράζεται στις δέκα επόμενες Ωδές, οι οποίες θα εκδοθούν στο Παρίσι μετά από δύο χρόνια («Λυρικά»), μετά δηλαδή από τα τρομερά ολοκαυτώματα του 1824 στα Ψαρά και στην Κάσο, αλλά και μετά τις εμφύλιες συγκρούσεις που οδηγούσαν την Επανάσταση να μοιάζει πως ψυχορραγεί στο Μεσολόγγι. Είναι και η ύπατη Θυσία, ο ανυπόταχτος μέχρις εσχάτων αγώνας. Ναι, ακόμη και επί το μέγα ερείπιον η Ελευθερία ολόρθη παραμένει (Εις Ψαρά, 12, 24), έστω και αν τα αιγαία νερά/ βαμμένα κύματα έχουν/ γέμοντα από σφαγάδια (Τα Ηφαίστεια, 13, 24). Στη δέκατη τέταρτη ωδή, την Εις Σάμον, ο ποιητής εξηγεί: δεν θέλει, απλώς αρετήν και τόλμην η ελευθερία (14,1)· ο αιώνιος στέφανος τον οποίο ο ποιητής καλεί την Ελευθερία να πλέξει ειδικά για τη Σάμο, τον μέγα τρόμο της Ασίας και έχει ως έμπνευση τόσο τη δράση των Σαμίων στα μικρασιατικά παράλια, όσο και την κοινωνική αποφασιστικότητα των περίφημων «Καρμανιόλων» ενάντια στον κοτζαμπασισμό, φωτίζει το βαθύτερο οντολογικό της περιεχόμενο. Αν είναι γνωστός ο ένδοξος ανταρτοπόλεμος του Κολοκοτρώνη που έσωσε στον Μοριά την Επανάσταση, οι καταδρομικές επιχειρήσεις των Σαμίων στο Αιγαίο αλλά και η σύνδεση εθνικού και κοινωνικού ριζοσπαστισμού, είναι η λιγότερο γνωστή αλλά οριστική σήμανση της Ελευθερίας, ο μόνος αγώνας που δίνει νόημα στην αρχαία δόξα. Έτσι, η τελευταία στροφή της ωδής δεν είναι απλώς έκκληση για την απελευθέρωση της Σάμου ή γενικότερα της Ελλάδας αλλά ορισμός οντολογικός. Μόνον Εάν φιλοτιμούμεθα/ να την ξαναποκτήσωμεν/ μ’ ίδρωτα και με αίμα,/ καλόν είναι το καύχημα/ της αρχαίας/ δόξης. Ειδάλλως, σ’ ένα λαό που σε όλη την ιστορία του «συμμέτρως εχόρευσε», σύμμετρα ταιριάζει να πεθάνει, όπως θα γράψει κλείνοντας την εικοστή και τελευταία ωδή ο ποιητής.[.........................................]

  Συνεχίστε την ανάγνωση 

 

 ΕΠΙΜΕΤΡΟ

1.Wikipedia: Ανδρέας Κάλβος (1792-1869)

 ****************************

2. ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΛΒΟΣ , «ΩΔΑΙ»

ΑΠΟ ΤΟ  AUDIO - BOOK "ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΛΒΟΣ - ΩΔΑΙ" -ΕΚΔΟΣΕΙΣ "ΔΡΟΜΩΝ".

ΔΙΑΒΑΖΕΙ Ο ΗΘΟΠΟΙΟΣ

Χρήστος Τσάγκας (1939-2011)

ΜΟΥΣΙΚΗ  ΕΝΟΡΧΗΣΤΡΩΣΗ: ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΠΕΡΙΣΤΕΡΗΣ

*

****************************

3. ΝΑΣΟΣ ΒΑΓΕΝΑΣ :Ο Κάλβος προχθές, χθες και σήμερα

 

 Με αφορμή την έκθεση του Γιάννη Ψυχοπαίδη στο ΚΠΙΣΝ, το 2020, ο Νάσος Βαγενάς για τον Ανδρέα Κάλβο Τον Δεκέμβριο, ο Νάσος Βαγενάς μίλησε για τις Ωδές του Κάλβου. 

Η διάλεξη  ακολούθησε αφενός την πορεία της σύνθεσης των Ωδών σε συσχετισμό με τις διακυμάνσεις της ζωής του Κάλβου και με τη συνομιλία τους με τα ιταλικά ποιητικά του έργα, και αφετέρου αναφέρθηκε στις αναγνωστικές περιπέτειες των Ωδών, από το 1824 ως τις μέρες μας. 

Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε  στη σχετικά «πρόσφατη» ανακάλυψη του Ιταλού ποιητή Κάλβου. 

 Ο Νάσος Βαγενάς είναι Ομότιμος καθηγητής της Θεωρίας και Κριτικής της Λογοτεχνίας στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών. 

Έχει δημοσιεύσει δεκατρείς ποιητικές συλλογές, ένα βιβλίο με πεζά και δέκα βιβλία με δοκίμια και κριτικές πάνω σε θέματα της λογοτεχνίας. 

 

Ακολούθησε το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος: - Website: https://bit.ly/snfccSite - Facebook: https://bit.ly/snfccFB - Instagram: https://bit.ly/snfccIG - LinkedIn: https://bit.ly/snfccLD