Αριόστο , «Μαινόμενος Ορλάνδος»: το μεγαλύτερο λογοτεχνικό επίτευγμα της Ιταλικής Αναγέννησης - Ο Ίταλο Καλβίνο και μια αδέξια απόπειρα μεταφοράς του στον κινηματογράφο

της Κωνσταντίνας Γερ. Ευαγγέλου

{6 λεπτά}

Τοιχογραφία του Julius Schnorr Von Carolsfeld με θέματα από τον «Μαινόμενο Ορλάνδο» (1822-27)· Casa Massimo, Ρώμη

«Μαινόμενος Ορλάνδος»: ο Καλβίνο διηγείται τον Αριόστο / Κωνσταντίνα Γερ. Ευαγγέλου

της Κωνσταντίνας Γερ. Ευαγγέλου

hartismag.gr 

6–8 λεπτά

---

Ο Καλ­βί­νο και ο Αριό­στο

Το 1970 ο εκ­δο­τι­κός οί­κος Εϊ­νά­ου­ντι δη­μο­σιεύ­ει το Ο Μαι­νό­με­νος Ορ­λάν­δος του Λου­δο­βί­κου Αριό­στο αφη­γη­μέ­νος από τον Ίτα­λο Καλ­βί­νο. Σ’ αυ­τό το έρ­γο που αρ­θρώ­νε­ται σε ει­κο­σιέ­να κε­φά­λαια, ο Καλ­βί­νο πα­ρα­φρά­ζει και σχο­λιά­ζει με­ρι­κά επι­λεγ­μέ­να απο­σπά­σμα­τα του επι­κού ποι­ή­μα­τος που, με­τά από πα­ρα­δο­χή του ίδιου τού συγ­γρα­φέα, συ­μπε­ρι­λαμ­βά­νε­ται πά­ντα ανά­με­σα στα αγα­πη­μέ­να του ανα­γνώ­σμα­τα. Ο Αριό­στο, κυ­ρί­ως στην τρι­λο­γία Οι πρό­γο­νοί μας, απο­τε­λεί λο­γο­τε­χνι­κό μο­ντέ­λο για τον Καλ­βί­νο, στη βά­ση τού ότι συ­ζευ­γνύ­ει τον ορ­θο­λο­γι­σμό και την επι­νοη­τι­κή ελευ­θε­ρία, την ει­ρω­νεία και την διαυ­γή απει­κό­νι­ση της πραγ­μα­τι­κό­τη­τας σε όλες τις πι­θα­νές της εκ­φάν­σεις.

Ο Καλ­βί­νο, ανα­γνώ­στης του Αριό­στο: η σκα­κιέ­ρα, ο κό­σμος, οι χα­ρα­κτή­ρες

Ο Καλ­βί­νο, στο μυ­θι­στό­ρη­μά του, επι­λέ­γει να ακο­λου­θή­σει ξε­χω­ρι­στά τις πο­λυά­ριθ­μες ιστο­ρί­ες που απο­τε­λούν την τε­χνι­κή τού αριό­στειου entrelacement για να δεί­ξει εν συ­νε­χεία πώς αυ­τές, χει­ρι­ζό­με­νες επι­δέ­ξια από τον συγ­γρα­φέα, εντέ­λει συ­νε­νώ­νο­νται. Κα­τ’ αυ­τό τον τρό­πο οι θε­μα­τι­κές του Μαι­νό­με­νου Ορ­λάν­δου και οι χι­λιά­δες πλο­κές και υπο­πλο­κές του ανά­γο­νται σε μια ανώ­τε­ρη ενό­τη­τα που συ­μπί­πτει με την προ­ο­πτι­κή και την κο­σμο­θε­ώ­ρη­ση του ίδιου τού Αριό­στο. Ο Καλ­βί­νο επι­λέ­γει να δια­βά­σει το ποί­η­μα ακο­λου­θώ­ντας τις ιστο­ρί­ες των πρω­τα­γω­νι­στών, χω­ρίς να ευ­θυ­γραμ­μί­ζε­ται με τον δια­χω­ρι­σμό των σα­ρά­ντα έξι Ασμά­των. Σύμ­φω­να με τον Καλ­βί­νο ο Μαι­νό­με­νος Ορ­λάν­δος εί­ναι μια απέ­ρα­ντη παρ­τί­δα σκά­κι που παί­ζε­ται πά­νω στον γε­ω­γρα­φι­κό χάρ­τη του κό­σμου, μια δυ­σε­ξά­ντλη­τη παρ­τί­δα που δια­κλα­δί­ζε­ται σε πολ­λές ομό­χρο­νες παρ­τί­δες. Ο χάρ­της του κό­σμου εί­ναι κα­τά πο­λύ ευ­ρύ­τε­ρος από μια σκα­κιέ­ρα, πά­νω της, όμως, οι κι­νή­σεις τού κά­θε χα­ρα­κτή­ρα δια­δέ­χο­νται η μία την άλ­λη σύμ­φω­να με στα­θε­ρούς κα­νό­νες όπως ακρι­βώς τα πιό­νια του σκα­κιού.

Αυ­τή η καλ­βι­νι­κή θέ­ω­ρη­ση εί­ναι μια ει­κό­να που εξαί­ρει την πο­λυ­ε­δρι­κή φύ­ση του κει­μέ­νου τού Αριό­στο που, λέ­ει ο Καλ­βί­νο, μπο­ρεί να ανα­γνω­στεί εί­τε σαν μυ­θι­στό­ρη­μα έρευ­νας εί­τε σαν βι­βλίο πε­ρι­πέ­τειας εί­τε σαν φι­λο­σο­φι­κός στο­χα­σμός πά­νω στην αν­θρώ­πι­νη συν­θή­κη και της πα­ρου­σί­ας του αν­θρώ­που στην πλά­ση. Ενυ­πάρ­χει στον Μαι­νό­με­νο Ορ­λάν­δο μια εμ­φα­νής με­τα­μυ­θι­στο­ρη­μα­τι­κή και με­τα­λο­γο­τε­χνι­κή πα­ρά­με­τρος δια­μέ­σου της οποί­ας ο Αριό­στο στο­χά­ζε­ται πά­νω στη φύ­ση της αν­θρώ­πι­νης αφή­γη­σης, που πε­ρι­γρά­φει τον πραγ­μα­τι­κό κό­σμο και τους αν­θρώ­πους με τα ερ­γα­λεία της επί­νοιας (και άρα, σε έναν βαθ­μό, της ψευ­δαί­σθη­σης).

Με αυ­τή την έν­νοια, ο Καλ­βί­νο γοη­τεύ­ε­ται από την πε­ρι­πε­τειώ­δη και αξιά­γα­στη συ­νι­στώ­σα του ποι­ή­μα­τος: η ποι­κι­λία της χω­ρο­τα­ξί­ας (που πε­ρι­λαμ­βά­νει τη Δύ­ση και την Ανα­το­λή, μα­γι­κούς τό­πους και αλη­θι­νές χώ­ρες, απει­λη­τι­κά ρου­μά­νια και μα­κρι­νά νη­σιά) εί­ναι σύμ­βο­λο της φα­ντα­σί­ας και της δη­μιουρ­γι­κό­τη­τας του συγ­γρα­φέα. Μα­ζί με τους πραγ­μα­τι­κούς τό­πους πα­ρα­στέ­κουν τα μα­γι­κά και αλ­λη­γο­ρι­κά το­πία, όπως το κά­στρο τού Ατλά­ντη ή το ρου­μά­νι όπου όλοι οι χα­ρα­κτή­ρες αρ­γά ή γρή­γο­ρα συ­ντυ­χαί­νο­νται, αλ­λη­λο­α­να­με­τριού­νται και συ­γκρού­ο­νται.

Οι χα­ρα­κτή­ρες του Μαι­νό­με­νου απο­τε­λούν άλ­λω­στε θε­με­λιώ­δες στοι­χείο για την κα­τα­νό­η­ση της ποι­η­τι­κής του Αριό­στο. Ο Καλ­βί­νο εξη­γεί πως ο Αριό­στο δεν επι­κε­ντρώ­νε­ται τό­σο στην πε­ρι­γρα­φή της ψυ­χο­λο­γί­ας τους, αλ­λά πρι­μο­δο­τεί και ευ­νο­εί την αφή­γη­ση των πρά­ξε­ών τους. Κά­θε χα­ρα­κτή­ρας επο­μέ­νως προσ­διο­ρί­ζε­ται ως προς την ατο­μι­κό­τη­τά του πε­ρισ­σό­τε­ρο από αυ­τά που πράτ­τει πα­ρά από αυ­τά που σκέ­φτε­ται. Οι χα­ρα­κτή­ρες του δεν εί­ναι, λοι­πόν, πλή­ρεις αλ­λά εί­ναι όλοι μα­ζί πτυ­χές ενός και του αυ­τού χα­ρα­κτή­ρα, δη­λα­δή τού συγ­γρα­φέα.

Ο Ορ­λάν­δος, για πα­ρά­δειγ­μα, συ­νε­χί­ζει να απο­τε­λεί έναν χα­ρα­κτή­ρα ταυ­τό­χρο­να κε­ντρι­κό και απο­μα­κρυ­σμέ­νο· έτσι όπως ήταν έξω από το αν­θρώ­πι­νο μέ­τρο ως προς την αρε­τή, άτρω­τος και άνο­σος στα πά­θη σύμ­φω­να με τους τρο­βα­δού­ρους, ερω­τευ­μέ­νος που κα­τα­στέλ­λει κά­θε πει­ρα­σμό σύμ­φω­να με τον Μπο­γιάρ­ντο, εδώ βγαί­νει από το αν­θρώ­πι­νο μέ­τρο για να ει­σέλ­θει στην πιο άλο­γη κτη­νω­δία. Σ’ αυ­τή τη νέα, ανα­πά­ντε­χη εν­σάρ­κω­ση τού εμ­μο­νι­κού γυ­μνού που ξε­ρι­ζώ­νει τις βε­λα­νι­διές, ο Ορ­λάν­δος με­τα­τρέ­πε­ται αν όχι σε χα­ρα­κτή­ρα με σάρ­κα και οστά, ασφα­λώς, όμως, σε μια ζώ­σα ποι­η­τι­κή ει­κό­να, όπως δεν εί­χε πο­τέ υπάρ­ξει στην μα­κρά σει­ρά των ποι­η­μά­των που τον ανα­πα­ρί­στα­ναν με την πε­ρι­κε­φα­λαία και την αρ­μα­τω­σιά του.

Ο Ρο­γή­ρος, γε­νάρ­χης της δυ­να­στεί­ας των Έστε, προ­ο­ρι­σμέ­νος σε άω­ρο θά­να­το, συ­χνά εμ­φα­νί­ζε­ται να άγε­ται από εξω­τε­ρι­κές δυ­νά­μεις· από τον Ατλά­ντη, για πα­ρά­δειγ­μα, που από πα­τρι­κή αγά­πη τον φυ­λα­κί­ζει στα μα­γε­μέ­να του κά­στρα. Ο Καλ­βί­νο τον πα­ρου­σιά­ζει ως ακο­λού­θως:

Σκλη­ρή εί­ναι η μοί­ρα τού να έχεις μοί­ρα. Ο προ­ο­ρι­σμέ­νος άν­θρω­πος προ­χω­ρά­ει και τα βή­μα­τά του δεν μπο­ρούν πα­ρά να τον οδη­γή­σουν εκεί […] όπως τον Ρο­γή­ρο, σε ένα γά­μο από έρω­τα, μια έν­δο­ξη κα­τα­γω­γή, και όμως, αλί­μο­νο, σ’ έναν πρό­ω­ρο θά­να­το. […] Ξέ­ρου­με κα­λά πως όλα τα εμπό­δια θα απο­τύ­χουν […] αλ­λά πα­ρα­μέ­νει η αμ­φι­βο­λία αν αυ­τό που αλη­θι­νά αξί­ζει εί­ναι το μα­κρι­νό ση­μείο της άφι­ξης ή ο ατε­λεί­ω­τος λα­βύ­ριν­θος, οι δυ­σχέ­ρειες, τα σφάλ­μα­τα, οι πε­ρι­πέ­τειες που εντέ­λει δί­νουν μορ­φή και σχή­μα στην ύπαρ­ξη.

Κα­τα­λη­κτι­κά έχει εν­δια­φέ­ρον το πώς ο Καλ­βί­νο συ­σχε­τί­ζει τον Αριό­στο με έναν από τους μυ­θο­πλα­στι­κούς του χα­ρα­κτή­ρες, τον Αστόλ­φο, δη­λώ­νο­ντας πως η αριό­στεια ψυ­χή εί­ναι ανα­γνω­ρί­σι­μη κυ­ρί­ως σ’ αυ­τόν, τον εξε­ρευ­νη­τή της σε­λή­νης που δεν εκ­πλήσ­σε­ται πο­τέ με τί­πο­τε, που ζει τρι­γυ­ρι­σμέ­νος από το «θαυ­μα­στό» και συ­νε­χώς χρη­σι­μο­ποιεί μα­γε­μέ­να αντι­κεί­με­να, μα­γι­κά εγ­χει­ρί­δια, με­τα­μορ­φώ­σεις ποι­κί­λες και φτε­ρω­τά άτια με την ελα­φρό­τη­τα της πε­τα­λού­δας, αλ­λά πά­ντα για να κα­τα­κτή­σει στό­χους πρα­κτι­κής ωφέ­λειας και εντέ­λει απο­λύ­τως ορ­θο­λο­γι­κούς. 

 

«Ορλάνδος Μαινόμενος«, επιχρωματισμένη ξυλογραφία του Richard Field, από την πρώτη μετάφραση του έργου σε αγγλικό στίχο από τον Σερ Τζον Χάρινγκτον (1591)

_________________________

 

Μαινόμενος Ορλάνδος - Βικιπαίδεια

_________________________

 

ΜΙΑ ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΣΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ 

 

 

Αδέξια απόπειρα  μεταφοράς στη μεγάλη οθόνη. Η ταινία αποδοκιμάστηκε από τους κριτικούς , αλλά επαινέθηκε για τα εντυπωσιακά σκηνικά της, τα φυσικά ντεκόρ και κυρίως τα κοστούμια, που μεταδίδουν τη μαγεία της εποχής των ιπποτών με εκπληκτικό τρόπο.

Hearts And Armour (1983) / I Paladini: Storia d'armi e d'amori /Πόλεμος και πάθος

 

Υπόθεση: Σε μια εποχή μαγείας και ηρώων, δύο βασίλεια ήρθαν αντιμέτωπα και τα ζάρια της μοίρας έπεσαν δένοντας τις ζωές των ηρώων για πάντα. Η μοίρα είναι άγνωστη, η Χριστιανή πολεμίστρια Βραδαμάνδη (Barbara De Rossi), όμως, γνωρίζει τη δική της. Είναι "καταδικασμένη" να ερωτευτεί τον Μουσουλμάνο Ρουτζέρο/Ρογήρο (Ronn Moss), ο οποίος πρόκειται να πεθάνει από το χέρι του Ρολάνδου (Rick Edwards), του καλύτερου πολεμιστή των Χριστιανών. Όμως, και ο ευγενικός Ρολάνδος θα ερωτευτεί την αιχμάλωτη Αγγελική (Tanya Roberts). Η μοίρα θα τους φέρει κοντά και θα τους οδηγήσει στη σύγκρουση. 

 

 Το επικό ποίημα του "Μαινόμενου Ρολάνδου" (ή "Ορλάνδου", σε άλλες μεταφράσεις), που αφηγείται τους πολέμους του Καρλομάγνου με τους Άραβες με πλήθος φανταστικών στοιχείων, θεωρείται το σημαντικότερο λογοτεχνικό έργο της ιταλικής Αναγέννησης. Όμως, σ' αυτή την ιταλική ρομαντική περιπέτεια το ποίημα χρησιμοποιείται μόνο προσχηματικά, παρά τη παρουσία του Ρολάνδου και τη Βραδαμάνδης (πρωταγωνιστές του προαναφερθέντος ποιήματος). Είναι μια ταινία που καθαρά δεν στηρίζεται στο σενάριό της, αλλά ρίχνει το βάρος στη δράση και στους ελκυστικούς πρωταγωνιστές με μεγάλη επιτυχία. Εκεί, όμως, που ξεχωρίζει είναι στη σκηνοθεσία του Giacomo Battiato. Ο Ιταλός σκηνοθέτης εκμεταλλεύεται στο έπακρο τα απόκοσμα τοπία της Ρουμανίας, δημιουργώντας μια ακαταμάχητη ατμόσφαιρα παραμυθιού. Μάλιστα, τα καταφέρνει τόσο καλά, που φέρνει στο νου το κλασικό "Εξκάλιμπερ", που είχε κυκλοφορήσει λίγα χρόνια πριν. Όσοι απολαμβάνουν ταινίες φαντασίας τοποθετημένες στο μεσαίωνα, με γερές δόσεις περιπέτειας και ρομαντισμού, είναι σίγουρο πως θα την ευχαριστηθούν. 

 

Πρωτότυπος τίτλος: I Paladini: Storia d'armi e d'amori 

 Βαθμολογία IMDb: 5,8/10 

Σκηνοθεσία: Giacomo Battiato

 

Πρωταγωνιστούν: Barbara De Rossi, Rick Edwards, Tanya Roberts, Ronn Moss, Zeudi Araya Cristaldi, Leigh McCloskey, Maurizio Nichetti, Tony Vogel, Al Cliver, Bobby Rhodes_____