Η γενικευμένη αδιαφορία της συντριπτικής πλειονότητας για το κοινό μέλλον της ανθρωπότητας και τις απειλές που αυτό αντιμετωπίζει, με πρώτη και κύρια την κλιματική κατάρρευση, είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό του αφασικού προφίλ του σημερινού «πολίτη»

Κινδυνεύουμε τελικά από τον φασισμό;

Τάσος Τσακίρογλου

6-8 λεπτά

efsyn.gr

---

Το ερώτημα του τίτλου έρχεται και επανέρχεται τα τελευταία χρόνια, καθώς όλο και συχνότερα γίνονται αντικείμενο συζήτησης οι αναλογίες τού σήμερα με την περίοδο του Μεσοπολέμου. Αυτή η συζήτηση έχει ενταθεί ιδιαίτερα μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, αλλά και την άνοδο στην εξουσία ηγετών όπως ο Τραμπ, ο Ορμπαν ή ο Μπολσονάρο.

Οπωσδήποτε, φαινόμενα όπως η κρίση εμπιστοσύνης προς τη φιλελεύθερη δημοκρατία, η μαζική ανασφάλεια για το μέλλον, τα υψηλά ποσοστά ανεργίας, η πτώση του Τείχους, η διάψευση ότι οι προσδοκίες της «χρυσής τριακονταετίας» θα συνεχίσουν να υλοποιούνται, αλλά και η σημαντική άνοδος ακροδεξιών, ρατσιστικών και ακραίων συντηρητικών κινημάτων έχουν δημιουργήσει ένα υλικό και ψυχολογικό υπόστρωμα για την ανάπτυξη καθεστώτων φασιστικού χαρακτήρα.

Ωστόσο, νομίζω ότι τελικά το σενάριο αυτό αδυνατίζει σημαντικά, εάν δούμε τις εξελίξεις ανά τον πλανήτη. Σήμερα ζούμε σε μια «αυτοκρατορία της επιτήρησης», όπως την ονομάζει ο Ιγνάσιο Ραμονέ, στην οποία οικεία βουλήσει παραχωρούμε τα προσωπικά μας δεδομένα ή μας τα υφαρπάζουν με ανεπαίσθητες εμπορικές ή άλλες τεχνικές.

Η φανερή γοητεία του Διαδικτύου έχει εγκαθιδρύσει μέσα στα σπίτια μας όχι έναν, αλλά πολλαπλούς ρουφιάνους, οι οποίοι καταγράφουν, περιγράφουν, αναλύουν και μεταδίδουν κάθε είδους δεδομένα της καθημερινότητάς μας και μας μετατρέπουν σε ευάλωτους και εκβιάσιμους ανθρώπους.

Η αποχή από τον μαζικό καταναλωτισμό –τουλάχιστον για τα στρώματα που σάρωσε και σαρώνει η κρίση– δημιουργεί όχι κάποια διάθεση κριτικής αποτίμησης του προβληματικού παρελθόντος, αλλά μάλλον ένα σύνδρομο στέρησης, το οποίο κατατείνει στην επαναφορά της προηγούμενης κατάστασης στην πρώτη ευκαιρία ανοδικής κοινωνικής κινητικότητας.

Η γενικευμένη αδιαφορία της συντριπτικής πλειονότητας για το κοινό μέλλον της ανθρωπότητας και τις απειλές που αυτό αντιμετωπίζει, με πρώτη και κύρια την κλιματική κατάρρευση, είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό του αφασικού προφίλ του σημερινού «πολίτη».

Η νεοφιλελεύθερη κοινωνία των αγορών, παρά τον ιδιοτελή και απόλυτα υπολογιστικό της χαρακτήρα, αναδίδει απ’ όλους τους πόρους της ανορθολογισμό, μυστικισμό και αντι-ουμανισμό. Βρίσκεται στην κυριολεξία στους αντίποδες της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού, με όλες τις ψευδαισθήσεις και τους περιορισμούς τους.

Αντιμετωπίζει απολύτως εργαλειακά τον άνθρωπο, τον θεωρεί μέσο για την εκπλήρωση οικονομικών κατά κύριο λόγο σκοπών και ευνουχίζει καθημερινά δυνατότητες, προοπτικές, ευαισθησίες και ικανότητες. Ταυτόχρονα καταστρέφει και διαλύει το φυσικό, κοινωνικό και θεσμικό περιβάλλον εντός του οποίου αναπτύσσονται οι άνθρωποι, αφήνοντάς τους μετέωρους και ψυχικά ανάπηρους.

Οπως έλεγε η πρωθιέρεια του νεοφιλελευθερισμού, Μάργκαρετ Θάτσερ, «Τα οικονομικά είναι η μέθοδος. Ο στόχος είναι να αλλάξουμε την καρδιά και την ψυχή». Μήπως μετά από σαράντα χρόνια αυτή η αλλαγή στην «καρδιά και την ψυχή» είναι πλέον πραγματικότητα;

Μήπως η αντίδραση στην αχαλίνωτη παγκοσμιοποίηση, στην εμπορευματοποίηση και χρηματιστικοποίηση των πάντων έχει προκαλέσει την ανάπτυξη ακραίων συντηρητικών αισθημάτων και νοοτροπιών που ευνοούν τον ρατσισμό, την Ακροδεξιά και τον μισανθρωπισμό; Γιατί εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο είναι πρόθυμοι να δράσουν εις βάρος των συμφερόντων τους; Γιατί εκλέγουν για ηγέτες ηλίθιους σεξιστές και αμοραλιστές;

Η αντίδραση από την πρώτη στιγμή στον Τραμπ, το κίνημα #BlackLivesMatter και οι μεγάλες κινητοποιήσεις των τελευταίων χρόνων για το περιβάλλον είναι ελπιδοφόρα στοιχεία που βάζουν υποθήκες για το μέλλον.

Υποθήκες για να μη μετατραπούμε –όπως έλεγε ο μεγάλος Εριχ Φρομ– σε «εθελούσιους δούλους».