Ανάγνωση και φιλία

Βενετία Αποστολίδου

Πηγή: www.anagnostis.gr 
27/09/2016

«Αν διαβάζαμε πολύ, θα μπορούσαμε να γράψουμε βιβλία και χάρη σε αυτά θα γινόμασταν  πλούσιες» ονειρεύονταν δύο δωδεκάχρονα κορίτσια σε μια φτωχογειτονιά της Νάπολης στη δεκαετία του ’50. Το μυθιστόρημα της Έλενας Φερράντε η υπέροχη φίλη μου, είναι γοητευτικό, συν τοις άλλοις, και επειδή μιλά για τη φιλική σχέση δύο κοριτσιών από τα έξι έως τα δεκαέξι τους χρόνια μέσα από την πορεία τους στην ανάγνωση και τη γραφή. Μαζί ανακαλύπτουν τις χαρές και τις δυσκολίες της κατάκτησης του γραμματισμού∙ η ανάγνωση και η γραφή είναι πάντα παρούσες σε όλες τις κρίσιμες στιγμές του μεγαλώματός τους: όταν ζηλεύουν η μία την άλλη, όταν ανταγωνίζονται, όταν καταφεύγουν η μία στην άλλη για παρηγοριά, ένα βιβλίο, ένα γράμμα, ένα σχολικό μάθημα σημαδεύει τη στιγμή.
 Το μυθιστόρημα αποτελεί μια επίμονη και διεξοδική λογοτεχνική επεξεργασία της πορείας προς το γραμματισμό, όπου όλα τα ζητήματα που γνωρίζουμε, τόσο από τη θεωρία όσο και από την εμπειρία, είναι εκεί: η σχέση κοινωνίας και σχολείου, ο γραμματισμός ως μέσον κοινωνικής ανάδειξης αλλά και προσωπικής απελευθέρωσης, ο ρόλος του φύλου και τα εμπόδια που βάζει ο σεξισμός  στα κορίτσια, ο ρόλος της οικογένειας και οι προσδοκίες των γονιών, τα κίνητρα για ανάγνωση, η λαχτάρα της γραφής, η ντροπή να είσαι ο μόνος μορφωμένος στο στενό περιβάλλον σου, οι κοινωνικές χρήσεις της γλώσσας.
Για το τελευταίο, θα μπορούσε να γίνει πάνω στο μυθιστόρημα μια μελέτη για τις κοινωνικές χρήσεις της τοπικής διαλέκτου καθώς σημειώνεται με σχολαστικότητα πότε οι ήρωες μιλούν στα ναπολιτάνικα και πότε στα επίσημα ιταλικά.
Από όλα αυτά θα ήθελα να σταθώ σήμερα στα τεράστια κίνητρα για ανάγνωση που μπορεί να δώσει μια δυνατή φιλική σχέση. Σπάνια δυο παιδιά, ακόμη και της ίδιας ηλικίας, βρίσκονται στο ίδιο αναγνωστικό επίπεδο∙ κάποιος προπορεύεται, έχει ανακαλύψει περισσότερα στον κόσμο της ανάγνωσης, διαβάζει πιο γρήγορα, πιο άνετα.
 Όμως και ο άλλος ακολουθεί κατά πόδας, έχει το δικό του αναγνωστικό στυλ, κάνει έξυπνες παρατηρήσεις. Μαζί με άλλους παράγοντες που ασφαλώς βοηθούν τη φιλία τους να ανθίσει και να ριζώσει, αποτελούν ο ένας για τον άλλον μια διαρκή αναγνωστική πρόκληση.
Ο καθένας θέλει να φτάσει, να ξεπεράσει ή να διδάξει τον άλλον, να ανακαλύψει καινούρια αναγνώσματα χάριν του άλλου, για να τα μοιραστεί με κάποιον που τον καταλαβαίνει και θα τα εκτιμήσει.
Η ανακάλυψη της χαράς της ανάγνωσης μέσα από τη φιλία είναι μια βασιλική οδός που δημιουργεί διά βίου αναγνώστες και μπορεί να αναπληρώσει μια σειρά από ελλείψεις και εμπόδια που θέτει ένα αδιάφορο ή και εχθρικό προς τα γράμματα οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον.
Εμείς βέβαια σήμερα δεν ζούμε στη Νάπολη της δεκαετίας του ’50 και συχνά αναρωτιόμουν, διαβάζοντας το βιβλίο της Φερράντε, ποια μορφή παίρνει στις παιδικές και εφηβικές φιλίες του σήμερα η πνευματική ανταλλαγή∙ διότι και δυνατές φιλίες υπάρχουν και πνευματικές προκλήσεις δίνουν και παίρνουν οι φίλοι.
Μήπως όμως τη θέση της ανάγνωσης ως πεδίου άμιλλας και δοκιμασίας την έχουν πάρει άλλες δραστηριότητες που έχουν να κάνουν με την εικόνα, την τεχνολογία και τα συναφή;
Το βέβαιο είναι πως τα σημερινά παιδιά δεν σκέφτονται ότι αν διάβαζαν πολύ και έγραφαν βιβλία θα κέρδιζαν χρήματα, όπως οι ηρωίδες της Φερράντε. Έχει χαθεί η εμπιστοσύνη στην ανάγνωση ως μοχλού οικονομικής και κοινωνικής ευμάρειας. Κι όμως, δεν υπάρχει τίποτε ψευδέστερο από αυτό. Ο γραμματισμός, η ικανότητα να κατανοείς και να κρίνεις αυτό που διαβάζεις, να γράφεις και να μιλάς με ακρίβεια και άνεση, θα αποτελεί πάντα αναγκαία, αν και όχι ικανή, προϋπόθεση για κοινωνική άνοδο. Η ανάγνωση, η φιλία και ο γραμματισμός συνδέονται με άρρηκτους δεσμούς μας λέει το βιβλίο της Φερράντε. Μήπως πρέπει να φροντίζουμε και για τα τρία με την ίδια ζέση; Μήπως σε κάποιο από τα τρία υστερούμε και αν ναι, ποιο είναι αυτό;