Αν στοχάζεσαι υπέρ άνθρωπον, βραχύς ο βίος...

Mε αφορμή ένα τρίστιχο

  ΠΕΝΘΕΥΣ
 
Ο ύπνος τον γέμιζε όνειρα καρπών και φύλλων·
ο ξύπνος δεν τον άφηνε να κόψει ούτε ένα μούρο.
Κι οι δυο μαζί μοιράσανε τα μέλη του στις Βάκχες.


Γιώργος Σεφέρης

Γιώργος Σεφέρης - Βικιπαίδεια

Η μερολόγιο Καταστρώματος  Γ΄ (1955)


οι Βάκχες κομματιάζουν τον Πενθέα.
Λεπτομέρεια από ερυθρόμορφο αγγείο του Δούριδος
(5^ος αι. π.Χ.) 

****************************************

     

Πενθέας

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Ο Πενθέας διαμελίζεται από την Ινώ και τη μητέρα του, την Αγαύη. Αγγείο του 450 π.Χ., Μουσείο του Λούβρου.

Στην ελληνική μυθολογία ο Πενθέας (Πενθεύς) ήταν βασιλιάς των Θηβών, εγγονός του Κάδμου ως γιος του Εχίονα (ενός από τους Σπαρτούς) και της Αγαύης, κόρης του Κάδμου. Ο Κάδμος στα γεράματά του παρεχώρησε τον θρόνο των Θηβών στον Πενθέα. Ως βασιλιάς, ο Πενθέας καταπολέμησε δυναμικά τη διάδοση της λατρείας του θεού Διονύσου στο βασίλειό του, φθάνοντας μάλιστα κάποια στιγμή να φυλακίσει και τον ίδιο τον θεό. Αλλά ο Διόνυσος ελευθερώθηκε και παρέσυρε τον Πενθέα να κατασκοπεύσει τις Βοιωτές γυναίκες πάνω στο βουνό Κιθαιρώνα, όπου λάτρευαν τον Διόνυσο. Ο Πενθέας ανέβηκε πράγματι στο βουνό και κρύφτηκε πίσω από ένα δέντρο. Οι μαινόμενες όμως «Βάκχες» τον ανεκάλυψαν και τον έφαγαν ζωντανό με πρώτη την ίδια του τη μητέρα, την Αγαύη, η οποία έμπηξε το κεφάλι του Πενθέως στο κοντάρι της, νομίζοντας μέσα στην ιερή τρέλα και έκστασή της ότι ήταν κεφάλι λιονταριού. Διάδοχος του Πενθέως στον θρόνο ήταν ο θείος του Πολύδωρος.
Τον μύθο του Πενθέως πραγματεύθηκε ιδίως ο τραγικός Ευριπίδης στην τραγωδία του Βάκχαι.

**************************
 
 Μαινάδες επιτίθεται στον Πενθέα .Ρωμαϊκή τοιχογραφία από την Οικία των Vettii, στην Πομπηία.

Βάκχαι 
( Απόσπασμα)

ΧΟΡΟΣ

( Η έννοια της ύβρεως )

Οσιότητα,¹ δέσποινα των ουρανών,370
Οσιότητα, που έρχεσαι με χρυσά φτερά πάνω στη γη,
άκουσες τι είπε ο Πενθέας;
Άκουσες την ανόσια ύβρη² για τον Διόνυσο, τον γιο της Σεμέλης,375
τον θεό τον πρώτο στις καλλιστέφανες γιορτές;
Εκείνος ορίζει
να δένεσαι στο χορό με το θίασο,
να γελάς όταν παίζει ο αυλός³380
και οι πίκρες να σβήνουν,
όταν έρχεται λαμπερό κρασί στα δείπνα των θεών⁴
και ο κρατήρας,
σε γιορτές που τις στέφει ο κισσός,
βυθίζει στον ύπνο τους άντρες.385

Αχαλίνωτα στόματα,
άνομη αφροσύνη,
το τέλος δυστυχία.
Ο ήσυχος βίος και η φρόνηση390
ασάλευτα μένουν και στηρίζουν τα σπίτια.
Μακριά ζουν στον αιθέρα,
όμως βλέπουν οι ουράνιοι
όσα πράττει ο θνητός.
Το σοφόν δεν είναι σοφία.395
Αν στοχάζεσαι υπέρ άνθρωπον,
βραχύς ο βίος.
Ποιος λοιπόν όταν κυνηγά τα μεγάλα
δεν χάνει τα καθημερνά;
Αυτοί, θαρρώ, είναι τρόποι ανθρώπων400
μαινομένων και αστόχαστων.

Ας γινόταν να έφτανα στην Κύπρο,
τη γη της Αφροδίτης,
όπου πλανώνται οι έρωτες,
που μαγεύουν τις καρδιές των θνητών.405
Στην Πάφο,
που την καρπίζουν, χωρίς βροχή,
του ξένου ποταμού οι εκατόστομες ροές.⁵
Και κει που απλώνεται η θεσπέσια Πιερία,
ο τόπος των Μουσών, η σεπτή πλαγιά του Ολύμπου.410
Εκεί οδήγησέ με, Διόνυσε Διόνυσε,
κορυφαίε των χορών μου και θεέ των ευάν.
Εκεί ζουν οι Χάριτες,415
εκεί ο Πόθος.
Εκεί και οι βάκχες ελεύθερες
να τελούν τα όργια.

Ο θεός, ο υιός του Διός,
χαίρεται τις γιορτές.
Αγαπάει την Ειρήνη,
τη θεά που χαρίζει τον πλούτο και τρέφει τους άντρες420
Ίση σε πλούσιο και φτωχό
έδωσε την τέρψη του οίνου
που διώχνει τη λύπη.
Και μισεί αυτόν που δε νοιάζεται
μέσα στο φως και τις γλυκιές τις νύχτες425
ευλογημένη ζωή να περνά ώς τα τέλη
και με φρόνηση
νου και καρδιά μακριά να κρατάει
από ανθρώπους υπέρσοφους.
Ό,τι ο λαός ο απλός σεβάστηκε430
και το πιστεύει
να το δεχθώ.

(μετάφραση Θ. Κ. Στεφανόπουλος)

 

¹ Συχνά τα χορικά του Ευριπίδη αρχίζουν με προσφώνηση. Η αφηρημένη έννοια "οσιότητα" σπανίως προσωποποιείται. Όπως οι σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους ρυθμίζονται από το δίκαιον, oι σχέσεις τους με τους θεούς διέπονται από το όσιον. Η οσιότητα αναφέρεται κυρίως στην τελετουργική καθαρότητα, ενδέχεται όμως, όπως εδώ, να έχει και ηθική διάσταση.

² Το βασικό νόημα της λέξης ὕβρις είναι «βαρεία προσβολή της τιμής κάποιου, που είναι αναμενόμενο να προκαλέσει αισχύνη και που οδηγεί σε οργή και προσπάθειες για εκδίκηση» (N. Fisher).

³ Ο (πνευστός) αυλός συνδέεται με την οργιαστική λατρεία και τον Διόνυσο με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο η (έγχορδη) λύρα συνδέεται με τον Απόλλωνα.

⁴ Δείπνα των θνητών στα οποία οι θεοί θεωρούνται παρόντες (θεοξένια).

⁵ Ο «ξένος ποταμός» είναι ο Νείλος, για τον οποίο προφανώς πίστευαν ότι έφτανε υποθαλασσίως στην Κύπρο.

Πηγή:  www.greek-language.g