Γιατί μας αρέσουν οι αστυνομικές ιστορίες

Γιατί μας αρέσουν οι αστυνομικές ιστορίες

Της Χρυσας Σπυροπουλου

Η Καθημερινή, 22/09/2013

Το αστυνομικό είδος έχει το ειδικό κοινό του. Οι αναγνώστες, που απολαμβάνουν το παιχνίδι της ενοχής και της αθωότητας, καθώς και τη σύγκρουση του «καλού» με το «κακό», το αγαπούν και το υπερασπίζονται, αν και δεν είναι λίγοι όσοι το κατατάσσουν στην παραλογοτεχνία.

Το καλό αστυνομικό μυθιστόρημα ή ακόμα και διήγημα, περισσότερο από κάθε άλλο είδος, έχει σφικτή δομή, και αυτό γιατί με τη σταδιακή ανάπτυξη της ιστορίας, με τις ανατροπές, τις εναλλαγές στον χρόνο και τον χώρο, επιτυγχάνεται η κλιμάκωσή της μέχρι την κατάληξη –λύση, λύτρωση–, που δεν είναι παρά η αποκάλυψη του δολοφόνου καθώς και των κινήτρων του.

Οι ύποπτοι είναι αρκετοί και τοποθετούνται συνήθως στην αρχή της αφήγησης, με τρόπο ώστε η περιέργεια και το ενδιαφέρον του αναγνώστη να παραμένουν σε αμείωτο βαθμό, ενώ η λύση δίδεται στο τέλος με τη σταδιακή αποκάλυψη τεκμηρίων και καταστάσεων. Η ιστορία ενισχύεται όταν ο λόγος, το κίνητρο, για το οποίο διαπράττεται ο φόνος, είναι σοβαρός. Οι υπαινιγμοί, καθώς και η εσκεμμένη παραπλάνηση για την εξέλιξη της ιστορίας, προσφέρουν εναλλαγές και προσθέτουν αρετές στην αφήγηση, η οποία πείθει όταν είναι καλογραμμένη και διαθέτει ισορροπία στο λόγο. Μπορεί ορισμένοι συγγραφείς να ρίχνουν το βάρος τους στην περιπέτεια των ηρώων τους, στους έξυπνους συλλογισμούς, όπως συμβαίνει με τις ιστορίες της Αγκαθα Κρίστι –να σημειωθεί ότι ο Πουαρό δεν είναι παρά ο «εγκέφαλος» της συγγραφέως, ένα ανδρείκελο «χωρίς ιδιότητες»–, ή στο είδος που έχει να κάνει με το whodunit, άλλοι όμως γνωρίζουν να συνδυάζουν την περιπέτεια με την ψυχογραφική αναπαράσταση των πρωταγωνιστών τους. Το μυστικό, το μυστήριο, που κρύβεται πίσω από όσα υπονοούνται και από όσα μένουν στην αφάνεια, δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να παρασυρθεί σε υποθέσεις και να εμπλακεί σε έναν κόσμο που έχει ετοιμαστεί από κάποιον άλλον γι’ αυτόν. Για το αστυνομικό είδος μπορεί να υποστηρίξει κανείς ότι ισχύει το «εν αρχή το μυστήριο ή ο φόνος», αν και σε πολλές περιπτώσεις ο φόνος εμφανίζεται στο μέσον της διήγησης –ή άλλοτε ο δολοφόνος αποκαλύπτεται αμέσως– και αφού έχει στηθεί με κάθε λεπτομέρεια το όλο σκηνικό.

Ποιος δεν θυμάται το «Γεράκι της Μάλτας» του Ντάσιελ Χάμετ, ένα από τα εμβληματικά μυθιστορήματα του είδους, λόγω των έξυπνων διαλόγων, της σφικτής αφήγησης, των νύξεων για τη διαφθορά και των αφηγηματικών ελιγμών; Σε αυτό ο ντετέκτιβ δεν αποκαλύπτει τη δολοφόνο μέσω ατράνταχτων στοιχείων, αλλά βάσει έξυπνων υπολογισμών και συλλογισμών, που δεν έχουν όμως κοινά στοιχεία με εκείνους της Αγκαθα Κρίστι, γιατί εδώ ξεχωρίζει η κοινωνική και υπαρξιακή διάσταση των γεγονότων που συνιστούν την πλοκή.

Αλλωστε, το αστυνομικό είδος, στις καλύτερες περιπτώσεις του, είναι βαθιά υπαρξιακό, έχει φιλοσοφικές πινελιές, οι οποίες συνδυάζονται και είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την περιπέτεια και την αποκάλυψη του κακού, τη λύση του μυστηρίου. Πώς αλλιώς θα μπορούσαν να διαβαστούν ορισμένες από τις πιο ξεχωριστές σελίδες της λογοτεχνίας, όπως αυτές στον «Μεγάλο ύπνο» του Ρέιμοντ Τσάντλερ; «Τι σημασία έχει πού βρίσκεσαι αφότου έχεις πεθάνει; Αν βρίσκεσαι μέσα σ’ ένα βρωμερό φρεάτιο αποστράγγισης ή σε έναν μαρμάρινο πύργο στην κορυφή ενός ψηλού λόφου; Είσαι νεκρός, κοιμάσαι τον μεγάλο ύπνο, δεν σε απασχολούν τέτοια πράγματα...»

Αγαπάμε το αστυνομικό είδος, λοιπόν, γιατί αυτό με έναν τρόπο εύληπτο, με χιούμορ μερικές φορές, και με σκοτεινά σημεία το μυστήριο τού ποιος είναι ο δολοφόνος, ποια μυστικά προετοιμάζουν την ακραία συμπεριφορά, μας προσφέρει γνώση, περιπέτεια, ψυχολογικές παρατηρήσεις, έξυπνους διαλόγους, ζωντανές περιγραφές, φιλοσοφικούς υπαινιγμούς, δράση, κυρίως στους δρόμους των μεγαλουπόλεων, και ατμόσφαιρα.

Το αστυνομικό είδος θα υπάρχει, εξάλλου, όσο ικανοί συγγραφείς θα το υπηρετούν και απαιτητικοί αναγνώστες θα το υποστηρίζουν, γιατί εν τέλει αυτοί κάνουν τη διαφορά, αφού είτε καταδικάζουν στη σκόνη ορισμένα βιβλία είτε κάποια άλλα τα έχουν πάντα στις πρώτες σειρές της βιβλιοθήκης ή δίπλα στο κομοδίνο τους.