Η λαμπρή Φιλαρμονική Ορχήστρα της Βιέννης και :το παρελθόν που προσπαθεί ματαίως να ξεχάσει

 

Πρωτοχρονιά στη Βιέννη / Ιστορίες μεγαλείου και ναζιστικής έπαρσης

Ιλάν*

Μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στον μαέστρο Krauss επεβλήθη διετής απαγόρευση να διευθύνει τη Φιλαρμονική.

Ακόμα κι αν ξυπνήσεις αργά, είναι βέβαιο ότι θα προλάβεις το πιο ζωντανό κομμάτι της πρωτοχρονιάτικης συναυλίας: τα τρία της encore. Η συναυλία της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Βιέννης αποτελεί ένα ορόσημο της πρώτης ημέρας κάθε νέου χρόνου για εκατομμύρια σε ολόκληρο τον πλανήτη.

Οι μουσικοί της και ο προσκεκλημένος τους μαέστρος μας διαβεβαιώνουν ότι ο νέος χρόνος δεν θα ξεκινήσει μόνο με... hangover και περισσεύματα απ’ το τραπέζι της παραμονής. Η συναυλία πραγματοποιείται στη Χρυσή Αίθουσα του Musikverein, του Μεγάρου Μουσικής της Βιέννης, που είναι διακοσμημένη με τριαντάφυλλα από τους κήπους της αυστριακής πρωτεύουσας και μεταδίδεται ζωντανά σε περισσότερες από ενενήντα χώρες.

Οι πόλκες, οι φανφάρες, τα βαλς και τα εμβατήρια δεν αφήνουν περιθώριο αμφιβολίας ότι η νέα χρονιά μέλλει να είναι συγκλονιστική. Μια αστραφτερή εποχή, φωτισμένη από ανείπωτες χαρές, αν αναλογιστεί κανείς ότι πρόκειται για μια συναυλία που γεννήθηκε στο βαθύ σκοτάδι της ανθρώπινης Ιστορίας.

Στο τέλος κάθε πρωτοχρονιάτικης συναυλίας παίζονται διάφορα bis (encore), αλλά κατ’ έθιμο τα δύο τελευταία είναι πάντα ο «Ωραίος γαλάζιος Δούναβης» και το «Εμβατήριο του Radetzky». Στη διάρκειά του το κοινό χειροκροτεί και ο μαέστρος στρέφεται προς αυτό και το παρακινεί. Το «Εμβατήριο» δεν παίχτηκε για μία και μοναδική φορά την Πρωτοχρονιά του 2005 ως ένδειξη μνήμης στα θύματα του τσουνάμι της ΝΑ Ασίας.

Στο Musikverein

Στη Βιέννη διοργανώνονται συναυλίες ανήμερα της Πρωτοχρονιάς από το 1838. Συμμετείχαν σ’ αυτές διάφορες ορχήστρες που ερμήνευαν έργα των μεγάλων κλασικών στα διάφορα σημεία της πόλης. Η Φιλαρμονική της ιδρύθηκε το 1842 και επάξια αναδείχτηκε ως το κορυφαίο μουσικό σύνολο της αυστριακής πρωτεύουσας.

Το κτήριο του Musikverein και έδρα της Φιλαρμονικής εγκαινιάστηκε στις 6 Ιανουαρίου του 1870. Είναι σχεδιασμένο από τον Θεόφιλο Χάνσεν, τον Δανό αρχιτέκτονα του Ζάππειου Μεγάρου, της Ακαδημίας, του Πανεπιστημίου και της Βιβλιοθήκης Αθηνών. Ο Χάνσεν δεν είχε καμία προηγούμενη εμπειρία στην κατασκευή αιθουσών προορισμένων για μουσική, αλλά κατάφερε να δημιουργήσει το μεγαλοπρεπές auditorium με την κορυφαία ακουστική. Η Χρυσή Αίθουσα του Musikverein έχει 49 μ. μήκος, 19 μ. πλάτος και 18 μ. ύψος. Φιλοξενεί έως 1.744 καθισμένους ακροατές και 300 όρθιους.

Η πρώτη φορά που ακούστηκε μουσική των Στράους στο Musikverein από τη Φιλαρμονική Ορχήστρα ήταν στις 22 Απριλίου του 1873, όταν ο Γιόχαν Στράους ο νεότερος παρουσίασε δικό του έργο. Ο συνθέτης διεύθυνε άλλες πέντε φορές τη Φιλαρμονική. Η τελευταία ήταν στις 22 Μαΐου 1899 σε μια παράσταση της «Νυχτερίδας». Εκείνο το βράδυ άρπαξε ένα βαρύ κρυολόγημα που εξελίχθηκε σε πνευμονία και οδήγησε στον θάνατό του έναν μήνα αργότερα. Από το 1926 έργα Στράους ακούστηκαν σε πέντε πρωτοχρονιάτικες συναυλίες στην Αίθουσα των Φίλων της Μουσικής (Musikverein) από ορχήστρα υπό τη διεύθυνση του Γιόχαν Στράους του Γ΄. Με μία όμως καινοτομία: μεταδίδονταν ζωντανά στον αέρα του Radio Verkehrs AG, του ραδιοφώνου με τα νέα για την κυκλοφορία στη Βιέννη. Σταθμού που σύντομα μετεξελίχθηκε στο αγαπημένο μέσο ενημέρωσης των Βιεννέζων Radio Wien και είχε συνδρομή δύο σελίνια τον μήνα για κάθε κάτοχο ραδιοφώνου.

Για την ενίσχυση των ναζί (*)

Η ιδέα για μια συναυλία της Φιλαρμονικής της Βιέννης με δημοφιλή έργα της οικογένειας των Στράους -και μόνον με αυτά- έπεσε σε χρόνια σκοτεινά. Με πρωτεργάτη τον έπαρχο του γερμανικού εθνικοσοσιαλισμού (γκαουλάιτερ) στη Βιέννη Μπάλντουρ Φον Σίραχ, υλοποιήθηκε από τη Φιλαρμονική Ορχήστρα, πιστή στις επιταγές του, στο πλαίσιο της εθνικιστικής ανάτασης, στα χρόνια της ανόδου του ναζισμού.

Η πρώτη πρωτοχρονιάτικη συναυλία με τη μορφή που την ξέρουμε σήμερα διοργανώθηκε το 1939. Μαέστρος ήταν ο Clemens Krauss. Η Αυστρία ήταν ήδη γρανάζι του Άξονα και σκοπός αυτής της συναυλίας ήταν η τόνωση του ηθικού των πολιτών και η ενίσχυση της πολεμικής «προσπάθειας». Τα έσοδα από τη συναυλία, που ξεκίνησε την παράδοση η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα περνώντας σε εκατομμύρια οθόνες, χάρις στην τηλεοπτική πλέον μετάδοση, ανακοινώθηκε ότι θα διατεθούν στο Kriegswinterhilfswerk, πρόγραμμα για τη θέρμανση των απόρων, με στόχο να μετατεθεί το κέντρο βάρους από τη σύνδεση με τους ναζί. Εκείνη η πρώτη συναυλία διοργανώθηκε -κατ’ εξαίρεση- την παραμονή της Πρωτοχρονιάς (31.12.1939) και συμπεριελάμβανε μόνο συνθέσεις του Γιόχαν Στράους του νεότερου. Από το επόμενο έτος το κονσέρτο γινόταν ανήμερα της Πρωτοχρονιάς, πάντα με μαέστρο τον Clemens Krauss, με βαλσάκια, πόλκες, μαζούρκες και εμβατήρια των μελών της μουσικής δυναστείας των Στράους.

Η συναυλία αυτή δεν οργανώθηκε την επόμενη χρονιά. Η Φιλαρμονική της Βιέννης -που άλλοτε σνόμπαρε τη μουσική οικογένεια- ονόμασε «Συναυλία Γιόχαν Στράους» την πρωτοχρονιάτικη εκδήλωσή της, την 1η Ιανουαρίου 1941, και τη μετέδωσε μέσω του «προσαρτημένου» ραδιοφωνικού δικτύου της Großdeutscher Rundfunk.

Μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στον μαέστρο Krauss επεβλήθη διετής απαγόρευση να διευθύνει τη Φιλαρμονική. Οι συμμαχικές δυνάμεις έβαλαν βέτο και του απαγόρευσαν να διευθύνει το 1946 και το 1947, αποδίδοντάς του την κατηγορία του συνεργάτη των ναζί.

Στη μεταπολεμική Αυστρία

Η πρώτη μεταπολεμική της συναυλία έγινε την Πρωτοχρονιά του 1946 υπό τη διεύθυνση του Josef Krips, που στην περίοδο του πολέμου είχε διωχθεί απ’ τους ναζί. Σ’ εκείνη τη συναυλία ακούστηκαν πρώτη φορά τα encore (bis). Στο τέλος της οι θεατές και οι ακροατές που άκουγαν τη ραδιοφωνική μετάδοση ένιωσαν γεμάτοι από αισθήματα ανακούφισης, αισιοδοξίας και ελπίδας γι’ αυτά που έρχονταν. Η συναυλία σηματοδότησε την υποχώρηση του σκοταδιού και το καλωσόρισμα του φωτός μετά τα σκληρά χρόνια του αιματηρού Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου.

Ο άνθρωπος που έχει διευθύνει επί 25 συνεχόμενα χρόνια τις συναυλίες της Πρωτοχρονιάς είναι ο Willi Boskovsky. Ο διάδοχός του, ο Lorin Maazel, έχει βρεθεί δέκα φορές στο πόντιουμ ανήμερα Πρωτοχρονιάς. Όμως από το 1987 οι μαέστροι της συναυλίας εναλλάσσονται. Ο πρώτος μαέστρος που έσπασε το «μονοπώλιο» ήταν ο Herbert Von Karajan, ο οποίος το 1987 διηύθυνε τη συναυλία για πρώτη και τελευταία του φορά. Ακολούθησαν οι Κλάουντιο Άμπαντο, Ζούμπιν Μέτα, Ρικάρντο Μούτι, Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ, Νικολάους Αρνονκούρ, Σέιζι Οζάουα και άλλοι, μέχρι την Πρωτοχρονιά του 2017 που το πόντιουμ παίρνει ο νεότερος στην ιστορία της πρωτοχρονιάτικης παράδοσης, o μόλις 35χρονος Βενεζουελάνος μαέστρος Γκουστάβο Ντουνταμέλ.

Εδώ και πολλά χρόνια οι συναυλίες είναι sold out. Από τις 2.000 διαθέσιμες θέσεις -μαζί με τους όρθιους- στο κοινό διατίθενται κάθε χρόνο 700 εισιτήρια. Τα υπόλοιπα πάνε σε χορηγούς και επίτιμα μέλη της ορχήστρας. Ο μόνος τρόπος να προμηθευτείς ένα από τα περιζήτητα εισιτήρια είναι να υποβάλεις την αίτησή σου μαζί με 60.000 ακόμα ανθρώπους που το κάνουν κάθε χρόνο (από την 1η έως την 28η Φεβρουαρίου), να περιμένεις την κλήρωση, που γίνεται τον Μάρτιο, και μετά, αν είσαι τυχερός, να περιμένεις ακόμη δέκα μήνες μέχρι να παρευρεθείς στη συναυλία της επόμενης χρονιάς.

Πρωτοχρονιά του 2023

Τη φετινή πρωτοχρονιάτικη συναυλία θα διευθύνει, για τρίτη φορά, ο Franz Welser-Möst. Ο ίδιος έχει διευθύνει τις πρωτοχρονιάτικες συναυλίες του 2011 και του 2013, και το Summer Night’s Concert το 2010. Ο Möst συνεργάζεται στενά με τη Φιλαρμονική της Βιέννης, καθώς πολύ συχνά τον συνοδεύει σε κοντσέρτα στο Musikverein, αλλά και σε περιοδείες σε Ευρώπη, Ιαπωνία, Κίνα και Αμερική. Ιστορικές θεωρούνται πλέον οι συναυλίες στο Σαράγεβο και στις Βερσαλλίες.

Επί είκοσι χρόνια τώρα ο Franz Welser-Möst έχει δημιουργήσει παράδοση ως μουσικός διευθυντής της Ορχήστρας του Cleveland. Υπό τη διεύθυνσή του η ορχήστρα έχει πάρει εξαιρετικές κριτικές σε όλο τον κόσμο για τη μουσική της αρτιότητα. Μέσα από πρωτοποριακές ενέργειες η Ορχήστρα του Cleveland έχει μεγάλο κοινό, ιδίως στις πιο νεαρές ηλικίες. Πέρα από τις συναυλίες σε Αμερική, Ευρώπη και Κίνα, έχει γίνει τακτική «επίσημη» καλεσμένη στα πιο μεγάλα διεθνή φεστιβάλ. Ο Möst θα μείνει διευθυντής της ορχήστρας της Βιέννης έως το 2027. Ο μακροβιότερος μαέστρος που είχε ποτέ η ορχήστρα.

Την πρωτοχρονιάτικη συναυλία, που παρακολουθούν περισσότεροι από 95 εκατ. τηλεθεατές και ακροατές σε όλο τον κόσμο, αναμένεται να μεταδώσει απευθείας, όπως κάνει εδώ και δεκαετίες, η δημόσια Ελληνική Ραδιοφωνία Τηλεόραση (ΕΡΤ1 και Τρίτο Πρόγραμμα, στις 12.15 μ.μ.), μαζί με άλλα 94 τηλεοπτικά και πάνω από 300 ραδιοφωνικά δίκτυα.

Οι ηχογραφήσεις των πρωτοχρονιάτικων συναυλιών παραμένουν από τις πιο σημαντικές κυκλοφορίες του κλασικού ρεπερτορίου. Η Sony Classical πάντα ενδιαφέρεται να καλύψει όλο και μεγαλύτερο φάσμα ακροατών. Η ζωντανή ηχογράφηση της συναυλίας για το 2023 θα είναι διαθέσιμη ψηφιακά στις 6 Ιανουαρίου, σε CD στις 13 Ιανουαρίου και σε DVD, Blu-ray και βινύλιο στις 27 Ιανουαρίου.

Σεξισμός και μισογυνισμός;

Οι μουσικοί της βιεννέζικης Φιλαρμονικής είχαν θεσπίσει έναν κανονισμό που απαγόρευε σε γυναίκες μουσικούς να παίζουν μαζί με τους 130 άνδρες της ορχήστρας. Αν δεν φτάναμε στα χρόνια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δεν θα είχαν συμμορφωθεί στον σεξισμό τους. Τους «έπεισε» ένα τσουχτερό πρόστιμο 2,9 εκατ. ευρώ. Ακόμη και έτσι, ένα από τα πλέον διάσημα μουσικά σχήματα το 2016 είχε στις τάξεις του μόλις επτά γυναίκες. Άραγε, θα τα σκεφτεί κανείς όλα αυτά την ώρα που το «Radetzky Marsch» θα κλείνει πανηγυρικά τη φετινή πρωτοχρονιάτικη συναυλία της Βιέννης;

(*) πηγή: Protagon.gr

Επιμέλεια: Μαρώ Καβαλιέρου

***********************

AKOΥΣΤΕ ΤΗΝ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΤΙΚΗ ΣΥΝΑΥΛΙΑ ΤΗΣ ΦΙΛΑΡΜΟΝΙΚΗΣ ΤΗΣ ΒΙΕΝΝΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΡΧΟΜΟ ΤΟΥ  ΑΙΜΑΤΗΡΟΤΑΤΟΥ 1941  , ΠΟΥ ΑΚΟΥΣΑΝ ΑΠΟ ΤΟ ΡΑΔΙΟΦΩΝΟ ΟΙ  ΑΥΣΤΡΙΑΚΟΙ ΚΑΙ  ΟΙ ΓΕΡΜΑΝΟΙ

 

Vienna Philharmonic New Year's Concert 1941 

Conductor: Clemens Krauss


01.Josef Strauss - Frauenwürde Walzer
02.Josef Strauss - Moulinet Polka française
03.Josef Strauss - Eingesendet Polka schnell
04.Johann Strauss II - Wiener Blut (Viennese Blood) Waltz
05.Johann Strauss II - Demolirer Polka
06.Johann Strauss II - Éljen a Magyár Schnell Polka
07.Johann Strauss II - Ouv. Der Zigeunerbaron
08.Johann Strauss II - Russischer Marsch
09.Johann Strauss II - I Tipferl Polka francaise
10.Johann Strauss II - Rosen aus dem Süden. Walzer
11.Johann Strauss II Josef Strauss - Pizzicato Polka
12.Johann Strauss II - Perpetuum mobile Musikalischer Scherz

 ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΙΛΑΝ

*Ιλάν: Ο «γουσταρηματίας» - Ogdoo.gr

**Μιλώντας για μουσική με τον πατέρα μου, τον Ιλάν - Popaganda