Πολυφωνικό και πολυσυλλεκτικό αστυνομικό αφήγημα
ΧΑΡΗΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗΠολυφωνικό και πολυσυλλεκτικό αστυνομικό αφήγημα
Το αστυνομικό αφήγημα, στις διάφορες εκδοχές του, συνεχίζει να εξελίσσεται, αντλώντας διαρκώς στοιχεία από άλλες νόρμες. Εναλλάσσοντας τη δοσολογία ανάμεσα στο μυστήριο, τη δράση και την ατμόσφαιρα, άλλοτε στρέφεται στο εσωτερικό του ανθρώπου, άλλοτε ανοίγεται στο κοινωνικό περιβάλλον ή καταβυθίζεται στην Ιστορία. Απενοχοποιημένο κριτικά και αναβαθμισμένο εκδοτικά, γνωρίζει παγκόσμια επιτυχία. Από την πληθωρική νουάρ εκδοτική παραγωγή του δεύτερου εξαμήνου του 2021 επιλέξαμε και παρουσιάζουμε, ομαδοποιημένα, αξιανάγνωστα βιβλία κάθε είδους.
● Ματιές στην εξέλιξη του είδους
Οπως συμβαίνει κάθε χρόνο, νέες εκδόσεις και επανεκδόσεις μάς θυμίζουν βασικές τομές στην εξέλιξη του νεότευκτου είδους που ξεκίνησε με τον ιππότη Ντιπέν του Πόου ο οποίος εγέννησε τον Σέρλοκ Χόλμς, το αρχέτυπο κάθε μετέπειτα θαυμαστού ντετέκτιβ. Τη μεγάλη επίδρασή του στο δυτικό φαντασιακό αποδεικνύουν οι συχνές αναβιώσεις του εθιστικού διδύμου Χολμς-Ουότσον όπως συμβαίνει στον «Δαίμονα με τα πολλά πρόσωπα» (μτφρ. Χ. Μπαρουξής, Ελληνικά Γράμματα) του Σκοτ Κέιβαν.
«Η βία των εξωτερικών γεγονότων έχει κάνει τον φόνο να μοιάζει ασήμαντος στα μάτια μας» Τζορτζ Οργουελ, 1946 («Δεν γίνονται πια καλοί φόνοι», εκδοτική ομάδα ΟΥΑΠΙΤΙ, 2021)
Ο Αρθουρ Κόναν Ντόιλ φαντάστηκε τον θρυλικό ντετέκτιβ για μια συνεργασία που του είχε ζητηθεί από περιοδικό μεγάλης κυκλοφορίας. Ετσι γεννήθηκε και ο περίφημος αριστοκράτης άσος της αναλυτικής σκέψης και των μεταμφιέσεων Αρσέν Λουπέν, όταν ο εκδότης ενός γαλλικού περιοδικού παρήγγειλε από τον συγγραφέα Μορίς Λεμπλάν (1864-1941) μια σειρά διηγήματα στο ύφος του Σέρλοκ Χολμς. Η πρώτη μεγάλη συλλογή με περιπέτειες του διάσημου διαρρήκτη με τα χίλια πρόσωπα, που εκδόθηκε το 1907, γνώρισε μεγάλη επιτυχία και ακολουθήθηκε από δεκάδες μυθιστορήματα, διηγήματα και θεατρικά έργα («Αρσέν Λουπέν, Τζέντλεμαν και Λωποδύτης», μτφρ. Κλερ Νεβέ, Μίνωας).
Ο ρωμαιοκαθολικός ιερέας-ερασιτέχνης ντετέκτιβ που λάτρευε δικαίως ο Μπόρχες και φαντάστηκε για μας το ιδιότυπο χιούμορ του μεγάλου Αγγλου στιλίστα Γκ. Κ. Τσέστερτον (1874-1936) είναι μια κατηγορία από μόνος του. Η συλλογή «Το μυστικό του πατρός Μπράουν» (Χ. Παπασπύρου- Τανταρούδας, Μάγμα) περιλαμβάνει δέκα αινιγματικές ή φαινομενικά αξεδιάλυτες υποθέσεις κλοπών ή δολοφονίας και τις ισάριθμες ευφυείς λύσεις τους χάρη στην εξαιρετική ικανότητα του πατρός Μπράουν να διεισδύει στον ψυχισμό του δράστη, σχεδόν ταυτιζόμενος μαζί του.
Δέσποσε αναμφισβήτητα στη χρυσή περίοδο, κέρδισε επάξια τον τίτλο της βασίλισσας του μυστηρίου, διαβάστηκε άπληστα και συνεχίζει να στοιχειώνει τα βράδια μας. Η σειρά των βιβλίων της Αγκαθα Κρίστι (1890-1976) από τις εκδόσεις Ψυχογιός εμπλουτίστηκε με νέους τίτλους. Η επιλογή περιλαμβάνει περιβόητους διανοητικούς άθλους του θρυλικού Ηρακλή Πουαρό («Οι ελέφαντες θυμούνται», Α. Δεληγιάννη), μια συνεργασία του με τη συγγραφέα αστυνομικών ιστοριών Αριάδνη Ολιβερ («Πέτρινο φέρετρο», Γ. Αρβανίτη), περίπλοκα λογικά παζλ που καταφέρνει να λύσει η κουτσομπόλα γηραιά Μις Μαρπλ («Οι τελευταίες υποθέσεις της Μις Μαρπλ», Χ. Μπανιά), ενώ το αχτύπητο δίδυμο του Βέλγου μεσιέ και της Αγγλίδας μάνταμ πρωταγωνιστεί και στις χειμωνιάτικες ιστορίες του τόμου «Εγκλήματα στην καρδιά του χειμώνα».
Ωστόσο, η πρώτη γυναίκα που έγραψε ιστορίες μυστηρίου ήταν η Αννα-Κάθριν Γκριν (1846-1935). Το αφηγηματικό ταλέντο της «μητέρας του αστυνομικού αφηγήματος» ξεδιπλώνεται σε ένα σύντομο κείμενο του 1895 όπου ένας τυφλός γιατρός αναλαμβάνει καθυστερημένα την ευθύνη για τον φόνο ενός επιφανή πλούσιου γείτονα, και μια άλυτη υπόθεση ξανανοίγει («Ο γιατρός, η γυναίκα του και το ρολόι», Π. Θάλεια, Οιακιστής).
Κλασικός γρίφος της χρυσής εποχής και από την πένα του Νίκολας Μπλέικ όπως υπέγραφε τα βιβλία του ο Ιρλανδός ποιητής Σεσίλ Ντέι Λιούις (1904-1972), με κεντρικό ήρωα τον τζέντλεμαν ιδιωτικό ντετέκτιβ Νάιτζελ Στρέιντζγουεϊζ. Ενας συγγραφέας αστυνομικών ιστοριών σχεδιάζει να σκοτώσει τον οδηγό που έγινε η αιτία θανάτου του γιου του, αλλά δεν θα προλάβει. Το υποψήφιο θύμα θα βρεθεί νεκρό και ο κύριος ύποπτος θα χρειαστεί βοήθεια για να διαλευκάνει μια σατανικά σχεδιασμένη παγίδα («Το κτήνος πρέπει να πεθάνει», Δ. Αρβανίτης, Αλεξάνδρεια).
Γραμμένο το 1938, υπό την επίδραση του «σκληροτράχηλου» αμερικανικού αστυνομικού αφηγήματος, το «Οχι ορχιδέες για τη Μις Γκλάντις» (Α. Αποστολίδης, Αγρα) αποτελεί ένα αμφιλεγόμενο βιβλίο που, όμως, παραμένει σημαντικό στην ιστορία του είδους. Μια κλοπή που στραβώνει γίνεται απαγωγή και αυτό είναι μόνο η αρχή της καταιγιστικής δράσης στο σκληρό γκανγκστερικό θρίλερ του πολυγραφότατου βιβλιοπώλη Ρενέ Μπράμπαζον Ρέιμοντ που υπέγραφε ως Τζέιμς Χάντλι Τσέιζ (1906-1985).
Ενας γιατρός σε μια επαρχιακή πόλη της Γαλλίας, μετά την καταδίκη του για τον φόνο της ερωμένης του, στέλνει στον ανακριτή μια μακρόσυρτη αυτοβιογραφική επιστολή με την αναλυτική διαδρομή του προς το έγκλημα, σε ένα από τα καλύτερα «σκληρά μυθιστορήματα»/τραγωδίες του Ζορζ Σιμενόν (1903-1989) («Γράμμα στον δικαστή μου», Α. Μακάρωφ, Αγρα).
Ωστόσο, αν ο Βέλγος μετρ προσπάθησε να κατανοήσει την παραβατική συμπεριφορά, η βασίλισσα του σασπένς και δημιουργός του Τομ Ρίπλεϊ ήταν αυτή που βυθίστηκε στον ζοφερό ψυχισμό των παραβατικών αντιηρώων της. Το νέο τεύχος της αστυνομικής επιθεώρησης «Πολάρ» (τεύχ. 9, Δεκέμβριος 2021), που γιορτάζει φέτος τα τρίτα της γενέθλια, περιλαμβάνει, μεταξύ άλλης επίκαιρης και ενδιαφέρουσας ύλης, ένα εξαιρετικό αφιέρωμα Ελλήνων και ξένων μελετητών στον μοναχικό δρόμο της Πατρίσιας Χάισμιθ (1921-1995).
● Δικαστικά θρίλερ, «αδύνατα εγκλήματα» και ποπ κουλτούρα από την Αμερική
Το δικαστικό θρίλερ, που μεταφέρει την αγωνία στη δικαστική αίθουσα, αποτελεί ένα από τα πιο γόνιμα υβρίδια του είδους, και ο σύγχρονος μετρ του, Τζον Γκρίσαμ, μετά την εκδοτική και κινηματογραφική επιτυχία της «Ετυμηγορίας», επιστρέφει. Ο Τζέικ Μπρίγκανς διορίζεται συνήγορος ενός δεκαεξάχρονου που κατηγορείται για τη δολοφονία ενός αστυνομικού στην Πολιτεία του Μισισιπή, θέτοντας σε κίνδυνο την καριέρα και την οικογενειακή του ασφάλεια («Η λύτρωση», Γ. Μπαρουξής, Ελληνικά Γράμματα), ενώ η υπεράσπιση ενός πλούσιου πλεϊμπόι που κατηγορείται για απόπειρα φόνου, εξελίσσεται σε απόλυτο εφιάλτη για τον δικηγόρο Μίκι Χόλερ του Λος Αντζελες στον «Δικηγόρο με τη Λίνκολν» (Ρ. Τραϊκόγλου, Διόπτρα) του Μάικλ Κόνελι, που μεταφέρθηκε στο σινεμά το 2011 («Δικηγόρος σκοτεινών υποθέσεων») με πρωταγωνιστή τον Μάθιου Μακόναχι.
Η μικρή κοινωνία του Λάρτσφιλντ καταρρέει όταν δολοφονείται ένα από τα επιφανή μέλη της, αλλά ο βασικός ύποπτος, σύμφωνα με τις ιατροδικαστικές ενδείξεις, έχει ήδη πεθάνει, στην έβδομη ιστορία του Τζον Βέρντον με πρωταγωνιστή τον συνταξιούχο ντετέκτιβ Ντέιβ Γκάρνεϊ («Ο δολοφόνος είναι νεκρός», Β. Γιαννίσης, Διόπτρα), ενώ στο ντεμπούτο της Λίσας Γκρέι, η πεισματάρα ιδιωτική ντετέκτιβ Τζέσικα Σο λαμβάνει σε ανώνυμο μέιλ τη φωτογραφία ενός κοριτσιού που εξαφανίστηκε από το Λος Αντζελες, για να αναγνωρίσει με κατάπληξη στο πρόσωπό του… τον εαυτό της («Αγνοούμενη», X. Ριζοπούλου, Bell).
Ο πολύτροπος Τζέιμς Πάτερσον, δημιουργός μεταξύ άλλων του Αλεξ Κρος, αναπλάθει την ιστορία της δολοφονίας του Τζον Λένον, εναλλάσσοντας, σε μια παράλληλη βιογραφία θύματος και δολοφόνου, την ντοκουμενταρισμένη αφήγηση με καταβυθίσεις στο μυαλό του δεύτερου, του φανατικού θαυμαστή Μαρκ Ντέιβιντ Τσάπμαν («Οι τελευταίες μέρες του Τζον Λένον», Μ. Βιτεντζάκης, Δίχτυ), ενώ ο πεζογράφος Κουέντιν Ταραντίνο αναδεικνύεται εξίσου ικανός αφηγητής με τον εκκεντρικό κινηματογραφιστή («Κάποτε στο Χόλιγουντ», Β. Γιαννίσης, Ελληνικά Γράμματα). Η μυθιστορηματική εκδοχή της ομότιτλης ταινίας είναι μια αποτύπωση της ταραγμένης και ανήσυχα δημιουργικής δεκαετίας που σφραγίστηκε με τους φόνους της οικογένειας Μάνσον το 1969.
● Μαύρη Γηραιά Αλβιώνα
Εγκαταλείποντας το προσωπείο του Μπέντζαμιν Μπλακ, ο ακούραστος Τζον Μπάνβιλ ξεκίνησε ήδη νέα σειρά. Στην πρώτη υπόθεση του επιθεωρητή Στράφορντ, ένας ιερέας δολοφονείται άγρια στη βιβλιοθήκη μιας επαρχιακής έπαυλης, στην Ιρλανδία του 1957. Η φαινομενικά απλή ιστορία που αναπαράγει κλισέ και νόρμες της κλασικής ιστορίας μυστηρίου, απογειώνεται σταδιακά με λυρικές περιγραφές, έμφαση στην εσωτερικότητα των ηρώων και έναν γόνιμο διάλογο με την ιρλανδική λογοτεχνική παράδοση, καθώς το χιόνι συνεχίζει να πέφτει «πάνω σε ζώντες και νεκρούς» σε όλο σχεδόν το μάκρος του βιβλίου («Το χιόνι», Τ. Κοβαλένκο, Καστανιώτης).
Κλασικά μοτίβα της αστυνομικής ιστορίας εκσυγχρονίζονται και μεταφέρονται σε νέα περιβάλλοντα. Στο θρίλερ της Λούσι Φόλεϊ ο γάμος της χρονιάς δυο διασημοτήτων σ’ ένα μικρό νησί των ιρλανδικών ακτών εξελίσσεται σε εφιάλτη («Η λίστα», Β. Κάντζολα-Σαμπατάκου, Μίνωας), όπως και οι εταιρικές διακοπές μετόχων και στελεχών μιας δημοφιλούς μουσικής εφαρμογής σε ένα πολυτελές χιονοδρομικό θέρετρο στη «Χιονοστιβάδα» (Α. Καλοκύρης, Κλειδάριθμος) της Ρουθ Γουέαρ, η οποία ήδη με τον πρωτότυπο τίτλο της («One Βy One») μας δείχνει προς το «Δεν έμεινε κανένας» της Αγκαθας Κρίστι.
Στο τέταρτο βιβλίο της αστυνομικής σειράς του Ρόμπερτ Γκάλμπρεϊθ (Τζ. Κ. Ρόουλινγκ), ο Κόρμοραν Στράικ έρχεται αντιμέτωπος με γρίφους, αινίγματα, ξεχασμένα εγκλήματα, δολοπλοκίες και εκβιασμούς, παραμονές των Ολυμπιακών Αγώνων του Λονδίνου («Θανάσιμο λευκό», Α. Κορτώ, Ψυχογιός), ενώ άλλη μία ανατριχιαστική υπόθεση απασχολεί τον αρχιφύλακα Ουάσινγκτον Πόου και την ομάδα του, στο τελευταίο «police procedural» του Γ. Μ. Κρέιβεν, με πρωταγωνιστή έναν σίριαλ κίλερ που καταφέρνει να χειραγωγεί ευάλωτους χαρακτήρες («Ο φροντιστής», Β. Γιαννίσης, Bell).
Ο Κεν Φόλετ εγκαταλείπει την Ιστορία και επιστρέφει με ένα επικών διαστάσεων πλανητικό θρίλερ, για την πιθανότητα ενός νέου παγκοσμίου πολέμου. Μια πολυδαίδαλη αφήγηση παρακολουθεί διπλωματικές αψιμαχίες ανάμεσα σε μεγάλες δυνάμεις και μικρότερους παίκτες της παγκόσμιας σκακιέρας, μέχρι που μια φαινομενικά ασήμαντη αφορμή κλιμακώνεται επικίνδυνα… («Ποτέ», B. K. Σαμπατάκου, Bell).
Το τελευταίο μυθιστόρημα της σειράς του Μπέρνι Γκούντερ, που εκδόθηκε μετά τον θάνατο του Φίλιπ Κερ (1956-2018), επιστρέφει στην αφετηρία και στα πρώτα βήματα του νεαρού αστυνομικού στο Βερολίνο του εξπρεσιονισμού και της οικονομικής κρίσης, που τώρα συγκλονίζεται από απανωτές δολοφονίες γυναικών του δρόμου και αναπήρων του Μεγάλου Πολέμου(«Μητρόπολη», Γ. Μαραγκός, Κέδρος).
● Γερμανία
Το τολμηρό και πρωτοποριακό στην εποχή του έργο τoυ Κερ άνοιξε τον δρόμο και σε Γερμανούς συναδέλφους του. Μετά την επιτυχία της τριλογίας «Germania», ο Χάραλντ Γκίλμπερς συνέχισε να παρακολουθεί τη σκοτεινή ιστορία της Γερμανίας. Η πέμπτη περιπέτεια διαδραματίζεται στο ερειπωμένο Βερολίνο του 1947 και ο επιθεωρητής Οπενχάιμερ αντιμετωπίζει παράνομα κυκλώματα φυγάδευσης ναζί προς τη Λατινική Αμερική («Το εξπρές των αρουραίων», Β. Τσαλής, Μεταίχμιο).
Με παρόμοιο τρόπο, στο τρίτο βιβλίο της τριλογίας της Βαϊμάρης του Βόλκερ Κούτσερ, ο αστυνόμος Γκέρεον Ρατ θα βρεθεί στη μέση ενός ακήρυχτου πολέμου συμμοριών στους δρόμους του Βερολίνου («Ενας γκάνγκστερ στο Βερολίνο», Τ. Ψηλογιαννόπουλος, Διόπτρα). Στα βιβλία βασίζεται η δημοφιλής τηλεοπτική σειρά «Babylon Berlin», ενώ ο πρώτος τόμος κυκλοφόρησε και σε γκράφικ νόβελ από το πενάκι του Arne Jysch που αποδίδει εξαιρετικά το ζοφερό κλίμα της εποχής («Το βρεγμένο ψάρι», Διόπτρα).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου